De moderne roman.

IV.

De moderne roman van ethisch ten religieus standpunt gezien.

Reeds wees ik.in m'n vorige .artikelen herhaaldelijk O'P verschillende bezwaren, idie bijf den Christen rijzen tegen de moderne' romanku'aslt., Thans wil ik oipi de^le alles beslissende zaak wat naider ingaan.

Voorop sta dan, dat de grondidee', waaruit de verschillende romans opbloeien, niets is dan een fijn omkleede Leugen. Want de volmaakte vrij'bei'd 'in 'denke^n en doen, die dei moderne roman idealiseeii, is onbestaanbaar, als strij'dig miet de nuchtere W'erk'elij, kbeid. De practijk van het gewone leven geeft .immers aan niemand, 'dus oo'k niet aan de j'ónge vrouw, bet recht le doen en laten wat men wil, geheel te handelen naar eigen goeddunkten. D-aarmee ontken ik niet, dat er heel wat jonge vrou'wen zijn, die uit de vo-egen der sam-enleving absoluut .losgeraakt zijn. Integendeel, juist uit haar veelvul'digbeid , pnt ik de voomaamstei kiracht van mijn bev/erea. 't Is juist de scbee'vei verhouding, waarin vele jonge modernen tot bet gewone, maatschapp'elijke leven z, ij'n komen te staan, die mij zegt, dalt ze de vrijheid van ban^delen, die ze meenden te hebben, miss'en, dat haar gxij^'en ernaar botst tegen de realibeit, waarin ze Staan. Want onie samenleving is als een spinneweb'; beschadigt ge dit 'Op' één pxmt, dan is de organische gedachte van bet geheel gebroken; het middelpunt is alleen bereikbaar langs de ongescbo'nden draden, sterker nog, zondeï die 'draiden kan het middelp'Unt niet bestaan; bet is er 'de 'slotso'm, de samenbinding van. Zoo iisi nu ook 'de onberede'neerde, impulsieve greep naar het hoogste ideaal, 'dat men zicih stelt, juist de vemi'eti, g.ing van die illusie— want men slaat ide 'onmisbare verbindingsdraden, langs welke het alleen te bereiken is, stuk. Welnu, dan is ook de literatuur, idie met sterk sprekendel illustratie deze vrijheidszucht propageert, veroordeeld. Dian is zie igtevaarlijjk, omjdat zte de verwezienlij'king schetst vaai wat nooit te verwezenlijken is; dan wordt ze. onwaar en houdt op' echte ktunist te zijn, dan iö ze in eien^' stadium' van verval.

Daarmee is .echter lang nog niet alles gezegd. Want een literatuui-, die zulke niet te 'realiiseeren denkbeelden predikt, schept allerlei onware verhoudingen en is een hoogst gevaarlijke ziektebaoil.

Bezie Öle zaaik eens van den ethisch en kant. Het leven dier vrijbe'idlievenide model'n'en uit verschillende romans is één groote dubbelzinnigbe'id. Ze verkeeren altijd in de onigeving hunner O'Uders, spreken dagebjks minder of m'eer intiem met ze - ^ en moeten intusschen bedacht zijn op elk woord, iedere uitdinkking, om ni'et te verraden, welk'O andere zijde er nog aan haar leven is. Ze mo'eten 'door leugen en bedrog en allerlei fictie 'den argwaan barer ouders in slaap .bo'uden en altijid zich anders voordo'cn dan ze zijn, liefde veinizende, iwaar van echte liefde geen sprake kan zijn. En toch m'crken we noo'it eenig spoor van afkieer - over dit dubbele in baar leven, 'tis veeleer een zorgvuldig verzorgd systeem. Meen nu niet, dal schrijfsters als Jo de Wit, Julia Frank e. d. 'deze wi-ange verhoudingen schetsen als iets, dali verteld mo'et worden omdat Üe compositie van bet verbaal zulks eisoht. Integendeel, ze doen alle moeite om U te overtuigen .van bet goed recht barer vriendinnen. Voor' teen m'eisje

als Hellen b. v. is bet beuscb in 't ouderïijl? ' huis niet uit te houden, de sfeer is idaar ondragelijk; waarlijt, 'tis geen wonder, dat ze altijlcl tot yerzet gfepriJÏeld wordt tegien den nuïldsigen zenuwpaüent, die ongelukkiglijlk haar vader ïs, dat zie 'zich schaamt liet te zijta. tegela' efen zoo onbenullig perteoonlje als haar m-öfeder. Dergelijke inzichten, natuurlijk in variëerende schakeering, trachten de auleurs U bij te brengen. 5*2K'.M

Nu vraag ilc Tfr'vvat mioet de invloed zijn van zuDce voorbeelden op 't geinoed eener jeugdige lezeres! Wiat kwieekt zulke lectuur anders dan verzet tegen de ouders, kwaide trouw tegenover hun bofde, neiging om zich jde verongielijkte te gevoelen ein dat te uiben door „durf"! De literatuur, die zulke figuren schept, vergiftigt de intiemste sfeer, dis er onder de menschen bestaat, de betrekking tusschen ouders en 'kinderen. Het liefhebbend moedei'hart, waar het kimd al beur om'standigheden en zorgen brengen moest, wordt uitgeschakeld uit haar leven niet alleen, maar tot een gevaarlijk element gemaakt, dat zorgvuldig moet worden vermieden. En de vadeowordi, een sta-in-den-weg, wiens tyranniekie bemoeiingen tergend veirvelend zijn. Dus wordt een Idiea: belangrijkste facifcoren uit de m'enschelijke sam^eaileving, het huisgezin, ontwricht, wat alleen al reden genoeg is om 'de literatuur, die dez^ begiinselen predikt, geheel te verwerpen.

Ethisch is het niet minder afkeurenswaard, dat er bij de „zich uitlevende" modernen, zooa.lö |de romans dia laten zien, nijet de minste gedachte is aan het peillooze leed, dat ze aan landeren brengen kunnen door haar wederrechtelijk grij'pen naar verboden liefde, 't Is grof egoïsmfe, dat alleen gevoel heeft voor de vervulling van eigen wenschen len aan het recht van anderen zelfs niet denkt. Nu past zulk een egoïsmJe volkomen in het kader der absolute vrijheid van handelen, 't Is niet veel minder dan het leidende begiriseil ervan. ImmeTs lal het doen en deivken woirdt in dienst gesteld van de pogingen, eigen inzichten te bereiken, desnoiodis tegen ai wat bestaait ('tis immers toch verouderdfei dwaasheid) in. En flalt dan isdere beterei gedachte verdrongen raaJd en geen enkele verhouding veilig is, zelfs niet de teere band tusschen man en vrouw, 'tis slechts het logisiohe gevolg. Dus is dit egoïsme ©en kwaad, dat zelfs de gronidzuilen van het menschelijk leven aantast en vervree t, en daaiom uiterst gevaarlijk. Daarom is de literatuur, die in haar beginselen dergelijke consequenties met zich brengt, verwerpelijk.

En dan de Istrekking - der gedachte, dat de ware individualiteit is, te handelen naar den drang vali het hart; in dien drang te zien een heilig moeten, dafe men uit selfrespieöt niet smoren mag. Breng ideae fraaie tirade eens oveir op elk ander geval: ge begeert iets, wat ge in beti 'bezit van een a.nder ziet, ge begeert het met heel uvv" zin — welnu, neem het gerust, ge wordt er immers van binnen uit toe ge'dreven? giel kuint immers ni: et andelrs?

Maar keert dan de literatuur, die toch inderdaad deze gedachte predikt, niet op de meest revolutionaire wijzie alle verhoudiiigen om? Zeker, 't wordt niet met zooveej woo-nden gezegd, dat dit alles geoorloofd is, maar 't wordt in daden omgezet. Zooveel te fataler! 't Is in verfijnden vorm de kiem ider zwaarste misdaad. En hoe moet het den Christen te moedfei zijh.' biij het doorvoelen van zulk een strekking; , , hij!, diei door genajde weet, dat het juist de drang van binnen uit is, die dagelijks scheiding maakt tusischen zijn hart en zijn God, ^die altijd weer de klemmend© noodzakelijkheid gevoelt, verlost te wordea van zijn „individualiteit"! Als ge op deze dingen let^ zult go het ontzettende^ gevaar, dat van de zijide dezer mo'derne uiting dreigt, gevoelen, len möt droefheid in uw ziel moeten erkennen, dat we in onzen tijd al eeüi heel eind dezen verkeerden kant zijn uitgegaan.

Zie voorts eens naar ide verwording van het specifidk vrouwelijke, van wat ik in m'n vorig artikel aanduidde 3, 1s „het sieraad" der vrouw: haar fijner gevoel, haar ingetogenheid, haar bewogenheid van gemoed, haar afkeer van wat stuitend is. Green spoor meer daaxvan in d'e moderne roman-figUDen; die hebben m'et die senitimentaliteit, die neepjes-muts-gevoeligheid afgedaan. Zij; hebben idealen, waar meer „temperament" uit spreekt, haar beifcoorlijkheid is een andere^ dan die van een vroeger geslacht; haar sieraad is beur individualisme, haar durf. IMaalr zeg eens eerlijk, wie ontroiert meeT .uw ziel, de moderne vrijheidsheldin of een Ottelij'ne uit Mevr. BoSboom's „Het Huis Lauernesse"? Deze O'titelijne heeft al de eigenschappen, die „het oiiderwetsche" sieraad der vrouw vormen. Ze moet door i^je zwaarste beproevingen heen, moet een offer brengen, dat voor menschelijke kracht niet te brengen schijnt, raakt steeds verder verwijderd van haar verloofde, Aernoud Ba^kelze, ofschoon beur hart steeds meer hem vindt; tenslotte moet ze iden geiliefde krankzinnig zien sterven in haar armen — en toch onder alles en door allesi behoudt ze haar geloof ongeschokt, en blijft dezelfde liefdevolle, zachtmoeidige verschijning. Zie, dat is ook individualisme, óók een zich ontwonstelen aan knellende banden; maar ga te rade met uW gemoed O'ver de vraag, welke van deze twee roman-figuren spreekt •tot uw ziel, wie van haar is de échte vrouw.

Ik zou in dezen geest kunnen voortgaan en U Junnen wijzen opi vele eithiscb, sociaal, iuridisch vooze plekken in de tegenwoordige' romandenkbeelden, maar m'n bestek laat dit niet toe. Liever besluit ik deze artikelenreeks met wat allesbesJissend is, met dezfe liiteratuur te grijpen in den.feilen stralenb'imüel van het zoeklicht der goddelijke inzettingen. Door dat verblindende licht wordt haar uiterlijke glans verteerid en ziet ge haar grondgedachte zooals die is, onheilig en anti-goddelijk. Inderdaad, de positie ten helt rechit„i dat *hiöt Woord Gods toekent aan de vrouw, is gansch verschillend van diöj welke de moderne romanfiguur tracht te bereikten. Zeker, de plaats der vrO'UW in de Heilige Schrift is een eiereplaats en het Christendom, dat zich gronïdt otp' de Schrift, heeft dienovereenkomstig de vrouw opgeheven uit den staat van vernjedering, waarin ze onder 't heidendom, zielfs in de ideëele klassieke wereld, leefde. Maar andererzij'ds heeft ook de Schrift haar plaaitis en haar recht precies aangewezen en 't overs chrijiden van ide grenaen daarvan met heiligen gloedl als 'zionde tegen 1de wet van Sinaï gebranidmerkt. Altajjd weeir staat Gods heiligheid en Zijn vlammende toorn tegenover 'to|nheiligbeiseeien van het zondig© menscheinharÜ teïi met snijdende scherpte veroordeelt de Sclirift, allen zionelust (die toch ide drijK^enlde kracht is van de mod'efne vrijL heidsidee). Wat blijft er in diö opvattingen van ©en Hellen, een Judith, een iLenoor, typeto, van dfe moderne eonstruatie, over van ide heiligheid van het huwelijk^ die overal in |dei Schrift als een glanzende diadeem parelt, van idie eere, lief de, en trouw, die zij als de fundamenten aangeeft van de verhouding jder kinderen tot hun ouders, van het „van gansclher *hart aller zonde vijiaaid zijii", 't welk jde Catechismus den eisch noemt van, bët tiende gebod? Verloren is alles, wat God als sieraajd aan de vrouw verleende; de mlodeme, in den waam van alleen naar eigen wil te handelen, is het willoos werktuig geworden van de demonische zondemacht. Ho© schril staat haar levensopvatting tegienover ^„de ©erepositie der vrouw", zooals Dr Kuyper die, in zijn dusgenaamd werkje teekent, als hij zegt (pag. 70): „de in haar Gdd rustende vrouw stielt er haar ©ere in vrouw te blijven al Iden heerlijken rijkdom van de vrouwelijke natuur, van de vrouwelijke gaven, - vaar ..de vrouwelijk© wezenheid te helpen ontplooien; door die ontplooiing van haar vrouwelijk wezen ©en zegen aan haa*-gezin en haar volk te brengeen; en, mocht 't zijn, in de Volle ontluiking van de lelie der vrouwelijke natuur, haar God, Die ook de vrouw schiep, te verbeerlijken." De vrouwenfigiUinr van |den heidendaagsdieln tendenzrom: an slaat zulk ©en diep vemöderenide positie met onbegrensde minachting tegen den grojnid. Zij heeft een ander©; ©en m'eer frissche kijk op het leven dan dat geheel verouiderde Christendom met z'n bekrompenheid. Ze wil niet met ©en mooi woo; rd in den hoek gieplakt worden om dienst te doen als kapstok voor allerlei vrome tirades. Ld ven vspl ze, spontaan, vrij', los van allen band, ver verheven boven allerlei godsdienstschim en gemoedsdwingelandij'. Maar daarmede vertrapt ze die kroon, die haar God had gegeven en onteert zich zelve. Een literatuur, die dergelijke, met de goddelijke inzettingen zoo vollromen in strijd zijnde denkbeelden demionstreert, valt van christelijk standpunt niet te dulden. Ze ademt in haar opzettelijk zich toeren tiegjen walt God heeft ingeste'ld den geest van den antichrist.

Heel sterk komt dit ook uit in 1de détails ü& z& i: romanliteratuur. Ge stuit herhaaldelijk op uitdrukkingen, die een blakende vijamidschap verraden tegen al wat christelijk beet 'of sohijht, uitdrukkingen, die in elk > anider verband sltellig in de pen zO'Uden blijven, maar als wajpen te-gen het Christendom blijkbaar geoorloofdj, ^elfs heel gelukkig zijii. En daar staalt dan tegenover, dat als! op ©en bepaald oogenbiik ©en uitinjg van vroomheid kleur geven kan aan een tafreel, zulk ©en ge'tegenheid tot effeotvermeerdering. gretig wordt benut. Ik kan ia lüt verbanid geen voorbeelden geven, maar ieder, die één of meer dezer, romans gelez'en heeft, is op zulke tooneelen gestooten en weet, wat ik bedoel. Het is ©en be'leediging voor uw piëteitsgpvoel, als' daar de uiting van zielsgemieenschap met God door leen auteur gesto-len wordt om stem"ming te maken voor ©en zijner piersiooien, die in doen en laten, in woord en daad zich een vijand van Gold betO'Ont. Die verm-enging van laffe spot ©n t©©rgekl©urde mystiek, het beurtelings misbruiken ©n gebruiken van anderer vro-omheid, die zoo duidelijk de anti-christelijke gezindheid van den modernen roman blijke'n doet, maaW, dat ©en Christen deze boeken niet lezen k a, n en izezijintkinderen nie!|litnihanden geven mag.

Is er dan niets goeds in deze literatuur?

O zeker! Heel wat aanlokkelijke', goed geschil-' derde tafreelen biedt zie ons, er komen verschillende personen in voor, in wier gedachten we onis veelal vinden kunnen; dikwijls spreekt heel veel kennis eruit van menschgn en toestanden; de stijl van de groote meerdeirheid is pierfeöt, de taal vaak sirene muziek. Maar wat baat dit alles, als de kem'gedaohte, het grondbeginsel, .d© doorloopende idee zoo absoluut verwerpelijk is? Wat baal het den lijider, dat Z, 'TI hoofd, z'n zenuwen, z'n ledematen alle even .goed zijn, als zij'n longen wordeïi vervretten van den doodelijken bacil? Wat goed is in deae literatuur-groep, betreft alleen de bijzaken, maar die vallen met de centrale gedachte, zooals de bebladerde takken vallen als de stam wordt gevelid. Uiterlijfe! techoon hiaakt inwendig bederf niet goed, wel gjevaarlijker. En daairom' herhaal ik, wat ik in den lO'Op dezer artikelenreeks al zoo dikwijls en op allerlei gronden concludeerde: d© moderne tendenz-roman kan in geen christelijk© sfeer komen, zoaider zeer eimstig gevaar voor doo'delijke infectie te verooa-ziaken. Men verleene hem dus den toegang niet tot zijn huis.

Natuurlijk is et groot verschil in den .aard van het vergiftige. Er zijïi meerder© romajns, die niet aan tendenz zich misgaan, die veel meer schoons en belangrijk minder verderfelijks in zich drag'en, dan het soort, waarover onze bespreking liep. Maar ze blijven negati-ef ©n dat maakt ook deze betere proeven ongewenscht in teen tijd als 'del onze, waarin de Christen zoo zwaar te strij'den heeft met negativism'e in eigen hart - en in dat zijner kinderen.

De christelijke levensbeschouwing ©n do moderne^ rO'man-gedachte verdragien elkander niet, dus zijn de Christen en de moderne roman elkanders tegenvoeters.

Naschrift. Mijh. bedoeling was; , hiermtedie dezte artikelenreeks te beëiaidigjen. Het veteoelc kVam echter tot mijl no!g[ 'het aiiikel te Bchrij^ren (over de zuiver literaire beteekenas van den modernen roman), dat ik meeaiidei achtCirweg© te laten, omdat, andere oopie ligt t© wachten. Ik hoop dat fian in 't volgende nummer, te' doen plaatsen.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen