UIT HET POLITIEKE EN SOCIALE LEVEN

Religie en Samenleving.

Religie en Samenleving. In ons vorig ai-tikel (21 Oct.) hebben wij een klein gedeelte van een hoofdstuk van Peter Dlrucker's werk: „Tlie End of Economie Man" weel-gegeven. Dat hoofdstuk handelt over wat de schrijver noemt de „mislukldng der Kerken", der „Kerkelijke verkondiging".

Drucker ziet de 19de eeuw beheerscht door de „mechanisclie en economische opvatting der samenleving", anders uitgedrukt: dooir het „burgerlijk kapitalisme en zijn tegenvoeter, het Marxistisch Socialisme". Tegen deze overheörsching komt krachtig vefzet vanuit kerkelijke kringen, die, meent de auteur, tegelijk strijden tegen de „zelfgenoegzatne officaëele Kerk". Men kan, gaat hij voort, uit hun succes afleiden, in hoeverre hun vrees dool- hun geloofsgenooten werd gedeeld. „Zelfs op het politieke teixein der formeele democratie, dIj dj mechanische opvatting der samenleving zoo volkomen tot uitdrukking bracht, dat zij bijna geen plaats liet aan groepen, die deze opvatting niet deelden, ontstonden Christelijke politieke partijen. Zij werden, ten minste tendeele, geleid door hun wetenschap omtrent het uiteindelijk resultaat det mechanistische ontwikkeling, en door het verlangen dit proces te stuiten".

* Alleen al over deze regelen zou een uitvoei-iga beschouwing op haar plaats zijn. Inderdaad hoeft de „mechanistische en economische opvatting der samenleving", de idee, dat zij .alleen aan liet economische principe zou zijn onderworpen, de overspanning der economische gedachte, heel veel kwaad gesticht. En eveneens de mechanistisdie conceptie van het leven, die nauw met de economische verbonden is. Zij doet dat nog, want in dezen tijd komt zij in het autarkistisch streven en 't dit streven beheerschende geloof in de almacht der techniek, met nieuwe la-acht naar voren. In de wereldbeschouwing der totalitaire staten (laten wij een oogenblik deze generaliseerende uitdrukking mogen gebruiken) zijn verschillende motieven te onderkennen. Maar dit is zeker: het gansche leven wordt daar ondergeschikt gemaakt aan het doel der voortbrenging: Geen Zondag is heilig, gieen menschelijk recht veilig; voor geen enkele grens houdt de beweging, die het autarkistisch streven leidt, halt. En ook dit is zeker, dat de beUjders van het Christelijk geloof het groote gevaar der aangeduide opvatting van de menschelijke samenleving hebben gezien, dat zij zich aanstonds tegen het voortdringen dier conceptie hebben verzet. Dat bewijst de geestelijke strijd in de vorige eeuw, en die nog steeds voortgezet wordt, duidelijk. De strijd tegen het liberalisme en het socialisme, tegen elke beweging, die de wet Gods verwierp en dat thans ook doet. Maar ter andere zijde is het verkeerd, de „Christelijke beweging" louter als een reactie te beschouwen op een gevaar, dat de wereld bedreigt. Natuurlijk: er is steeds verzet tegen „machten der duisternis", en dit verzet neemt toe, wanneer die machten zich kradiüger willen laten gelden. Primair is echter het vaste geloof in God, de gehoorzaamheid aan Zijn Wet, de volledige overgave tot Zijn dienst. Daar is voor den belijder geen keus. Gods Woord schrijft hem voor, hoe hij

moet handelen. Drucker, die zeker bepaalde gevaren, die de gansche menschelijke samenleving bedreigen, onderkent, ziet deze niet als uiting van opstand tegen 'Godi, en daarom ook niet de Christelijke wederstand als strijd tegen de openbaringen der zonde. Daarom is zijn oordeel over die reactie in wezen onjuist. Het gaat er niet in de eerste plaats om, een bepaald proces in zijn ontwikkeling te sluiten — natuurlijk ook dat kan mede doel zijn van de actie der belijders — het gaat om den strijd voor de komst van het Koninkrijk Gods en de

Volgen wij echter eerst den schrijver van „The End of Economie Man" in zijn verdere beschouwingen.

De liberale en socialistische auteurs in de vorige eeuw, lezen we, die zich met het verzet binnen de Kerken bezig hielden, hebben ons de overtuiging willen bijbrengen, dat de religie „slechts den weg naar den vooruitgang versperde". Het is, gaat Drucker voort, natuurlijk waar, dat de Kerken dikwijls de zijde van het feudalisme en de monarchie kozen, omdat deze ook anti-mechanistisch, anti-kapitalistisch en anti-socialistisch waren. Maar de nieuwe krachten binnen de kerken waren veel sterker anti-feudalisüsch en anti-monarchisüsch, dan zelfs het kapitalisme en het socialisme. Zij concentTeerden zich op de ontwikkeling van a-mechanistische principes, om de maatschappij: het product van kapitalisme en socialisme, voor ondergang te behoeden, na de onvermijdelijke ineenstorting harer vormende sub^ stantie. Misschien waren de pausen en de bisschoppen, de fatsoenlijke hofpredikers van Koningin Victoria en de HohenzoUerns, de officiëele auteurs van godsdienstige leerboeken en „programma's", zich van dat alles volkomen onbewust. Misschien geloofden zij, dat al het kwaad, dat hun tijd voortbracht, zijn oorsprong in de „geldgierigheid" der burgerlijke klasse, bet gemis aan religie bij de arbeiders, en het „atheïsme" van de vrijmetselaars had. Misschien hebben zij ook wel het streven naar ontwikkeling als gevaarlijk beschouwd, de verzekering tegen brandschade als in strijd met de Goddelijike voorzienigheid veroordeeld, en de inenting als een „verminking van Gods evenbeeld" verworpen. Met andere woorden: zij hebben wellicht al de dwaasheden, zwakheden, vooi-oordeelen en ondeugden van hun tijd en hun klasse overgenomen.... maar al die kerkelijke hoogwaardigheidsbekleeders waren niet meer vertegenwoordigers van de werkelijk bewegende krachten, dan dergelijke regeerders gewoonlijk zijn. Zonder dat zij het zagen, ontwikkelden zich bewegingen in de Kerken, die in een geheel verschillende richting „stuurden". Zij streefden ernaar, zich voor te bereiden voor den tijd, om na het innerlijk verval der substantie, die de samenleving haa gevormd, aan die samenleving een geheel nieuwe basis en een geheel nieuwe doelstelling te geven. In plaats van de economische en sociale ontwikkeling te bestrijden, inplaats van zich over te geven aan een verlangen naar deni goedeji ouden tijd, aanvaardden zijide sociale werkelijkheid als een voldongen feit. Aldus Drucker.

Het is goed om een oogenblik het gezegde nader te beschouwen. Want nog duidelijker dan uit de eerst aangehaalde regelen, blijkt, dat Drucker een totaal verkeerd beeld van de Kerk heeft. Wij laten nu zijn al te „goedkoope" en in wezen minderwaardige opmerkingen over kerkelijke autoriteiten voor wat zij zijn: opgeblazen, krenkende woorden, die echter alleen dengene kunnen treffeni, die ze uit. Er zijn nu eenmaal menschen, die niet over de Kerk kunnen praten, of zij moeten het hebben over het verstarde conservatisme „harer leiders", de bekrompenheid van velen harer leden, enzoovoorts. Menschen, die met de pretentie komen, dat zij ver verheven zijn boven dat „klein gedoe", die zoogenaamd met „breeden blik" de wereld beschouwen en het „stumperig en dom handelen hunner medemenschen", met verachting aanzien, maar die, ondanks hun (vermeende) „superioriteit", niet in staat zijn tot de fundamenten van iiet Christelijk geloof door te dringen en niet kunnen of willen zien, wat den geloovige tot in het diepst van zijn ziel beweegt. Weest nu vooral voorzichtig, wanneer zulke menschen met hun wa^deering komen. En daarmede komt Drucker. Want hij prijst immers de „anti-mechanistisohe bewegingen", die zich in de Kerk „ontwikkelden", en die aan de samenleving „een geheel nieuwe basis" wilden geven, op het oogenblik van de algeheele ineenstorting van de oude mechanistische fundamenten.

Ieder voelt, dat deze „waardeering" aan de Kerk geen recht doet. In het voorafgaande gedeelte is daarover reeds het een en ander gezegd. Van hoeveel belang de critiek op wereldbeschouwingen, die het menschelijk wezen als schejpsel Gods aantasten, en daarmede de geheele menschelijke samenleving (hetgeen in dezen tijd overduidelijk blijkt) ook is, deze critiek is slechts een onderdeel der kerkelijke verkondiging van het Woord van God. Haar te beschouwen als een maatschapr pelijke beweging, los van haar fundament, is geheel verkeerd. Men kan nog verder gaan: D'rucker noemt verschillende mannen, die die bewegingen zouden hebben geleid. Dat juist deze haar doel niet bereiken, komt mede voort uit 't feit, dat zij, hoewel „kerkelijk", hun kracht niet geheel aan de Schrift ontleenden. De geschiedenis der laatste eeuw is rijk aan voorbeelden.

Eén zaak ziet echter Drucker duidelijk: namelijk de groote macht van de mechanistische en economische conceptie. Hij ziet haar duidelijker dan b.v. Lord Stamp in zijn „Christianity and Economics", hoewel de laatste voor zijn Christelijke belijdenis uitkomt, en juist wil onderzoeken wat de Christelijke religie voor de gansche samenleving werkelijk beteekent. Wij hopen daar later op terug te komen.

De meening van Drucker, dat de beteekenis der religie blijkt uit de reactie harer belijders tegen oen bepaalde maatschappij-opvatting, tegen de overheörsching van het economische in de samenleving, is bij hem het uitgangspunt van zijn beschouwingen. Zoo meent hij, dat het succes van de pogingen tot verzet, het „wijdverbreide g& loof in de machteloosheid der religie", logenstraft. In werkelijkheid, gaat hij voort, hebben verreweg de meeste instellingen der hodendaagsche samenleving, die het leven voor de massa's dragelijk maken, hun oorsprong aan die godsdienstige krachten te danken, omdat zij niet uitsluitend zijn gebouwd op het nu geheel bezweken fundament van den „Economischen mensch".

Het bewustzijn van de „nonconformisten" in Engeland kwam het eerst in opstand tegen de waardeering van den arbeid als die van een stoffelijk goed, als die van koopwaar. Tol de eerste arbeidswetten die de arbeidsuren van vrouwen en Idnderen beperkten, gaf het Christelijk „revival", dat zich om Lord Shaftesbury groepeerde, en dat heftig door de liberalen als de zwartste reactie werd aangevallen, den stoot. In Duitschland werd de idee van sociale verzekering door een verwante Evangelische beweging, gepropageerd. De werkgevers en de socialisten beiden wezen die gedachte^ om de arbeiders tegen de machine te beschermen, af. De laatsten, omdat zij sociale verzekering als een poging beschouwden om de „onvermijdelijke ineenstorting van het kapitalisme" te vertragen. (Inderdaad is het juist, dat verschillende leiders van revolutionaire arbeidersbewegingen elke poging om verbetering in de arbeidsvoorwaarden en levensomstandigheden te krijgen, tegengingen. Dat was de fatale uitwerking van sommige zoogenaamde profetieën. Trouwens ook in onze dagen ervaren we, dat werkelijke belangen van de economisch zwakkeren opgeofferd zijn aan een of andere revolutionnaire idee; met de massa wordt dikwijls een wreed spel bedreven).

Druckei- zegt dan verder, dat industriëelen, die tot de ^Quakers' behoorden, het eerst verbetering brachten in de arbeidsomstandigheden en de loonen, en dat zij het eerst de arbeiders tegen ongelukken beschermden. Want zij wilden den menscli in den arbeider „lierstellen", en hem een persoonlijk bestaan geven, los van zijn bestaan, dat niet veel meer was dan dat van ^een machine.

In de donkere 19de eeuw, donker op sociaal terrein, is inderdaad veel heerlijk werk verricht door Christenen. Werk, dat latere sociale hervormers vaak hebben miskend of hebben willen doen vergeten. De kracht tot dien arbeid, die, heel veel tegenstand ontmoette, gaf hun het geloof in Christus.

Het doet goed die waardeerende oordteelen in een werk als dat van Drucker te lezen. Al gaan wij met zijn motiveering niet accoord.

Zien wij den volgenden keer wat deze auteur ons nog meer heeft te zeggen.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen