HET BOEK VAN DE WEEK

Reformatorische polemiek.

I.

Wanneer men op een stillen avond, rustig, vol laandacht, dit boek doorleest, dan wordt men ongemerkt, vanzelf, teruggcbraclit naar een wondermooien tijd. Al lezende komt men ea- „in". De spanningen, conflicten, anoeilijkheden, gevaren en teleurstellingen, ze komen bijna tastbaar voor ons te staan. De lieflige bewogenheid van liet kerkelijk leven van voor vijfüg jaar overmeestert ons geheel en , al. We kunnen al dat worstelen niet moer op een afstand, als kille toeschouwers, bekijken. We gaan er in meeleven en we doen mee. 't Wordt ook onze strijd, onae teleurstelling, onze vreugde, onze dankbaarheid.

Groote figuren rijzen voor ons op. Mannen van sü-akken ernst, volkomen overgegeven aan hun tiaak, door God zelf, naar ze zeker gelooven, voor hen bestemd, zien we vechten en bouwen en leiden en afweren en zoeken len aanvallen en... ^ overwinnen. Bij hen geen „politiek" en berekenen van „kansen". Bij hen geen voorzichtig uitbalanceerieii van de „mogelijkheden" om dan met acrobatische elasticiteit tusschen de moeilijkheden door te glippen, misschien, wel met ©en gebed op' de lippen. Bij hen geen streven naar „succes", ot „vrede", of „eenheid". , Bij hen geen ongeloovig „waardeeren" van „andersdenkenden", geen enkel ontzien van personen.

Neen — wat bijna in ieder stuk zoo diep aangrijpt en zoo geweldig fascineert is dat bijna volkomen zich laten beheerschen door de waarheid Gods, 't radicale, meedoogenlooze 'breken met de kerkelijke zonden. Vrienden, eep^ invloed, aanlokkelijke perspectieven, schitterende kansen worden resoluut opgegeven als de vervulling van de goddelijke opdracht dat eischt.

Kuyper — 't is zoo goed te merken — dacht zelfs niet aan een wezenlijk gevaar of „nadeel" voor zijn Vrije Universiteit. Velen wendden zich in die dagen van haar af, vooral onder de predikanten. Vurige voorstanders werden de felste tegenstanders. Een professor, een curator en twee directeuren moest de jonge stichting verliezen. Maar gee n o o g e n b 1 i k k w a m e r deinzing. En juist door die allesvergetende, resolute trouw nam de sympathie voor de eigen Universiteit merkbaar toe bij het gereformeerde v o 1 k . ^)

Geen oogenblik werd gerekend met de, ; naar menschelijke berekening, onheilspellende gevolgen, die het kerkelijk conflict kon hebben voor de politieke actie, waarvan Dr Kuyper toen geheel en al de ziel was. Allen waren gegrepen en werden voortgedreven door de gloeiende overtuiging, dat, waar het de waarheid Gods en de Kerk van Jezus Christus gold alles wijken moest, wat de gehoorzaamheid en de trouw hinderen kon.

Als aan de Savornin Lohman „van zeer bevriende zijde" de raad wordt gegeven, zich, terwille van zijn politieke werkzaamheid, vooral niet op den voorgrond te plaatsen in het kerkelijk conflict, dan antwoordt hij fier: „indien er onder de anti-revolutionairen mannen zijn, die, omdat ik mede protesteer, mij hun vertrouwen ontzeggen, dan wil ik gaarne mijnerzijds verklaren, het vertrouwen van dezulken nim- "mer te hebben begeerd... indien ik, ter wille van de politiek, zou moeten zwijgen van wat ik in de kerk voor waar en rechtvaardig houd, dan zeg ik, — zonder overigens mij ook maar in het minste met den man, die ze als levensdevies koos, te vergelijken, — de woorden van Mr Gi-oen van Prinsterer na: e e n s t a a t s m a n n i e t — e e n e vang e lie bel ij der", (bl. 48).

Een paar jaar later was de Savornin Lohman minister in het eerste rechtsche ministerie!

Wanneer men nu het eigenaardig karakter van dit boek zou willen typeeren, daa zal men zéker komen tot de karakteristiek, die ik als opschrift boven dit artikel plaatste.

Inderdaad, dit boek is nagenoeg van het begin tot het eind polemiek. Felle, scherpe polemiek van het zuiverste water. Ondubbelzinnig worden personen en daden en woorden en toestanden getoetst en veroordeeld naar de Schrift. Er wordt open en klaar gesproken van „daden van geweld", „karakterloosheid", „dubbel liartigheid", van het „laten afhangen der gehoorzaamheid van berekeningen" enz. Inzonderheid het verloochenen van den Christus als Koning der kerk wordt in al zijn gruwelijkheid getoond en verafschuwd. Striemend is dikwijls het oordeel over personen en hun daden. Maar nooit vindt men een insinuatie. En daarom is deze doleantie-polemiek nooit „persoonlijk" in den slechten zin des woords. W'ant, naar de fijn, opmerking van Prof. Fabius^), is niet hij p^j soonlijk, die tegen personen opkoni om hun leeringen, maar juist hij, {jj. leeringen ongemoeid laat voortwoekp. ren ter wille van de personen, do or wip ze worden voorgedragen.

Ja, dit is het boek van de Doleantie-pol miek. Daarom is het zoo levend, zoo echt, /^ oer-sterk, zoo bewogen en daarom is het juist« boe k-v a n-k e r k r e f o r m a t i e.

Wiant ieder, die ook maar een beetje vaa dt kerkgeschiedenis afweet, weet ook, dat iedere ware reformatie wordt ontvangenen geboren u i t d e p o 1 e m i e k. Dat is al begonnen met het apostelconvent. Toen giag het er om of de kerk kerk zou blijven of ontaarden zou ineen judaïstische secte. En dat ging door tot Assen 1926, Assen met z'n vele brochures. En dat zsf blijven tot den jongsten dag. Wie zich daarover verwondert, heeft, zooals Prof. Woltjer^) eenmaal schreef, vergeten dat de „rust" „elders" wordt gevonden. „Neerdrukkend is dat feit alleen voor hem, die hier de ruste zoekt."

Juist door deze polemiek van grooten ernst en scherpte, waarvan we in dit boek een zoo veelkleurig laeeld ontvangen, sloot de Doleantie-strijd zich geheel aan bij de worsteling van Groen van Prinsterer, die in den vollen zin des woords echte voorlooper en. wegbereider der Doleantie is geweest.

Meermalen en met grooten nadruk verklaarde Groen, dat polemiek een levensvoorwaarde is van gezond kerkelijk leven.

Als hij in 1847 schrijft over de taak der gelwvigen in de kerk, dan zegt hij, dat noodzakelijk is een „vereenigd aannemen van die polemische houding welke van de belijdenis der waarheid, zoo lang zij geen doode letter blijft, onafscheidelijk is, Polemiek tegen inwendig bederf is levensvooriwaarde voor den Christen en ook voor de Kerk".';

De diepe onwaarachtigheid in de houding van vele quasi-vredelievenden heeft Groen meermakn pijnlijk ervaren, maar daardoor ook zoo veel te scherper doorzien. „Ik herinner mij meermalen een opwekking tot Christelijke liefde gevonden te hebben aan 't einde van een betoog, waarin men zich aan liefdeloosheid had schuldig' gemaakt, Meermalen ondervond ik zelf dat aanp r ij z i n g V a n 1 i e f de m e t b e t o o n V a n h atclijkheid vergezeld was. Dit contrast van "woord en daad, die lofspraak waarbij aan hoi daarin opgesloten zelfverwijt niet gedacht werd. heeft op mij steeds een zonderlingen indruk gc- 'maakt. Onwillekeurig was het mij als ot bijv. iemand, aan het einde van den maaltijd, na zkli tegen overdaad niet zeer in acht genomen te hebben, op het matigheidsgenootschap een toast instellen zou. Ik vergeleek het bij hetgeen onder het spelen der kinderen somwijlen gezien wordt, dat de een, na den anderen onzacht behandeld te hebben, als de beurt aan hem zou kunnen zijn, zicli plotseling, omdat hij voor de gramstorigheid der wederpartij eenigszins beducht is, uitermate vredelievend betoont." *)

Groen is er van overtuigd, dat Christus dien strijd, die polemiek wil. Achter den onwil tot polemiek schuilt een miskenning van de taak, die Christus zijn kinderen geeft in deze wereld. Men vergeet n.l. dat de Heer, ofschoon _Hij onze medewerking, om de zegepraal der waarheid te bewerken, niet behoeft, ze toch verlangt. De vraag is niet of de Heer zal overwinnen (dat is volkomen zeker), „maar of degene die, waar dt Heer aangerand werd, geen deel aan den strijd genomen len 'met ; zijne vijanden vrede geiiad heeft, zal overwinnen met Hem"«). Eu nadrukkelijk is Groen's vermaning: „men wil geen polemiek; maar hier op aarde zoolang de waarheid niet getriumpheerd heeft, zal er voor den Christen tegen de zonde en de wereld, in en buiten hem steeds polemiek zijn".'')

Groen verfoeit de z w ij ge ns t aktiek. „Van deze taktiek (exceptioneel geoorlooM welligt) hel) ik, in den regel, een afkeer.

Zij is niet edelmoedig. Zij is tegen mij, m*' vrucht, in praktijk gebragt. Ik weet bij ervaring: jaren achtereen bijkans geen antwoord te ontvangen is het ergste dat ons kan gebeuren, als men, in een onderwerp dat de dierbaarste volksbelangen betreft, van liet gC' wigt zijner bedenkingen en van "den invloed zijner tegenstanders overtuigd is.

Als men, diep doordrongen van het gevaar voor Kerk en Vaderland, snakt naar openlijken ridderlijken strijd." 8)

Smartelijk is Groen's klacht, dat men polemie» tegen hem der moeite niet waard achtte') ^

iin spreKen «en gestadige monoloog was, !onder weerspraak en zonder weer klank.i")

Qok dien vermoeienden, ondankbaren, kerke- Ijjlc-polemischen arbeid heeft Dr Kuyper van (jroen overgenomen en voortgezet, zoo mogelijk met nog grooter genialiteit, 't Is mee door zijn poigniiek 'dat .duizenden weer leerden zien wait eigenlijk de kerk van Cliristus is en wat ambten an en hoe men in het huis Gods moet verkeeren.. gr is een verterende gloed ia Kuypers polemiek. ijs op iedere bladzij te merken, dat een man jjn 'tstrijden is, die weet, dat hij moet. Ongelooflijk veel heeft Kuyper juist in den Doleantielijd gedaan. Toen kwam zijn strijd dan ook tot jen zekere aïsluiting. Alleen in 1886 zagen acht Ijochures van zijn hand het lichtj waaronder ook een boekwerk van 130 blz. En daarbij ging an andere arbeid steeds voort.

Bezield door Kuyper en Rutgers streed een jroote groep van mannen. Toen ze de kerk van Christus weer ontdekt hadden, teekenden zich voor hun oogen de kerkelijke zonden al gruwe- Bjker en zwarter af. Ze lionden er niet langer aan meedoen. Ze beleden hun schuld en braken ee. En in allerlei vorm getuigden ze tegen het ad en waarschuwden ervoor en riepen op tot bekeering. In dagblad en weekblad, in brochure en toespraak, in preek en congresresolutie brachten ) hun bezwaren in tegen de kerkelijke goddelosheden.

En van die polemiek geeft het boek van Dr Rullmann een aangrijpende bloemlezing. Dit boek brengt ons dichter bij het hart der Doleantie dan welk ander ook. Hier is een echte strijd des fteestes. Het is klassieke polemiek. En 't doet er niet toe in welken vorm ze is gegoten. Er zijn .Jngezonden stukken" bij en een academische toespraak. Ja er is zelfs(!) of neen — juist — polemiek in de preeken. Lees het stuk van Kuypers preek over „Alzoo zal het onder u niet zijn". Is er feller aanklacht tegen synodale goddeloosiieden mogelijk? Lees het fragment van Sjkkels preek: Gij zijt van Christus. Met echt sikkeliaanscbe hartstochtelijkheid wordt weggescholden alles wat zich tusschen Christus en zijn kerk dringen wil, wat het lichaam wil losscheuren van het Hoofd.

Polemiek, allemaal polemiek, polemiek naar Mten, maar ook — niet minder — polemiek (laar binnen. Maar juist daarom zoo ernstig, zoo ingrijpend, de duizenden oproepend tegen de leugen en voor de waarheid.

1) Rullmann, De Vrije Universiteit, p. 53/4. #ï.feï.'; -

2) Voorheen en thans, p. 33. 3) 'Wat is Christelijk-Nationaal Schoolondervi'ijs, V- 4) Het Regt der Hervormde Gezindheid, p. 78. 5) Grondwetsherziening en Eensgezindheid, p. 447. 6) Idem, p. 449.

7) Idem, p. 450. 8) Ned. Ged. I, p. 268/9. 9) Idem, p. 244.

I Ned. Ged. V, p. 38.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen