Logos en ratio : beider verhouding in de geschiedenis der Westersche kentheorie - pagina 45

44 blijkt wat hem dreef: daar maakt de tegenstelling van noodwendig en toevallig plaats voor de oude van logischen vorm en reëelen inhoud 75). Had Kan t nu maar dezen logischen vorm zoowel van het oordeel als van het subject losgemaakt, dan ware hij heel wat verder gekomen. Maar dat geschiedde niet. Integendeel: 't formeel logische heet bij hem analytisch in Leibniziaanschen zin. Dat noopt hem, wanneer hij z'n begeerte naar vermeerdering van kennis onder woorden wil brengen te spreken van synthese. Nu is dat reeds gevaarlijk zoo lang men niet bepaalt hoe en tusschen wat die synthese wordt voltrokken. Vooral wanneer men oordeelen en denken promiscue gebruikt. Want in het oordeelen kan evenzeer een synthese voorkomen als in het begrip: alleen maar hier zijn het waarheidsmomenten, ginds eenvoudige oordeelen die ingaan in een synthese. Zoowel bij verwerking als bij verwerving van kennis komt dus synthese te pas. Bij den logischen vorm kwamen al spoedig ook de aanschouwingsvormen. Dat Kan t de aprioriteit der ruimte vóór hare begrenzingen poneert is 'n verbetering bij Lei b n i z: eene modaliteit is apriori ten opzichte van alle begrenzingen op haar terrein aangebracht; maar men misleide zich niet door op den klank af te gaan. Want straks is apriori gelijk aan "tot het subject behoorend" en beteekent synthese apriori dus: "aan de zijde van het subject voltrokken synthese". Kan t ziet dus het mathematische niet langer analytisch, maar synthetisch, doch de gedachte van de staving der in orde hooger liggende gezichtsvelden blijft hem bij, evenzeer als de verbinding van de synthese in het algemeen met de compliceering en de begripsvorming. Maar in het bijzonder moet gelet op de verbinding van de correlatie: apriori-aposteriori met die van subject en object. Op zichzelf heeft de eerste met de tweede niets te maken. Apriori - om me nu maar te beperken tot de bespreking van één der correlata kan in ons verband niet minder dan vier beteekenissen hebben: nl. 'n psychologische, 'n waarheids- 'n orde- en een begripstheoretische, wat, gezien de kleurloosheid van het woord, niet verbaast. Daar men met Kan t moeilijk klaar kan komen zonder dit vierderlei gebruik scherp te onderscheiden, volge eerst over elk van deze vier 'n enkel woord. Psychologisch beteekent apriori niet veel meer dan: vroeger in de psychische wereld van het individu aanwezig. Metterdaad heeft apriori in hoofdzaak deze beteekenis bij Kan t niet. Maar z'n verdedigers mogen toch eens bedenken dat z'n apriori-begrip, ook wanneer het vrij is van alle individualistisch psychologisme, daarom nog niet ondubbelzinnig is. Voordat men dit zal kunnen constateeren moet eerst de geheele reeks van beteekenissen nagegaan. Terwille van de duidelijkheid slechts 'n voorbeeld van de resteerende drie, met opzet zóó gekozen dat de conclusie inzake Kan t straks spoedig valt te trekken. Waarheidstheoretisch apriori is b.v. de ruimte ten opzichte van hare begrensdheden.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen