Logos en ratio : beider verhouding in de geschiedenis der Westersche kentheorie - pagina 41

40 het laatste behoort ook wat hij weet omtrent zich zelf: het is dus geheel het object der waarneming, innerlijk en uiterlijk samen. Dat object is - op dit voorstellingsstandpunt volkomen terecht - de ruimte, het zich richten op dit als oer-substantie gedachte object beschiedt met zoo algeheele overgave als alleen tegenover God past. De intuitieve kennis, de kennis der derde of hoogste soort, is beperkt tot de geometrie. Het aantal harer attributen der ruimte oneindig: slechts twee daarvan vallen onder de tweede soort van kennis, die der algemeene begrippen. Deze twee zijn de cogitatie en de uitgebreidheid, welke door Spi n 0 z a, anders dan bij Des ca r t e s, scherp van de ruimte wordt onderscheiden. De eerste of laagste soort van kennis draagt het passieve en verwarde karakter van gewaarwording en herinnering: op dit gebied loopen de twee aanvankelijk zoo scherp uiteen gehouden lijnen weer ineen 78). M a leb ra n c he vervangt de vereenzelvigin~ van God met het object door die met de cogitata: God is de plaats der geesten gelijk de uitgebreidheid die der lichamen. "Wij zien alle dingen in God" is dan ook slechts de vrome formuleering voor de stelling: het subject neemt de buitenwereld der dingen waar door het medium der cogitationes, die de Godsidee begrenzen gelijk de lichamen de uitgebreidheid 79). Zoo boog heel de wijsbegeerte voor een wetenschap die nog niet eens scherp haar terrein van onderzoek wist te bepalen. En juist wijl niemand tusschen voorstelling en denken anders dan quantitatief onderscheid opmerkte, was de critiek van te voren tot vruchteloosheid gedoemd. Wel verzet zich een Pas c a I in naam van het Christendom tegen het scientialisme, maar z'n protest klinkt meer krachtig dan overtuigend: zelf begint hij in de analyse van het experiment met de aanvaarding van wat hij straks als onvoldoende zal verwerpen: als bij A u g u st i n u s wordt het heidensche tempeltje ingebouwd in de kerk van het systeem, wat meer getuigt van piëteit voor het oude dan van historisch besef en stijlbegrip. Hoezeer de critische Leftres provinciales de bewondering mochten wekken, de positieve Penseés zijn zwak en het pleit voor de groote zelfstandigheid zijner leerlingen, dat haar logica zelfs door de kloosterlingen van Port Royal niet werd erkend. Want niet ons verstand moet gekruisigd worden terwille van een religie die de zekerheid van het onmogelijke heet te bezitten 80), maar slechts het vleeschelijke in het verstand, dat ook bij deze omschrijving der religie vergeet dat wat niet mogelijk is bij menschen daarom nog niet onmogelijk is in volstrekten zin. De dialectische religie is in den diepsten grond irreligieus daar ze God toch weer meer naar menschenmaat. Wanneer dan ook Pas ca! niet ten onrechte Rome vergelijkt met Petrus die sliep terwijl' Jezus streed in Gethsemané 81), verlokt dit beeld me als vanzelf ertoe hen, die zich evenals hij ten onrechte leerling van P a u I u s wanen, te herinneren aan E u t y c hes, wiens oogen volgens het verhaal van Luc a s tijdens het onderwijs van den grooten heidenapostel levensgevaarlijk door den slaap bezwaard waren.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen