Gustaaf Adolf.

t 16 November 1632.

II.

Ongeveer 1625 trekken zich de cmweerswOilfcen bove'n Midden-Europa samen. Twee fronten staan in geweldige krachtsontplooiiag tegenover elkaai-. Het eene: Spanje's were'ldmacht, de D'uitscbe vo'rstenliga, bet Habsburgscbe keizershuis met de Oostenrijksche ©rfbezittingen, en dan nog Po'len, in grootte de 2de, in bevolking de 3de staat van Europa. Aan beide vleugels'de sterkste godsdienstige felheid: Spanje en Polen.

Het andere: de N'Oderlandsche Republiek, de Duitsche unie der Protestantsche vorsten, ©n Scandinavië, welks voornaamste staat, Ziweden, juist no'g in het Oosten, Ingermanland, en aanstonds ook Livland in bezit krij'gt. Ook hier aan beide vleugels, in godsdienstig-staatkundige binding, ©en treffende overeenkomst: in Nederland èn in Zweden is de Protestantsche zaalc óók de nationaJe vrijheids-en onafhankelijkheidszaak.

In beide fronten echter merkwaardige gapingen: op het eene de onderlinge strijd tusschen het Roomsche Frankrijk (Bourbon) en het evengoed Roomsch© Habsburgsche keizershuis; op het andere: de tegenstelling tusschen het Luthersch geworden Denemarken en bet evengO'ed Luthersch© Zweden.

Men ziet, bo'© zeer de politiek op de religieuze strijd invloed oefent. Deze politieke inslag geeft juist aan d© wereldhistoriscb© kamp, die gaat komen tusschen bet weer opdringende Ro'm© der Contra-reformatie en d© standhoudende Hervorming zoo'n verrassend, althans verwarrend, karakter. VoO'r ons, gezien van uit onze veilige verte, lijkt het ©en stormdag vol benauwende schoonheid; bet grillig gewemel van een dreigende sto'rmb©mel met loodgrijze wolken. Nu van d© eene, dan van de andere kant, flikkeren de bliksemstralen door het luchtruim, spookachtig verlichtend het over het ongelukkig© land warend© oorlogsgeweld : zw'ervende legermassa's, plunderend, op elkaar aanvallend, uit elkaar wijkend, steeds dompelend d© bloeiende gouwen van Europa's kerngebied in vreeselijke ellende. En als bet onweer dan eindelijk, onwillig, tocb wijkt, dan is het land verwoest, bet volk gedund en verdoofd, de welvaart verdwenen, de staatkundige kracht vergaan, — maar bet Protestantisme is voor Europa gered: ©en groot© schat, behouden tegen boog© prijs!

Drie gestalten rijzen boven die wemeling omhoog: W, allenstein, Richelieu, Gustaaf Adolf.

WaUenstein, de godsdienstig gematigd-onverscbilbge, wi'Cns soldatengenie zich geestelijfc'-inneriijk tracht te sterken in dwaas bijgeloof, en die in de politieke garenspinselen zijner fijn berekend© combinaties omkomt. Richelieu, die zijn, op de .franscb© national'© staatsgedachte geheel en uitsluitend gerichte, pobtiek niet wil laten binden door de bo'Vennationale kracht van zijn Roomsch geloof, beurt, zoowel ketters als katholieken voor zij'n doel gebruikend, de staatkundig© winst: na de botsing staat Frankrijk, zijn Frankrijk, in rechte beerscbersgestalte op Europa's vastland, Duitscbland do'emend tot eeuwenlange machteloosheid, en weer opnemend het oude en tetens vernieuwde ideaal: Frankrijk het centrum van Europa, een kring van cliëntstaten om zich been, de groot© natie wereldbeerscberes! En dan vooral, Gustaaf Adolf, onze man van vandaag! Politiek inzicht aan diepe vroomheid buw'end, ziet bij', dat Zweden's nationaal heil verbonden is aan, en ligt in het protestantsch geloof der evangieliscb© vrijheid — en daarom richt bij' zieb op, en redt het PtO'testantisme in Midden-Europa.

Zweden de linkervleugel van bet Hervormingsfront, de Nederlandsch© Republiek de rechterflank. Treffende o-vereenkomst: voor beid© is de godsdienstoorlog óók onafhankelijtbeidsooirlog; voor beide heeft God toebereid een voxste'nhuis, welks beroemdste leden in een taaie kamp treden voor Refo'rmatie en vrijheid, Oranje en Wasa. Beide huizen, de hulpmiddelen van bet fijnste diplomatieke spel bezigend ter bereiking van hun levensdoel. Geen wonder, dat telkens en telkens weer d© historische strij'dvraag O'm Wiasa èn om Oranje woedt: vroom geloofsheld — öf listig staatsman. Beurtebngs heeft men in Gustaaf Adolf gezien den idealen geloofsheld, di© slechts uit Christelijke naastenliefde ter redding van bet Evangelie ten strijde trok, èf den genialen staatsman en veldheer, wien het alleen ging O'm gebiedsverovering, om Zweedsch protectoraat over de luthersch© stenden in Dtiitschland, misschien wel om de Duitscbe keizerskroon!

Tusschen 1625 en 1631 was er in de positie deï beide vijandelijk© linies deining gekomen.

Op het Nederlandsche front had Spanjei, welks minister Olivarez de vermoeide en btoedend©, maar nog groot prestige ©n vel© hulpmiddelen bezittende, monarcbi© tot groot© politiek aanzette, tij'dens de laatste jaren van O'nzen Prins Maurits niet onvoordeelig tegen de ketters gestreden. En in de Middellandsch© Zee bad bet evenzoo succes behaald tegen de Mobammedaanscb© bedreigers van de Christenheid.

In bet midden had de Habsburgsche keizer Ferdinand Il al zijn tegenstanders uit het veld geslagen. Ook den Deen, koning Christiaan IV. De^ze, bij wien zonder twijfel d© po'litiek© moti©ven veel luider spraken dan de gO'dsdienstige overtuiging, was, mede op aandring©n van Engeland, Nederland, en de Duitsch© Pro't©stant©n, tegen den zegevierenden keizer in 't veld gerukt, maar, zelf gewantro'uwd, en niet voldoende reëel© macht bezittend, had hij het mo'eten opgeven.

En nu trok de Roomsche keizer ©en noodlottig© consequentie: gehoor-gevend aan de ultra-roomsche raadgevers vaardigt deze Jezuïeten-kweekeling een edict uit (het Restitutie-edict, Maart 1629), dat de Roomsche godsdienst groote kans heeft, al het verloren terrein in Duitschland te herwinnen, dat de Calvinistische gezindheid geheel prijs geeft aan gewelddadig© v©rvolging, en dat O'ok tegen bet Lutherdom de godsdienstoorlog met nieuw© kracht inzet. D'it was, politiek gezien, ©en groote fout van den keizer: bet gaf Habsburgs geslepen vijand, Richelieu, kans, om, in schitterend spel van fijne tactiek, een merkwaardig© combinatie van tegenstanders tegen hem in 't veld te jagen. En uit algemeen O'Ogpunt beoordeeld, was bet weinig minder dan een misdaad: het zette de w©reldklok zeventig jaar achteruit, wees terug in de richting van d© heftigste geloofsvervolging, en bracht het Protestantsche geloof en het Protestantsche bezit vlak bij de afgrond.

En nu rijst Gustaaf Ad olf op ! Thans rijpt zijn reeds gro'eiende overtuiging, dat zijn uur gekomen is. Wachten tot de keizer geheel zou doorgedrongen zijn tot in Noord-Duitscblands ©ind-grenzen, dat zou ©en onmog©lijk verzuim zijn!

Immers, reeds sinds eenige jaren bad hij zich gevoeld als medelid van d© Protestantsche machten van Europa; reeds eerder had hij ©en taak als zoodanig willen opnemen; daarin was hij toen nog door de oorlog met Denemarken en de onafhankelijksoorlog met Polen verhinderd; hij had inmiddels zijn land ©n volk militair en staatkundig uitstekend georganiseerd; bij had alle standen, ook de adel, nauw aan den vorst verbonden; hij had de nationale bronnen van welvaart versterkt.

En zoo staat geheel zijn volk hem ter zijde. Zweden ziet deze oorlog komen, noodzakelijk als ©en verdediging in aattvallende positie, als een kamp voor de vaderlandsche vrijheid, maar dit dapper© volk en zijn vorst gevoelen zich op dit wereldhistoriscb uur toch gedragen door bet Plrotestantsch bewustzijn. Plechtig neemt de koning afscheid van zijn rijksraad en rijksdag: „Ik roep God den Allerhoogste, voor Wiens aangezicht ik hier zit, tot getuige, dat ik bet niet doe uit eigen zin of krijgslust, maar dat ik reeds sinds jaren er toe ben geprikkeld. Onze in nood gebrachte buren hebben ons te hulp geroepen, ver van ons wonende koningen hebben ons tot deze oorlog gemaand, O'm toch bovenal d© ond©rdruttö geloO'fsverwanten van bet pause'lijke juk te bevrijdein. Wij hopen, dat het onder Gods genade mag-gebeuren. En ook mij zal het eindelijk overkomen, dat ik mijn leven zal moeten verliezen. D'aarom wil ik vóór mijn vertrek u allen, O'nderdanen en stenden van Zweden den allerhoogsten God aanbevelen, hopende, dat wij' ©lkand©r na dit moeilijk leven, als het God© belieft, weer bij Hem zullen terugzien en elkander mogen ontmoeten in bet bemelscbe en onvergankelij'ke leve^n".

Zoo is d© voorbereiding. D'e actie zelf voltrekt zich binnen twee jaar. 6 Juli 1630 landt de koning, 36 jaar oud, aan Duitschlands Noordkust, in Pommeren. De bevrijdingstocht vangt aan. Maar hoe wordt hij gerem.d en gehinderd dO'Or wantrouwen en vre©s, van eigen geloofsgenooten en verwanten, verpolitiekt© Duitscbe vorsten, die in bem niet den bevrij'der, maar den vreemden tiran zien. Maagdenburg kan hij zooi niet meer reddC'U, in toon en houding moet de teleurgestelde vorst z'n trage geloofsgenooten dwingen '•— ©indelij'k is de weg, vrij; 17 Sept. 1631 slaat bij bij Breitenfeld den gevaarlijken hoofdtegenstander, Tilly. Dit is d© eerst© en d© groote, reeds beslisseind©, overwinning: z© redt het Protestantsch© Noord-Dluitschland. Jubelend wordt thans de leeuw uit bet Noorden gevierd. Duitsch© Protestanten zien in hem den te hulp gesnelden held ©n den vromen prediker!

't Wordt een overwinningsvaart. Over Mainz been trekt hij Beieren in. Die Noordelijk© vorst ziet Neurenberg en de Donau. Tilly wil hem staande ho'Uden; tevergeefs: de oude so'ldaat deinst ©n sterft. Gustaaf AdO'lf houdt d© zege vast. Tot.. in 1632 nog eens zijn uur komt. Maar nu het stervensuur! Een nic'uw leger heeft de Keizer verkregen — en WaUenstein, eerst versmaad en gehoond, is in groote kracht berre-zen als 's Keizers voomam© dienaar.

Na een buitengewO'On verwarde periode van strigd en politiek gehaspel zien d© beid© groote veldbeeren elkaar 16 Nov. 1632 in 't gezicht, bij Lützen, gereed tot de slag. Gustaafs r©cbt©rvleugel zal d© beslissende stoot toebrengen, daarom neemt hij daar zelf de leiding, Bemhard van Weimar commandeert de bukervleugel. Een dichte mist verhindert bet uitzicht. Tegen de namiddag klaart bet op. De trompetters hebben reeds des morgens bet „Een vaste burg" doen khnken, de Zweden bun psalm gezongen. Thans stij'gt de koning te paard ©n... „Nu vallen we aan! In naam van God! Jezus, Jezus, help mij strijden voor de ©er© van Uw heihgen Naam!" Zoo rijdt Gustaaf den vijand en de dood tegemoet. Hij geraakt midden onder de vij'anden, ©en kogel' vernielt zijn linkerarm, hij valt, zijn paard rent met bloed bespat, zonder rijder over het veld, eerst later vindt men 's Konings lichaam — dood, doorboord van drie kogels, uitgeplunderd. Maar de vijiand is geweken.

D© 30-jarige oorlog duiu't nog 16 jaar; politiek ©n geweld, afmatting en teleurstelling èn oprij-zing ©n hoop, wisse-len nog af; maar de beslissende ke©r is toch reeds gekomen. Roomsch geweld zal in Noord-Duitscbland en in Nederland, en in Scandinavië niet beerscben.

Dat is het werk van Gustaaf AdO'lf? Neen! Dat is Gods werk! Is Gustaaf dan geen geloofsheld, geen bevrij'der? Ja zeker — maar een geloofsheld, als mensch; dus ook, als gebrekkig, zon-

dig mensch. 0 zeker, Gustaaf AdoM en W, illem van Oranjo en al die vele, vele, dienaren Gods meer, zij zijn niet VOOT honderd percent godsmannen geweest. Ook zij' voerden ja, een schat, maar in aarden vaten. Dat aardsche erkennen wij, als gebrekkig, zondig, bevlekt menigraaal, ©n wij weigeren, den mensch te geven, wat Gods is.

Maar, met die begrenzing durven ook wij', mi nog, dankend God den Heere-, die in dea Noordschen koning een held in volle wapenrusting gaf, strijdend voor wat wij een goddelijke zaak noemen, erkennen: Van ü, o Heere, zijn all© goede dingen; van U was ook deze goede zaak: de strijd voor de Evangelische vrijheid, gestreden door Gnstaaf Adolf.

B. EBLING.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen