De sociale roman.

II.

(Klaver—Oudshoorn, „De Wegerincks").

In m'n vorig artikel sprak ik over den socialen roman van onzen tijd, die een nieuw type is van romankimst inzooverre, dat sociale verhoudingen uitgangspunt zijn van psychologische analyse en dat dikwijls gehandeld wordt over het sociale milieu van menschen, die gewoonlijk' in ander licht v.forden bezien.

Zoo b.v. is het predilsantsgezin in de nieuwste romans nog al eens object van beschouwen, waarbij dan hoofdzaak' is de moeilijkheid, die uit de maatschappelijke situatie van den predikant dikwijls voortvloeit ten opzichte van zijn roepingsbesef. Een van deze nieuwere romans is het boek, dat we thans bespreken moeten, „De Wegerincks" van Chr. A. Klaver—Oudshoorn 1).

De roman vertelt de lijdensgeschiedenis van den jongen dominee Wcgerinck, die, getrouwd met een meisje uit den gegoeden stand, met haar in blijmoedig vertrouwen en sterk roepingsgevoel het dienstwerk begint in een klein dorpje. Ze hebben de moeilijkheden wel overwogen, heel goed gezien ook', maar beider geloof in een roeping was kraolitig genoeg, om den weg der roeping te durven inslaan.

Niet aanstonds was dat besef zoo sterk', en vooral bij Annie, de joiige domineesvrouw, een weeldekindje, was het weinig meer dan een opipervlakkig idee, dat haar ook de moeilijkheden, die er uit voortkomen zouden, te licht deed achten. Maar een conflict, uitgelokt door haar cynisch'-nuchteren-vader, den zakenman, voor wien geld verdienen eenig levensdoel was, had haar beschouwing \erdiept, zoodat het aanbod van haar verloofde, dat hij haar woord haar teruggeven wilde omdat verder gaan hem onverantwoordelijk' scheen, niet slechts liad afgewezen, maar zij veel inniger nog zich aan hem verbonden had. Zelfs was langzamerhand de worsteling tegen maatschappelijka moeilijkheden haar een ideaal geworden, sterk a, ls zo zich gevoelde in het besef, dat ze ging in den weg van roeping en overgave.

Zoo was het jonge paar getrouwd' en het pasto­rieleven begonnen.

En de moeilijkheden lieten zich niet wachten. Het schamele tractement bleek' nauwelijks toereikend, bij zoo laag mogelijk gestelde eischen; de met veel idealisme verrichte arbeid vond weinig waardeering en veel critiek; onverschilligheid, en gebrek aan meeleven waren de belooning voor allen ijver. De spoedige vermeerdering van het gezin, met alles wat daaruit voortvloeide, maakte den toestand niet beter en de harteloosheid van den , , practischen" vader deed het stil-gedragen leed te ielier schrijnen. Een kwaadaardige „zuster der gemeente" 'kwam met liefderijke venijn-woorden de arme predikantsvrouw 'kwellen, brekend met fleemende hatelijkheid wat aan idealisme nog in deze overgebleven was — ten slotte werd' Annie ziek, door ontbering uitgeput, door overmacht gebroken, ook psychisch van allen weerstand' beroofd. Ze werd vervoerd naar het weeldehuis van den rijken vader om op te knappen, en de jonge dominee bleef achter in ziele-eenzaamheid.

In die dagen kwam z'n zwaarste strijd. Telkens, als hij z'n vrouw bezocht, werd hij door haai vader met verwijten ontvangen, verwijten over z'n star en koppig vasthouden aan onmogelijke wenschen, over z'n ijle inbeelding omtrent roeping, waaraan hij vrouw en kinderen waagde, over hei , , onpractische" van z'n werken, dat doelloos was en geen waardeering vond, terwijl op' ander terrein veel te verdienen viel. En — grootste moeilij'kiheid — de „welwillende" man deed de aanbieding, 'hem, die nu eenmaal z'n schoonzoon was, in z'n zaaK op te nemen, tervville van z'n dochter en haai kinderen.

Onder al deze dingen trachtte de jonge dominee zich te handhaven, vasthoudend aan de zekerheid, dat z'n vrouw aan zijn zijde stond; maai na zulke gesprekken alleen op z'n studeerkamer, worstelde hij den naCht door, biddend om kracht, maar twijfelend aan zichzelf. De weken verliepen zonder dat verandering kwam, tot eindelijk, na een heftige scène door den verstandigen vader in de zie'kekamer veroorzaakt, Annie den strijd opgaf CHT haar man ried, den hem geboden wei'kkring te aanvaarden.....

„Eenige dagen later meldde een van onze groote bladen: Naar we vernemen gaat Ds Wegerinck, die zijn ontslagaanvraag heeft ingediend als predikant te X., daarmee zijn ambt vaarwel zeggen.”

Van de hoofdfiguren in dit boek noemde ik nog niet de ouders van den jongen dominee. Tocib zijn ook deze zeer belangrijke personen in den gang der ontwikkeling van het gebeuren.

De vader, zelf predikant op een dorpje ergena in Noord-Holland, was een verdord man, die reeds lang alle idealisme had verloren en in abstracte studie zonder effect, zich teruggetrokken had. He! leven had hem weinig ontnomen, omdat hij niets had bezeten, een nederlaag had hij nimmer geleden omdat hij nooit strijd had gekend. De moeder daarentegen, oud, klein zorg-vrouwtje, zonder eischen voor zichzelf maar met groote liefde voor anderen, had den last der moeilij'kheden alleen gedragen. Ze was er niet onder bezweken, maar wel stil door geworden en oud en gebogen, omdat ze een voor een al haar vrouwelij'ke idealen had moeten offeren aan den moloch van het leven. Zoo was er weinig contact tusschen den jongen dominee en z'n ouders, omdat er geen begrijpen was bij den vader en (zoo meende hij) geen kimnen bij de moeder. 'Voor haar had hij wel veel liefde, liefde die ze voor haar "trouwe zorgen ook volkomen had verdiend, maar hij vermoedde in haar geen kracht meer om mee te dragen, wat hij dragen moest. En in zacht medelijden verzweeg hij voor haax z'n leed'. Waar nu Annie's vader met de verklaring, dat hij te voren gewaarschuwd had, van alle verplichting zich ontheven achtte en haar moeder, oppervlaik'kige salondame, liefst maar niet aan al die narigheid dacht, stonden de jonge menschen gansch alleen, onbegrepen en nooit door meeleven gesterkt.

We moeten op deze verhoudingen letten, willen we de pisychologische analyse van dit boek verstaan, willen we 'de volle"'zwaarte van den strijd begrijpen. En, gezien dan 'dit alles, komen we tot de conclusie, dat de uitbeelding van deze worsteling verdienstelijk is. Er is hier werkelijk een conflict tusschen roepingsbesef en druk van materiëele zorg, en de ontleding van dat conflict is goed. De Schrijfster beschikt over al de qualiteiten, die , , voor zul'ke analyse noodig zijn, en haar styleering is dikwijls mooi

Maar — en daarop wees ik reeds met een enkel woord in het vorige artikel — de groei van het conflict is geforceerd in de richting van den afloop der gebeurtenissen.

De wonderlijke zakenman, die veel geld, maar ahsoluut geen verstand heeft, de versteende dominee, die een caricatuur is van den predikant, ze zijn te eenzijdig van karakter; Annie's moeder, in 'haar oppervlakkig gedoe, te onbeduidend. Daardoor verscherpt het conflict, zéker, maar 't wordt er te scherp^ door, en dat doet schade aan de waarde van den zielestrijd der kinderen, die noo'dwendig op een nederlaag uitloopen moet. Daardoor ook, dunkt mij, spreekt niet genoeg de teekening van de oude-domineesvrouw, die tijdens de ziekte van Annie het huis bestiert, en bewijst volkomen de worsteling van haar kinderen te verstaan, daarin meeleeft en meestrijdt, eigenlij'k de meest betee'kenende is van alle bijfiguren, ook in haar handelen, en ondanks dit, ondanks de inhoudrijke brieven, die ze Annie schrijft, toch niets bereikt.

Wat ik dus zeggen wil is dit: het hoofdmoment van 't boek, de zieleworsteling van den jongen dominee is goed van teekening en ontleding, maar het conflict zelf is te veel opgebouwd' en te weinig gegroeid. En nu is het waar, dat men bij de waardebepaling van een boek slechts te vragen heeft of de ontwikkeling der verhoudingen, zooals die wordt aangegeven, in het reëele leven zoo kan zijn, ook dat kunnen ligt toch binnen zekere beperking, wil men niet op het terrein der toevalligheden geraken.

Zeer wrang is het slot van dezen roman, als op de boven aangehaalde mededeeling uit de courant volgt:

En aan de leestafel van een groote .sociëteit schokschouderlachte een dikke bankier.... , , Z'n koetjes op het droge, denk ik? "

„Wel neen, die vindt een veilig, warm hoekje bij schaon-papa", wist een ander. „Diominee's zijn ook menschen!! Wat? "

„De Kerkbode" vond het „een tot ei'nbtig nadenken stemmend teeken des tijds, dat jonge mannen, bij wie men hoogc idealen verwacht en vaste godsdienstige overtuiging, om stoffelijke redenen hun post verlaten".

In deze twee meeningen, die uit aan elkander tegenoverliggende hoeken komen, maar in onbarmhaxtige critiek wonderlijk harmoniëeren, teekent de Schrijfster het liefdelooze van de menschen, het haastig en geheel ongehoord veroordeelen, het direct grijpen naar een stok' om te slaan.

En — al is ook hier de tegenstelling weer te opzettelijk scherp (het kerkbode-oordeel is met z'n „hooge idealen" en „vaste godsdienstige overtuiging" overigens bar oppervla'Ëkig), in de bedoeling tegen het onbillijke van zulke critiek te waarschuwen is iets zeer sympathieks. Als we dit boek gelezen hebben, schrijnt de hardheid van de k'erkbode-meening evenzeer als het protserig praatje van dien geldmaniak. En daarin ligt juist de waarschuwing. Maar vooral heeft dit book een sociale beteekenis.

Over deze dan in een volgend (slot)artikel.

In vriendelijken dank ontving ik voor Alice Nahoa f2.50 van den heer A. K. te Den Haag.

1) Uitg. A. G. Sohoonderbeek, Laren.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen