LITERATUUR EN KUNST

Levende historie.

Wouter van Riesen: Een hef deshistorie uit het oude Friesland. — G. F. Callenbach, N. V., Uitgever, Nijlzerk.

De historische roman „ligt" niet iedereen, niet eiken schrijver, noch alle lezers. Hij is niet slechts het resultaat van diepgaande studie van een vroegeren tijd, een nauwkeurige bestudeering van oude zeden en gewoonten. Wie zoo het verleden wil lecren kennen, leze studieboeken en bezoeke inusea. Niet dat zijn de beste historische romans, waarin de locale kleur het best verzorgd is, waaruit een geur van oudheid u tegenslaat.

Ongetwijfeld is behoorlijke kennis van het historisch gegeven noodzakelijk voor den auteur, maar meer dan zijn verstand, moet zijn verbeelding getroffen zijn, zoodat hij zich niet alleen kan indenlcen, maar moet kunnen inleven in het gekozen tijdperk. Dan zal zijn roman niet een beredeneerde catalogus, maar een levend organisme zijiï. Zijn fijngevoeligheid voor de historische sfeer moet samengaan met een suggestief uitbeeldingsver- 'mogen, wil hij den lezer als doen ademen In de dagen van vroeger.

Dikwijls wordt de historische roman romantisch

genoemd, omdat men verband legt lusschen dit genre en de romantiek der vorige eeuw, die haar idealen zag in een gefantaseerd of historisch verleden, en ziet men er het tegenbeeld in van een realistischen roman. Maar dit verschil is onjuist. De historische roman kan minstens even realistisch wezen, als de realistische romantisch'. Men trefl er den mensch in aan van alle tijden, doch' beinvloed door de denkbeelden en conventies van een bepaalden lijd. Het accent zal telkens anders gelegd zijn, maar het lief en het leed dat het leven kan aanbrengen, zal steeds het zelfde menschenhart treffen en daardoor is het contact mogelijk tusschen ons en hen.

Te weinig worden nog gelezen de fijne, zuiver getinte novellen en romans van L. E. en Ignatia Lubeley. Populair zijn ze nooit geweest en zullen ze niet worden. Aan haar werk is verwant dat van Wouter van Riesen. Hij bezit hetzelfde zuivere gevoel voor de historische sfeer, zijn voorkeur gaal uit naar hetzelfde lijdvak, de elegante 18e eeuw, die hij met ingehouden zwier weet te teekc" nen. Toch is zijn werk wellicht boeiender; de kleuren op zijn palet zijn feller, zijn contrasten scherper, de actie bij hem levendiger. Hierdoor lijken zijn romans aantrekkelijker voor onzen tijd CU het bovengenoemde, nieuwe werk verdient dan ook stelhg groote belangstelling.

Het Fricsche landschap en het interieur zijn niet slechts de decors voor een historisch spel, : raaar zijn intiem saamgewcven met het leven der beschreven personen. Meer op den achtergrond kan men zien het donkere dier tijden, de onveiligheid ten ])lattenlande, het ruwe studentenleven aan de toen zeer kleine Groninger Universiteit, het ongebondene van braspartijen, moord en valsch »spel in de obscure kroegen van Friesland en Groningen.

Door deze donkere partijen valt het licht te helderder op het elegante leven der hoogere standen, waar de fransche invloed reeds voelbaar is. De rustige, fraaie regentenhuizen, waar de dames hun „cercle" houden, en hun natuurlijke intelligentie achter buitenlandsche cultuur verscliuilen. In dit deftige milieu treden de hoofdpersonen van het boek op, niet als historische marionetten, maar als menschen van vleesch en bloed, wier sterk geestelijk leven de omgeving beheerschl, meer dan zij er door beheerscht worden.

Het verhaal is eenvoudig van opzet. Anna van Unia, een Friesche freule, verlooft zich met een neef, Joan van Idzaerda, student in de medicijnen. •Het schrandere, geestige jonge meisje, nauwelijks teruggekomen van een Hollandsche kostschool, de vreugd van haar eenzamen vader en lieve grootmoeder, droomt zich een heerlijk leven temidden van de Fricsche aristocratische intellectueelen. Terwijl zij bezig is de laatste hand te leggen aan haar uitzet, gaat haar verloofde, nu reeds arts in Franeker, nog eenmaal zijn wilde natuur volgen, die hij steeds voor haar verborgen heeft gehouden. Het dubbelleven, dat hij in Groningen steeds geleid heeft, van charmanten causeur en liederlijken boem el aar, wordt hem, nu hij op het punt staat door zijn huwelijk er een einde aan te maken, noodlottig. Tijdens een ruwe kroegscène begaat hij, half onbewust, uit noodweer een moord. Terwijl 'hij zich verschuilt voor de justitie en verzorgd wordt door een jonge vrouw uit de onderwereld, schrijft hij zijn verloofde af, waarop hij naar het buitenland vlucht. Na twintig jaren komt hij terug', tracht zijn dubbel-leven in Groningen voort te zetten, maar gebroken van lichaam, vindt hij eindelijk de rust bij zijn vroegere verloofde, die zich tenslotte over hem erbarmt.

Op zichzelf wordt dit verhaal kleurrijk en boeiend beschreven, het geeft een levendig beeld van een bewogen tijd, vol actie en tegenstelling.

Maar fijner nog is de psychologische teekening. Het dubbel-karakter van Joan verklaart ten volle zijn bewogen leven. Zijn avontuurlijk bestaan, na den moord, waarin hij door charmant optreden in het buitenland zijn kost moet verdienen, en waardoor hij soms met valsch spelen zijn stand moet loph ouden, maakt het verklaarbaar, dat na twintig jaar een blasé man terugkeert naar de stad van zijn misdaad. Een man die achter de aangeleerde courtoisie der 18e eeuw, zijn levensonlust zoekt te verbergen, zooals hij door het poeder zijn verwelkt gezicht maskeert.

Meesterlijk weet de schrijver dit karakter te ontleden in tal van schijnbaar onbeduidende scènes. Aangrijpend is het, dezen man te leeren zien in zijn werkelijken staat, ontdaan van de misselijice pose, die zijn leven hem heeft opgelegd. Dan blijft daar over een rampzalige, die niet meer opkon tegen zijn „noodlot", die hulp moet aanvaarden van een vrouw uit lagen stand, die ondanks haar slechte leven, edeler karakter vertoont, dan de verloopen edelman. Dan moet hij eindelijk de hulp inroepen van haar, die zijn gelijke is in stand, zijn meerdere in karakter, de vrouw, wier jeugdideaal hij heeft kapot getrapt. Ontroerend is het tafereel van den zieken edelman, die al zijn ellende toont, in den stamelenden roep van het heimwee. Als de mensch zijn masker wegwerpt en het hart zijn verlangen uitspreekt naar den geboortegrond, behaalt hij zijn eerste, moeilijke overwinning. Dan kan hij het zware lot verdragen, onderhoud te moeten ontvangen van haar, die zijn vrouw had kunnen zijn.

Buitengewoon fijn is ook het karakter geteekend van Anna, de verlaten verloofde, die de rust en haar geloof hervindt bij de beminnelijke ])eppe, die aan de grens van het leven gekom.cn, als van bovenaardsch licht omgeven, het hart der menschen doorziet en het leed begrijpend weet te heelen. Zuiver gevoeld is het, als de schrijver hier zijn objectiviteit doorbreekt, en in sobere woorden het optreden der oude vrouw verklaart. Hierdoor blijft de intieme sfeer bewaard voor ruw realisme, dat zou schrijnen.

De fiere, onaantastbare vrouw, die Anna is geworden na wat zij heeft doorgemaakt, bekommert zich niet om het geklets der menschen. Zij voelt zich niet vernederd, maar kan eerbied hebben voor de vrouw, die haar verloofde in diep-vrouwelijke overgegevenheid heeft geholpen. Begrijpelijk is haar verachting en afschuw voor den man, die tegenover haar nog poseert als Lebemann. Zwaar is haar strijd, als de predikant haar wijst op haar plicht, den verworpene op te nemen. Het is dan de herinnering aan de liefde van beppe voor haar, die haar bereid maakt het offer te brengen, dat haar geloof van haar vraagt. Aanvankelijk kan zij dat alleen, door het eigen verleden te verdringen.

Zij geeft zich pas, als op een wondermooien avond de geur van het verleden opstijgt en Joan en zij zich hun gelukkige kindsheid herinneren. Als dan Joan, nu geestelijk gebroken, zijn zwakke ledematen dwingt tot een knieval om vergeving, hervindt zij in den gebroken man haar j, lieven jongen" en is de breuk geheeld.

, Met dit werk heeft Van Riesen zich' weer een romanschrijver van allure getoond. Het verhaal verloopt tusschen de scherp getrokken lijnen van het historisch milieu, , maar is overgoten met een zacht licht als van een zonnigen herfstdag. Het is een verhaal van de overwinning der liefde, niet op een jong, frisch meisje alleen, maar bevochten door twee menschen, die door het leed gelouterd, zich gewonnen geven aan die hoogere liefde, die God in hun hart heeft bewerkt. Een boek vol felle levenskracht en sül Godsvertrouwen, waarvan de stijl prachtig harmonieert met den afwisselenden inhoud, een roman die een mild licht giet over twee menschenlevens, ondanks het tijdsverschil, na aan ons verwant.

De historische roman heeft met dit boek een nieuwe, groote aanwinst verworven.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen