Oe berdruk van Dr van der Does' boek over de Afscheiding.

Nog geen half jaar na de verschijning van Divan der Does' boek over de Afscheiding („De Afscheiding in haar wording en beginperiode", uitg. W. D. Meinema, Delft), is een tweede druk uitgekomen.

In „De Reformatie" van 6 Oct. 1933 is in een uitvoerig artikel over het boek gehandeld en ik kan dus den belangstellenden lezer naar die bespreking verwijzen.

Slechts dient opgemerkt te worden, dat het èn in den tekst èn in de illustratie uitbreiding heeft ondergaan. Ruim 20 bladzijden zijn toegevoegd, die o.m. nadere mededeelingen bevatten omtrent de figuren van Mevr. de Cock en Ds Brummelkamp. Vooral die aangaande den laatstgenoemde, onder den titel „Ds Brummelkamp in de verdrukking" aan het zevende hoofdstuk toegevoegd (echter onder een verkeerd nummer, VII i.p.v. VIII), zijn belangwekkend. Ze geven een overzicht van de processen-verbaal, die in de jaren 1835 tot 1837 tegen Ds Brummelkamp zijn opgemaakt, wegens vierboden prediking. Hel zijn er niet minder dan 32.

Hun aantal, zoowel als het feit, dat ze uit onderscheidene en soms ver uiteengelegen gemeenten afkomstig zijn bewijst wel heel duidelijk, hoe heftig en. intrinsiek de vervolging van de Afgescheidenen geweest is, niet maar het werk van een of anderen bijzonder vijandigen magistraat, doch een algemeene actie, die op bepaalde polilitioneele instructies rustte. Het tevoorschijn brengen van dat materiaal zal ongetwijfeld Dr van der Does veel moeite hebben gekost, maar hij heeft er een onweerlegbai'e documentatie mee gegeven van een liistorisch feit, dat men niet altijd in zijn juiste proporties heeft gezien.

Van de toegevoegde illustraties heeft mijn aandacht getrokken die van den korenmolen te Wapenveld (t.o. pag. 144), welks eigenaar. Steven Jans Mulder, de gewoonte had aan de wieken een bepaalden stand te geven, als er militairen in de omgeving waren om eventueele godsdienstoefeningen te verhinderen, om zoo de vrienden te waarschuwen. Deze (mij ten minste) onbekende list getuigt ook weer van hetzelfde verschijnsel als de processen-verbaal, dat de overheidsbemoeiingen zich niet tot enkele gevallen en bepaalde gelegenheden beperkt hebben.

De aankondiging van dezen herdruk geeft mij de gelegenheid ter nadere aanvulling van het bovengenoemde artikel in ons blad, mee te deelen^ dat Dr van der Does op een van de door mij gemaakte opmerkingen gereageerd heeft in een feuilleton in „Woord en Geest" van 29 Dec. 1933. Ik had geschreven, dat Dr van der Does niet voldoende bewees, dat de kring der Afgescheidenen niet met name die der heel eenvoudigen is geweest. Uit het feit, dat het eerste verloop der scheiding met zoo evidente krenking van staatsrecht en kerkrecht gepaard ging, meende ik te kunnen afleiden, dat „de betrokkenen vrijwel zonder uitzondering behoorden tot de onaanzienlijken, die in den tijd van het wordende liberalisme niet meetelden".

In het interessante stuk in „Woord en Geest" nu heeft Dr van der Does daarover veel materiaal aangedragen, materiaal, dat precies bevestigt, wat ik bedoeld heb. Dr van der Does classificeert in groote trekken in zijn artikel de maatschappij en begint met op den laagsten trap te stellen „de onmaatschappelijken, de a-socialen, de zwervers, zij die geen vaste woonplaats hebben, de woonwagenbewoners, reizende kooplieden, venters". Als vijfde categorie noemt hij „de intellectueelen, de predikanten, notarissen, doctoren, advocaten", en als zesde „de menschen, die kapitaal hebben, de groothandelaars, de grootgrondbezitters, de fabrikanten". Tusschen deze groepen in rangschikt hij dan de arbeidskringen en kleine middenstanders. En blijkens door hem gevonden processen-Verbaal van samenkomsten behoorden tot deze groepen in hoofdzaak de afgescheidenen. Hij citeert een gansche reeks van namen, met de beroepen, zooals die door den verbaliseerenden ambtenaar zijn gienoteerd, en dan lezen we telkens van een molenaar, een koperslager, een veehouder, een wagenmaker, een timmerman, een visscher, enz. Inderdaad zijn dat menschen wel van een eigen zaak of bedrijf, maar dan toch zulken als ik bedoelde: eenvoudigen, en geen menschen van de categorieën, door Dr van der Does ten vijfde en zesde genoemd, zooals er wèl velen onder de nakomelingen der Afscheiding te vinden zijn en die, zoo zie er toen geweest waren, wel op een of andere manier van zich zouden hebben doen hooren. (Mien denke aan Groens brochure „Maatregelen tegen de Afgescheidenen aan het staalsregt getoetst" en aan zijn verdere actie.)

Dr van der Does heeft alzoo mijn indicatie op „heel eenvoudigen" en „onaanzienlijken" misverstaan — gelukkig, zeg ik achteraf — en zich daardoor er toe gezet de preciseering te geven, die ik in zijn boek had gemist.

Het leek mij niet ondienstig van deze nadere mededeeling kennis te geven bij de aankondiging van den herdruk van zijn boek, omdat daardoor verduidelijkt is oen van de punten, die ik in mijn eerste artikel daarover had genoemd.

Overigens zij herhaald de conclusie van dat artikel, die de introductie van dezen tv/eeden druk moge zijn bij degenen, die het boek nog niet kennen: „een boek, dat men met ingenomenheid en interesse leest", ... een boek, dat boeit, omdat het een verleden, dat ons trekt en ons eigen verleden is. op levendige manier ons voor oogen stelt."

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen