Logos en ratio : beider verhouding in de geschiedenis der Westersche kentheorie - pagina 46

45

De ordetheoretische aprioriteit is iets moeilijker te vatten: ze is alleen vast te stellen met behulp der methodiek. Methode is reis, in de kentheorie: reis naar het adaequate begrip dat wat z'n inhoud betreft identiek is met de bepaalde waarheid die men wilde grijpen. Zulk 'n waarheid nu ligt -op een der vele gezichtsvelden en deze liggen in een door God bepaalde orde. Vandaar dat de methode in een hooger liggend gezichtsveld gebruik kan makenyan analogieën die de Schepper zelf daarin heeft gelegd. In den zin van deze orde nu zijn de mathematische gezichtsvelden apriori ten opzichte van dat der energie, wat daaruit blijkt, dat 'k in de physica met belaste mathematische methoden een heel eind kom, omgekeerd in de mathesis met methoden aan de physica ontleend niets kan uitrichten. Eindelijk: apriori heeft 'n begripstheoretische beteekenis. Kon de kentheorie bij de vaststelling der aprioriteit van orde slechts hulpdienst verrichten, in de theorie der begripsvorming blijft ze op eigen terrein. Welnu, bij deze vorming vindt men eenerzijds het systeem der relatie met hare relata, aan den anderen kant 'n bepaalde waarheid. Het systeem is logisch van karakter, en speelt, met behoud van dit karakter, eerst in de begripsvorming de rol van vorm tegenover de waarheid als inhoud. Zoodra deze vorm nu belast is kan deze belasting apriori heeten ten opzichte van wat later nog aan haar wordt toegevoegd. Keeren we met deze onderscheidingen nu tot Kan t terug. Het apriori dat hij in 1762 schijnt opgemerkt te hebben in de verhouding van ruimte en ruimte-begrensdheden moet nu kortweg als waarheidstheoretisch, het voorafgaan van de ruimte aan de physis als ordetheoretisch gekarakteriseerd. Nu vonden we reeds vroeger, dat de begripstheoretische synthese door Kan t evenzeer als door Lei b n i z verward werd met de compliceerende begripsvorming. De plaatsing van den vorm in het subject dat actief vorm en inhoud verbindt, maakt nu dat ook Kan t, evenals de Neoplatonici, den vorm een actief cachet verleent: ze wordt vorming, evenals de orde omslaat in ordening. Zoo verkrijgt het subject de taak niet het logische systeem als begripstheoretischen vorm te hanteeren o.a. bij de vorming van compliceerende begrippen. Neen, het is tot veel hooger geroepen: het zal ook de hoogere gezichtsvelden mogen staven. De nadruk ligt hier niet meer als bij Lei b n i z op de oordeelssfeer, maar op die van de begrippen: daarom is er sprake van vermeerdering der kennis, van synthese tusschen vorm en inhoud. Maar de vorm is vorming door den geest, daarom is zulk 'n synthese a priori. Zoo wordt ook hier vorm-inhoud gelijk gesteld aan subject-object. De zintuigelijke gewaarwording i§ echter het materiaal. Bij deze tweedeeling komt de physis steeds aan de zijde van het object, en getal, ruimte en tijd aan den kant van het subject. De mathesis is dus ook synthetisch apriori, de physica en metaphysica zijn dit niet. De geest

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen