Buitenland.

Frankrijk. Stroomingen op Godsdienstig gebied.

I.

Voor 20 jaar sprak Zola: »de methaphysische mensch is dood*. Hij meende, dat »de republiek of naturalistisch. of in het geheel niets zijn zou«. En tegenwoordig? Een pater der Dominicanen ondernam eenige weken geleden een rondreis door het Zuiden van Frajikrijk, en in alle Kerken en Kathedralen waar hij predikte was het stampvol. Het is daardoor aan den dag gekomen, dat er een ommekeer in het denken en gevoelen van vele Franschen gekomen is. Niet, dat het geheele volk aan de nieuwe Godsdienstige beweging deel neemt. In de eerste plaats heeft zij de hoogste kringen en onder deze de ontwikkelde jongemenschen aangegrepen; studenten der Sorbonne, ' der Ecole normale, van het Polytechnicum, jonge philosophen, schrijvers, journalisten, advocaten en voormaUge leerlingen van de Ecole des sciences politiques. In één woord, de beweging heeft niet de volksmassa, maar de intellectueelen aangegrepen. Hoe kwam het tot dezen ommekeer?

Frankrijk heeft zich in de 19de eeuw steeds meer van alle religie afkeerig getoond. Men kwam van Rousseau tot Rénan en van het positivisme tot het naturalisme.

Het tweede keizerrijk gaf aan de Roomsche Kerk veel macht en glans, maar deed haar toch innerlijk verarmen. Dat Keizerrijk was, gelijk iemand heeft opgemerkt, een langdurig feest, dat Frankrijk met verderf bedreigde. Toen het gevallen was, ging de republiek, na den val van Mac Mahon, weldra aan den godsdienst en aan de Roomsche kerk openlijk den oorlog verklaren. Republikeinsch en anti-religieus waren woorden, die ongeveer dezelfde beteekenis hadden. Voor twintig jaar kon men zeggen, dat in de hoogere en lagere standen van het Fransche volk het materialisme den boventoon gekregen had. Toen in 1905 de wet op scheiding van Kerk en Staat tot stand kwam, kon men zeggen dat de materialistische geest die het atheïstische Frankrijk bezielde, alles op de spits dreef om de religie te dooden. Doch daarna kwam een ommekeer, die naar wij meenen een betere toekomst voorspelt.

Reeds daarvoor waren er teekenen die deden zien, dat de religie niet al haar macht verloren had. Er traden twee sympathieke figuren op den voorgrond die invloed uitoefenden op het jonge Frankrijk. Het zijn graaf de Mun en Marx Sangnier.

Graaf de Mun werd in 1870 gevangen genomen en naar Aken gevoerd. Daar leerde hij de leidende beginselen van het Roomsche centrum in Duitschland kennen. Van toen af stelde hij zich ten doel. Christelijke gedachten in Roomschen vorm in het openbare leven te dragen. De Mun is antidemocratisch en antirevolutionair. Hij kent geen ander redmiddel voor Frankrijk dan een herstelling der Roomsche monarchie en terugkeer tot de Roomsche traditie. Zijne gedachten - wist hij met groote welsprekendheid en ridderlijkheid te verdedigen, met een warmte die vaak zijn tegenstanders achting afdwong. Jonger als hij is Mare Sangnier, die meer democratischgezind, eene verzoening van de kerk met de democratie zoekt, door op den voorgrond te stellen dat beide machten broederschap en sociale gerechtigheid willen. Hij vond door zijn blad de Sillon veel sympathie bij het jonge Frankrijk. Hij verlangde dat het dogma op den achtergrond en dat sociale arbeid in Christelijken zin op den voorgrond zou treden.

Eerst scheen het, dat het streven van die twee mannen niet in staat was den vemielenden stroom, die de Roomsche Kerk van Frankrijk bedreigde, te keeren. De gebeurtenissen van 1905 bewezen, dat het Christendom geen macht in Frankrijk was, waarmede men rekening houden moest. De staat die aan de religie vijandig is, triumfeerde over eene innerlijk wrakke kerk. De leiders der Roomsche kerk wisten eerst geen raad. Een deel der bisschoppen had zich gaarne op den bodem van de door de wet geoorloofde «associations cultuelles" geplaatst, om voor de kerk de goederen te behouden. Een ander deel wilde van een compromis met den staat niets weten. Zoo had men van buiten strijd, en inwendig was men verdeeld. Als men nu nog daarbij in aanmerking neemt, dat juist in die jaren hét modernisme de geestelijke grondslagen der Kerk ging ondermijnen, dan kan men zich voorstellen, in welken nood de Roomsche kerk in Frankrijk verkeerde. De idééën der evolutie, de historische critiek, een vrijzinnigheid die zich los van de openbaring maakte, zocht in de Roomsche Theologie tot heerschappij te komen. Loisy, Mignot, Tyrell en Houtin, allen modernisten, vonden onder de jonge geestelijken aan-' hangers. Het was een vreeselijke toestand: de geestelijke orden waren verjaagd, de Godshuizen gesloten, de priesters verarmd, vele geestelijken besmet met het kerk-verwoestend modernisme, de kerkelijke goederen vervreemd en het kerkbezoek sterk verminderd, de belangstelling der leden zoo goed als tot het nulpunt gedaald. Zoover was het in de laatste honderd jaar nog niet gekomen.

Maar er kwam verandering. Pius X, op wien men ten onrechte het woord van Bossuet toepast : „het is erg, wanneer zoo weinig licht op zulk een hooge plaats gevonden wordt", toonde, dat men met een vastberaden voortgaan in afgebakende richting meer bereikt dan met de politiek van laveeren van zijn voorgangers. In korten tijd had hij in Frankrijk een episcopaat dat hem volgde; de Gallicanen, dat zijn de mannen die het Ultramontanisme tegenstaan om de zelfstandigheid der Fransche Roomsche kerk tegenover Rome te handhaven, waren op zijde geschoven; de lagere geestelijkheid werd door hare mindere inkomsten afhankelijk van de bisschoppen. De paus wilde eene kerk, die met den staat niets gemeen had, die aan Rome gehoorzaamde, eene kerk waarin het modernisme geen bodem vinden kon. Terwijl zijn voorganger Leo XIII een bond tusschen de kerk en de democratie had goedgekeurd, zoodat mannen als de abt Lemire en Mare Sangnier onder den zegen van den paus in Christehjk-socialen zin konden arbeiden, werd Pius X een tegenstander der democratie en gaf duidelijk te keimen dat hij voorliefde heeft voor het ancien régime. Hierdoor won de paus heel den invloedrijken kring van hen, die zich om het door Charles Maurras geschreven blad Action franiaise scharen.

Maurras is royaUst, een vijand van het tegenwoordige repubUkeinsche régime, Hij weet zijn gedachten duidelijk en met consequentie ter tafel te brengen. Wanneer hij, de monarchie bepleit, gaat hij uit van politieke overwegingen; maar omdat een monarchistisch Frankrijk inde geschiedenis de beschermer van de Roomsche kerk geweest is, zoo meent hij dat het vanzelf spreekt dat Frankrijk Roomsch zijn zal. Hij ziet in de Roomsche kerk een macht die hem tot bereiking van zijn doel helpen kan. En merkwaardig genoeg heeft Maurras op het opkomend geslacht invloed. Zij scherpe, bijtende critiek op de tegenwoordige machthebbers en op de repubUkeinsche instellingen hebben hem vrienden bezorgd zelfs onder de socialisten. Bewijs daarvoor is het boek van een socialistisch afgevaardigde onder den titel: »Faites un roi, sinon faites la Paix". (Maak iemand tot koning of geeft ons anders den vrede).

Het getuigt van goed poUtiek inzicht, dat de Paus de monarchistische beweging in Frankrijk met sympathie begroet. Wanneer de royahsten vermeerderen, nemen ook zij toe die de Roomsche kerk zoeken te bevorderen.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen