Aanteekeningen over Kunst.

II.

In enkele trekken gaven wij in een vorig artikel de verhouding weer vraarin de belijder van dea Christus geplaatst is tegenover de kunst.

In dit verband wezen we er op, hoe hij vaa andere motieven uitgaat dan de wereld, wier oogmerk enkel gericht is op den mensch en diens verheffing.

Een der meest geliefkoosde leuzen van laterem tijd is het „l'Art pour I'Art".

De kunst te dienen om de kunst, vrij van eenigerlei inmenging en onafhankelijk van welk gebied ook, werd geruimen tijd aangemerkt als een conditio sine qua non.

Oppervlakkig genomen heeft deze leuze veel overeenkomst met den efisch tot handhaving eener souvereiniteit in eigen kring, die zeker bindend mag worden geacht voorzoover hij wortelt-in /J, pd^v: Souvereine Wet en Ordinantiën.

Zoo verstaat de wereld het echter niet. Zij streeft er naar om de kunst aan geen enkel principe te binden, allerminst aan de Ordinantiën Gods.

„Vooral geen dogma's" zoo roept zij uit bij iedere poging om de kunst eenige regel te substitueeren.

Zij wil de kunst bevrijden van alle banden, vrijmaken van alle tendenzen om haar een volledige ontplooiing te verzekeren.

Tot beter welslagen hiervan tracht zij dan het denkbeeld te suggereeren als zou op het terreia der kunst een neutraal standpunt kunnen worden ingenomen.

Wetende evenwel wat onder neutraliteit vaak verstaan wordt en voorts gebonden zijnde aan het Woord Gods kan de Christen daarmede nipt zoo maar instemmen. ^^ '^

Het is overigens de vraag, of zulk een neutraal standpunt wel bestaat. . , , (,

Is het den mensch wel mogelijk neutraal te zijn, in een zaak die zoozeer het gemoed aanspreekt en zulk een onmiskenbaar stempel op het leven drukt als juist de kunst?

De ervaring leert van niet.

In de praktijk ondervinden we maar al. te nadrukkelijk hoe dit standpunt ruimte laat voor allerlei, — juist niet de minst gevaarlijke, — tendenzen. Hoe het tegemoet komt aan inspraken van het eigenwillige en zondige hart en aan de neiging van den mensch om zijn aangeboren natuur en scheppend vemiogen, — ; naar het heet, — vrij uit te leven.

Maar overigens, hoe weinig beteekenend ze op het oog ook mogen schijnen, aan tendenzen ontkomen we niet... en daarom is het zoo goed als uitgesloten, op het terrein der kunst neutraal t9 blijven.

Wie het nochtans zou bestaan een ernstige proef te nemen, neem b.v. de kunstenaar zelf, die d« consequenties daadwerkelijk heeft te realiseeirea, hij zou al heel spoedig in een impasse geraken.

Het is dan niet voldoende alle ethische, religieus© en politieke tendenzen uit te bannen, maar ook intenties en gesteldheden van individueelen aard behooren te worden geëlimineerd, ten einde in het kunstwerk enkel het absolute en algemeen© over te houden, doch dit zal blijken niets anders te zijn dan een fantoom.

Meenende alsdan het leven te grijpen ervaart men dat dit leven reeds gevloden is.

Wat dan te bewonderen overblijft is enkel (k ' dood of wat ©ven erg is: het leelijke.

Een geval van zulk een rigoureus streven is mij van nabij bekend.

Het betreft een beeldend kunstenaar die het absolute in alle schuilhoeken trachtte na te speuren en geen kamp scheen te willen geven alvorens in de laatste spleet van het slop te zijn doodgeloopen,

Iemand overigens van ongewone gaven, wiens werk in broeden kring reeds de aandacht had getrokken, maar die er toe kwam diï alïes prijs te geven om pogingen aan te vangen om zijn kunst te zuiveren van alle tendenzen.

Zijn eerste aanval was gericht op het „geval" en de meer gebruikelijke gegevens, in het bijzonder ook de kleuren, die uit een wonderlijk mengsel schenen te bestaan.

Brekende met alle traditie, verwijderde hij zich al verder en verder van het natuurlijke voorbeeld'.

Gedaanten en gestalten kregen op zijn doeken een spookachtig aanzien en bezorgden den aanschouwer een ware obsessie.

Dit alles was den schilder echter nog niet abstract genoeg.

Ook hierin bevond hij dat nog te veel tendemz school die vreemd was aan het wezen der kunst

Hij kwam er zoodoende toe bat, , geval" het karakter eener voorstelling te ontnemen en te vervangen door iets onkenbaars en onbestemds, hij vond dat in strepen en stippen, die op den argeloozen beschouwer den indruk maakten eener reincultuur van bacteriön, hetgeen de schilder waarschijnlijk ni^t heeft voorzien, daar hij anders allicht zelve dit om het tendentieuze zou veroordeeld hebben.

Hoe dan ook, die strepen en stippen moesten beantwoorden aan een hooger sentiment en verstand. -

Wat 'dit beide voor kwaliteiten waren kon hij evenmin definiëeren als den zin dier teekens zelf.

Maar aan de laatste spleet van het slop was hij nog niet toe.

Later, toen ik hem. eens opzocht vond ik hem in beschouwing voor een in lijst gevat groot wit doek.

Op mijn vraag of hij iets nieuws ging opzetten, gai hij mij, — doelende op het doek, — ten antwoord: vindt ge het eigenlijk zóó al niet prachtig, is het niet zonde om er iets aan te doen, want met schilderen is het niet mooier te krijgen.

Het Nirwana bleek hij nu al zeer dicht te zijn genaderd.

We behoeven het experiment niet verder te volgen. Het bovenstaande is al voldoende om een inzicht te verwerven over de waarde van een dergelijk exclusief streven.

Denk nu niet, lezer, dat ik overdreven heb, of wel dat we hier te doen zouden hebben met nukken en grollen van een dwaas.

V'ooT den eimst, zoomede de goede trouw bij dezen kunstenaar'''sta''ik ••'lï''borg'j-'^ït''kunn'êÖj|tj[-êiiiti? eirl's meerderen bevestigen. •'I^^É?

We • hebben hier te doen met een opzichzelf volkomen eerlijk en oprecht streven, dat ontegenzeggelijk op een groote dwaling berust, maar zich nochtans gunstig onderscheidt van vele andere proeven, op heel wat minder zuivere bedoelingen gefundeerd, waarbij we dan kennis zullen maken met een neutraliteit op zijn smalst.

Ik spreek nog niet eens van pogingen om onder het mom van kunst allerlei oneerbare en zedekwetsendè voorstellingen in den kring van ons maatschappelijk leven te introduceeren.

Kunstwerken, die we dan uit hoofde van zekere artistieke bekwaamheden maar voor lief hebban te nemen en terwille van „de kunst om de kunst" hebben te beschouwen met een gesloten oog of oor voor de strekking die daarin kennelijk aan dan dag treedt-

We bedoelen nu meer de vele uitingen van kunst met een quasi universeele allure, waarbij de tendenzen niet zoo onmiddellijk zijn thuis te brengen, doch hierover later.

We trachtten hier in het licht te stellen dat die eisch van neutraliteit enkel gebruikt wo^rdt als ean machtspreuk tegenover de gemeenschap.

De kunstenaar echter, Oif de kring, waartoe hij behoort, behoudt zich het recht voor, om naar Willekeur uit te maken wat al of niet onder neutraal 0; f tendentieus is te.verstaan en dienvolgens 'aan' 'bepaalde tendenzeh een praedicaat van algemeenheid te verleenen in de veronderstelling, dat een ieder, ook buiten dien kring, daarmede genoegen neemt of wel dient te nemen, op gevaar af anders vgor een domper of domoor te worden gehouden.

G. W. KNAP.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen