Iets over zielkunde.

Van prikkels.

III.

De samengesteldheid is buitengewoon groot. van het zieleleven

Het is schier geheel onmogelijk vo-or een mensch ook , , de diepten" van zijn eigen geest ma; a, r eenigszins volledig te onderzoeken.

Hetgeen evenwel t w e e d i n g e n niet verhindert.

In de eerste plaats dit, dat wij wel degelijk ons best kunnen doen zooveel mogelijk na te gaan, welke factoren onzen geest beinvloeden. Immers is de reactie op; een prikkel reeds daarom zoo geheel individueel, jvijl de eigenaardige gesteldheid van het zieleleven mede bepaald wordt door factoren als afkomst en aaxd, doorgemaakte historie en de op een eigen wijze beleefde aanraking met den mede-mensch.

Dit onderzoek heeft bovendien als tweede vrucht dit, dat wij zeer klaar tot de ontdekking komen, dat ons leven zoo samengesteld is, en dat wij zulk een sterk persoonlijk stempel dragen.

Dit is goed en nuttig om ons wat klein te houden en wat eerlijk tegenover onszelf en tegenover anderen.

En deze eerlijkheid brengt als vanzelf weer mee een groote mate van bescheidenheid. Immers er is al spoedig groot gevaar, dat onze „reactie" op een prikkel niet zuiver is, wijl bepaalde oorzaken, die in het onderhavige geval geen rol mo'gen spelen, toch hun woordje meepraten.

En dit dan zeer dikwijls, juist, wanneer we het zelf niet weten. Er is zeer dikwijls sprake van iemands oneerlijkheid, terwijl hij subjectief (d.w.z. naar eigen besef) toch geheel eerlijk zijh rea, ctie van een prikkel weergeeft.

De wijze, waarop iemand zijn gewaarwording van een prikkel openbaiart, doet dan ook meer dan eens denken aan wat wij „aanstellerij'" plegen te noemen. We denken dan aan een soort o p-z e 11 e 1 ij k den indruk wekken alsof een bepaalde prikkel een buitengewoon sterk effect had. Alsof hij eigenlijk oneerlijk optreedt dus.

Deze kwesties nu zijn zeer belangrijk en ook zeer belangwekkend.

Het gaat hier immers om vragen, die onze waardeering van anderen betreffen, en die tevens verband houden met den indruk, die ons optreden op anderen moet maken.

Het gaat om een poging tot eerlijke analyse (ontleding) van anderer optreden, en het gaat om een analyse van onszelf ook.

Nu spreekt het vanzelf, dat wij al deze pmaten niet kunnen bespreken onder het hoofd „prikkels", want dan zou men tenslotte kunnen zien, om heel de zielkunde onder dit hoofd samen te brengen.

Het is er ons hier slechts om begO'nnen, te doen zien, hoe gecompliceerd reeds enkel de kwestie van de gewaarwording van een prikkel en van de weergave van die gewaarwording is. En dat dan, opdat wij in velerlei opzicht bescheidenheid mochten leeren.

Ook bescheidenheid in ons oordeel over menschen en dingen, over spreken en zwijgen, over predicaties en tekstverklaringen; bescheidenheid omtrent de vraag of een preek wel „toepasselijk" of een „toespraak" wel pakkend was.

Want veel te dikwijls is ons eigen oordeel daa, rom reeds niet zuiver, wijl we eigenlijk niet in staat zijn eerlijk ons tegenover het object te stellen, en eerlijk den prikkel waar te nemen of gewaar te worden.

Maar dit mag nog weer niet bepaald oneerlij k-h e i d worden genoemd!. Er is hier een subjectief eerlijk zijn en toch een door — vaak zondige — bijooTzaken oneerlijk zijn.

En in dit verband is b.v. de „aan stel Ier ij" een zaak van veel interesse en van veel importantie. „Aanstellerij" toch kan bewust zij'n 'èn onbewust.

De eerste vorm is de opzettelijke, waarbiji men zich een bepaald doel bewust voof oogen stelt, om het door een opzettelijk onjuiste weergave van een gewaarwording te willen bereiken.

Maar de andere vorm is veel gevaarlijker, veel ingrijpender.

Zij is er — maar zal steeds door den „zich aanstellende" met een eerlijk gezicht worden geloochend.

Zij is er, maar wortelt zóó diep: in den geest en is met heel het zieleleven zóó vergroeid, dat de zelfstandigheid van haar bestaan niet is na te wijzen schier.

Het is de vermenging van waarheid en leugen, van eerlijken indruk en in het onderbewuste aanwezige bedoeling. ...

Het onderbewuste

En daar staat „halt”

Want nu moeten we even over een andere zaak spreken.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen