ALEXANDER HARTGERINK.

Pionier der emigratie naar Amerika.

In dit jaar maakt men zich in Amerika op, om luisterrijk te vieren het eeuwfeest van de Emigratie. Ook in ons land ontbreekt het niet aan belangstelling voor deze gelegenheid. Van den heer P. J. Risseeuw verscheen een roman Landveilhuizers. Ook meldden de couranten, dat in ons land vertoeft dr A. Hyma, die over zeer veel gegevens beschikt betreffende ds A. C. V. Raalte, om een studie te maken over het leven van dezen voortrekker.

Daarom kek het mij goed iets uit het leven te vertellen van den man, die het middel in Gods hand is geweest, om de voormannen der Afscheiding opmerkzaam te maken op de emigratie naar Amerika.

In de bekende levensbeschrijving van ds A. Erummelkamp, van de hand van zijn zoon, lezen we op bldz. 202, hoe ds Brummelkamp op zekeren dag bezoek krijgt van een eenvoudigen broeder uit de provincie; een lange, blonde man, met frissche gelaatskleur en kort groen buis met koperen knoopen. Geen boer, maar op en top een Geldersman, die zich bekend maakte als de „schoolmeester van het dorpje Neede achter Zutfen".

„En waarheen gaat de reis? "

„Naar Noord-Amerika".

„Naar Amerika? Wat gaat ge daar doen? "

De bezoeker vertelt van den benarden maatschappe-Igken toestand, waarin velen in zijn omgeving zich bevinden; van de schijnbare onmogelijMieid om vrijheid van godsdienstoefening en onderwijs in Christelijken geest te krijgen en eindigt met de mededeeling, dat hij zelf, bij wijze van pionier, op weg is naar de nieuwe wereld. Van vroeger weggetrokkenen waren gunstige berichten ingekomen, en mochten die door zijn onderzoek bevestigd worden, dan stond een aantal gezinnen gereed te volgen.

Door dit gesprek met Alexander Hartgerink is Brummelkamp op de gedachte van Landverhuizing gekomen en heeft hij met zijn zwager van Raalte in 1846 geschreven de brodhure: Landverhuizing.

De bedoeling van dit artikel is iets te vertellen van het leven van dezen schoolmeester te Neede. Op het gemeente-archief te Neede vond ik onderscheiden gegevens, die het begrijpelijk maken, dat deze mam zich naar de Nieuwe Wereld heeft begeven.

Op den SOsten December 1835 taijgt de heer Berend Luymes, Burgemeeater van Neede, bezoek van den Weleerw. Heer George van Kesteren, Ned. Herv. Pred. aldaar, om hem kennis te geven, dat op 2en Kerstdag en den Zondag daarop vergaderingen van meer dan 20 personen hadden plaats gevonden in de buurtschap Noordijk en dat het in de bedoeling lag, om op één Januari een dergelijke bijeenkomst te houden ten huize van den dorpsveldwachtér Johannes Rommel. De ijredikant verzocht den burgemeester om deze poging tot ongeoorloofde godsdienstoefening te keer te willen gaan. De burgemeester onderhoudt zijn veldwachter, die deze bijeenkomsten heeft bijgewoond, op ernstige wijze. Bij nader onderzoek blijkt, dat op de vergadering van 27 December door Alexander Hartgerink, schoolonderwijzer te Noordijk, een gedeelte uit den Bijbel is gelezen en toegelicht. Dit wordt door den burgemeester op 8 Jan. 1836 aan den Officier der Rechtbank te Zutfen geschreven.

Op den Isten Zondag van 1836 werd er nogmaals een vergadering in den Noordijk gehouden en het is weer de onderwijzer Alexander Hartgerink, die hierbij een werkzaam aandeel heeft.

De Burgemeester geeft aan den Officier den raad om niet door maatregelen in te grijpen, maar den hoofdpersonen een berisping toe te dienen, hetwelk dan ook geschiedde.

Op 8 Mei 1837 heeft Alexander Hartgerink een schreven gericht tot ds G. v. Kesteren, inhoudende, dat hij zich, „na alles rypelijk te hebben overwogen, afscheidde van het 'hedendaagsch hervormd Kerkgenootschap, tevens verzoekende, dat zijn naam van het Lidmatenboek zou worden afgedaan".

Deze stap had voor den onderwflzer minder aangename gevolgen. Hartgerink

10 dagen later schrijft de Burgemeester zoowel aan den Districtscommissaris als aan den Schoolopziener, dat er ten aanzieii van A. Hartgerink door den gemeenteraad bepaalde maatregelen zijn genomen en vraagt die maatregelen te ondersteunen, „teneinde de belangens van den godsdienst en het onderwijs te bevorderen".

Die maatregelen bestonden hierin, dat het Armbestuur en de diaconie "waren overeengekomen, om de kinderen, die voor rekening van de diaconie onderwijs ontvingen, voortaan niet meer bij A. Hartgerink ter school te zenden. Men vond, dat een onderwijzer, die de openbare godsdienstoefeningen niet bezocht, een schadelijk voorbeeld was voor de jeugd. Bovendien was het genoegzaam bekend, dat A. Hartgerink „de gevoelens was toegedaan van de separatisten, die in het kerkelijke de goede orde geheel trachten te verdringen en door het verstoren van de vrede en eensgezindheid zich boven de wetten verheven achten".

Daar het tractement van een onderwijzer in dien tgd al zeer laag was (plm. f300 per jaar), heeft A. Hartgerink het volgende jaar ontslag uit zijn betrekking aangevraagd.

Zóó werd in die dagen menigeen in Nederland het leven moeilijk gemaakt.

Het schijnt Alexander Hartgerink in Amerika goed te zijn gegaan. In de brochure van ds Brummelkamp en ds van Raalte is een brief opgenomen van zijn hand. De toon van den brief is zeer opgewekt. Hij schrijft o.m.:

„Ik leef hier zeer gelukkig; deshalve gaat het mij als de melaatschen bij Samaria, welke in 't leger der Syriërs gekomen waren. Ik kan niet goed een jaar toeven (zoo had hg met Brummelkamp afgesproken), om een goede tijding te boodschappen. Dit land is een van God gezegend land, in het natuurlijke, burgerlijke en geestelijke Ik zoude de Afgescheidenen in Nederland raden, dat, zoo zij geen consciëntievrijheid hebben of kunnen bekomen in het onderwijs hunner kinderen, zij zich dan naar dit land begeven, eene kolonie vestigden met leeraren, kerken, scholen en alles. In zulk een geval ware het goed, dat de Afgescheidenen vooraf een man zonden, die Engelsch of ten minste Hoogduitsdh kende, om eene streek uit te zoeken en een koopcontract te sluiten". Hoe het Alexander Hartgerink verder in Amerika is gegaan, heb ik niet kunnen nagaan.

K. MEIMA.

EEN MERKWAARDIG BOEK.

In 1863 werd bij Zalsman te Kampen uitgegeven de complete uitgave van de officieele stukken betreffende den uitgang uit het Nederl. Herv. Kerkgenootschap van de leeraren H. P. Sdholte, A. Brummelkamp, S. V. Velzen, G. F. Gezelle Meerburg en ds A. C. v. Raalte. In dit boek is opgenomen een stuk van ds H. P. Scholte: Aan de geloovigen in Nederland, waarin hg zijn kijk op de afscheiding geeft. In een bijlage geeft ds Scholte het onlangs door prof. Veenhof aangehaalde „verbond" tusschen ds de Cock en Sdholte na de Synode van Ï836. Hij doet dit met het volgende bijschrift:

„Ten bewijze van de hartelijkheid en broederlijke erkentenis op de eerste Synodale vergadering der Afgescheidenen aanwezig, niettegenstaande het verschil van inzigten, diene het volgende, waarbij ik tevens de gelegenheid neem om de nagedachtenis te Jiulddgen van een broeder, van wien ik altoos den indruk gehad heb, dat hij aUes wat hg was en had onvoorwaardelijk over had voor den Heere en Zgne dienst, en dien Üc, hoezeer: ook uiteieido«i£»ade In txax» bevattiajg ten aan­ zien van kerk en staat, altoos als bxoeder «rkead «n bemind heb".

Scholte heeft in dien tijd blijkbaar véél iiagedacht over de dagen der Afscheiding.

Ik leid dit af uit een merkwaardig boek, dat ik eenige jaren geleden bij een antiquair kocht.

De titel van dit boek is: The last times an earnest discussion of momentous themes 1856, van de hand van J. A. Seiss, een bekend Amerikaanseh chiliast, wiens verklaring van de Openbaring van Johannes, , naar ik meen, in 't Nederlandsch is vertaald.

In dit boek staat een merkwaardige opdracht:

Aan mijnen ouden vriend en medearbeider A. Brummelkamp ter herinnering aan en opwekking van vroegere gemeenschapsoefening, en ten getuigenis dat afstand van plaats en tijd geen verhindering is voor hen, xJie elkander in Christus hebben leeren kennen en liefhebben.

Pella May 24, 1863.

IJ. P. SCHOLTE

Deze opdracht is weer een bewgs, dat de Vaders der Afscheiding, bij alle verschil, elkander hebben vastgehouden.

Ook het jaartal 1863 is belangrijk. Op de Synode te Franeker heeft men toen besloten niet te veroordeelen het gevoelen van Pieters en Kreulen, die de Formulieren interpreteeren op gelijke wijze als wg. Men heeft aan elkander vastgehouden.

Het is onze groote grief tegen de besluiten van 1942, dat men dezen godsvrede heeft verstoord. Dit is niet goed te maken door oecumenische gebaren, maar door wederkeer tot de lijn der Vaderen.

K. MEIMA.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen