Logos en ratio : beider verhouding in de geschiedenis der Westersche kentheorie - pagina 47

46

die alles ordent staat als vrij van het wetenschapsproces dat slechts op het ordenen der phaenomenale wereld is gericht. In tegenstelling met Hum e c.s. gaat het dus Kan t niet om de psychische verbinding der voorstellingen in den geest, maar om diens werk, de methodische inductie der phaenomena. Deze vindt plaats naar de oorspronkelijke wetten van den geest, die, wijl vóór alles handelend, zelf eerst in de thans als ethiek opgevatte blijkbaar anthropocentrische metaphysica tot z'n recht kan komen. Zoo staat de onderlinge verhouding van Sollen en Sein in den vorm, die typeerend is voor Kan t en al z'n volgelingen, reeds in 1768 vast: het zedelijk leven is niet 'n terrein dat, hoe hoog het ook in de kosmische orde moge liggen, evenals andere gebieden vakwetenschappelijk kan worden onderzocht. Het humanistisch standpunt voert inderdaad noodwendig tot deze conclusie: het subject, dat orde staaft, is zelf niet aan z'n wetten onderworpen en hoogere dan menschelijke ordening erkent men nu eenmaal niet. Niet zoo ver was Kan t in 1768 met het antwoord inzake de verhouding tusschen begrip en waarneming. Ruimte en tijd behooren, wijl (!) niet geabstraheerd, nog tot de ideeën van het zuivere verstand 88). Eerst in de inaugureele oratie, dus in 1770, treft men ze als aanschouwingsvormen aan. Wat heeft Kan t daartoe gebracht? Niets anders dan het vormmateriaal-schema der Aristotelische metaphysica. Kennen is oordeelen en het oordeel bij uitnemendheid is het wetenschappelijke, dat begrippen verbindt. Beg rippen moeten er dus - zoo concludeert men aanvankelijk terecht - zjjn vóór de(ze) oordeelen. Maar het beg rip is ten opzichte van het lagere vorm : het vraagt dus niet een inh oud doch een materiaal. En evenals het beg rip is dan ook het materiaal immanent psychologisch. Wel is dit materiaal niet het laatste - Kan t verwerpt immers de vensterloosheid der monade - maar voo r den man van wetenschap en den kentheoreticus is het dit wel: de aanschouwing vult als ma teriaal den hoogeren vorm, en deze op zijn beurt verheft het waarheidslooze materiaal tot kennis. Dit materiaal nu is ons, menselzen, g egeven in de zintuigelijke waarnemingen, die zelf weer vormen, geen denk- maar zuivere aanschouwingsvormen, intuitus puri 89), onderstellen, nl. ruimte en tijd. Zoo is onz e wetenschap beperkt tot kennis der phaenomena, hoewel de mogelijkheid moet opengelaten dat er andere groepen van schepselen bestaan wier waarnemingen, die nimmer bij kennis kunnen ontbreken, anders geordend zijn. Op deze wijze meent Kan t te winnen tegenover hef rationalisme de onderscheiding van logica en mathesis en tegenover het empirisme de subjectieve apri oriteit der mathematische oordeelen die hij in de physica ondersteld acht. De Kritik der rein en Vernunft brengt dan de afleiding der categorieën, als vormen der kennis, uit het wezen der laatste. Daar de kennis nu het subject geheel immanent is, moet ook de deductie uitgaan van de dubbele synthese door dit subject voltrokken. Kan t vindt allereerst de " zuivere" oordeelsvormen door 'n wanhopige gelijkstelling van ken-, waarheids-, oordeels- en begripstheoretische

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen