De biographle in romanvorm.

II.

Nadat in bet vorige artikel is aangetoond, dat de biographie in romanvorm een literaire verschijning is, die in de vernieuwingsgedaHï^naaro^ sprong vindt, moeten we nu nagaan, hoe dat ook uit haar ontwikkelingsgang blijkt.

De Engelsche schrijver Lytton Strachey is de eerste geweest, die het denkbeeld, dat ©en levensbeschrijving een levend kunstwerk moet zijn, poneerde en met z'n „Eminent Victorians", „Queen Victoria", e.d. romans in practijk bracht. En onmiddellijk naast hem moeten genoemd in Frankrijk André Maurois en in Duitschland Emil Ludwig. Deze drie „meest representatieve vertegenwoordigers van de moderne biographie" zijn geen vafchistorici, maar essayisten, wien het om vormgeving van ideeën te doen is. Hun werk _was en is allereerst literair werk, waarin de persoonlijkheid van den Auteur, zijn opvatting van en visie op d© stof een zeer belangrijk ele-ment, men. kan wel zeggen: bet essentiëele is. Het beeld van Disraeli, door Maurois ontworpen, is precies als dat van Bismarck door Ludwig geboetseerd, een persoonlijke schepping, wel opgebouwd naar geobserveerde feiten en situaties, maar volgens een éig-en conceptie, met licht-en schaduw-inval, vlak-en tempo-verdeeling overeenkomstig eigen inzicht. En de Koningin Victoria van Lytton Strachey is een van allerlei traditie-omkransing losgemaakte, levende figuur, zóó, als de schrijversverbeelding die op grond van gegevens en getuigenissen gezien heeft, reëel-gezien.

Metterdaad is het dus de artistieke gedachte, die achter ideze biographische schrifturen staat en is het historische het materiaal, waaruit „de portretten in licht en donker" worden gegrepen. Portretten in licht èn donker — het woord is van Ludwig zelf —, want de zwakheden en de fouten van den beschrevene worden evengoed aangegeven als zijn verdiensten en deugden. En dat ook jveer niet in een mechanische opsomming, maar als verklarend effect, voorzooveel noodig om den levenden persoon, dien de 'Schrijver gezie-n heeft en aan zijn lezers wil doen zien, in zijn menscbelijktheid te typeeren. De grootheid van een karakter treft ons te meer, zoo beeft Maurois gezegd, .wanneer wij gevoelen dat het menschelijk dicht bij' ons is. 1)

Is alzoo het „vie romance©" in zijn opzet een literair werk, in zijn verder© ontwikkeling is het volkomen literatuur-vorm geworden, wijl geheel roman.

Terwijl Ludwig en Maurois hun werk als biographie wenschen bestempeld te zien, karakterteek-ening naar en op grond van vaststaand materiaal, gaan de velen, die met hen zich aan de levensbeschrijving wijden, den romanvorm exploiteeren. Wiat Stendhal, Gide, Fernandez, Henri Béraud, Joseph Deltail, Hausenstein, Guy de Pourtales, Jean Marie Carré, Rudolf Kayser, Stefan Zweig, Klabund, Feuchtwanger, de meest bekenden op dit gebied, geven is: romankunst, geschreven ook als bijdrage tot de romankunst. „Een historische roman" aldus vond ik - een uitspraak van Feuchtwanger vertaald, „gebruikt d© feiten ee-nigszins als saus; bet belangrijkste is het verdichte... Het historische aan een roman is maar kleedij, middel, geen doel... wat gij in een histoTischen roman zoekt, dat is tenslotte uzeK en uw vtijd. " ^)

Zeker, niet allen gaan zoover. En daarom liggen ook niet al de geschriften van deze auteurs zoover van de historische baan af als die van Feuchtwanger of Henri Béraud of Joseph Deltail. Maar het geromanoeerde is toch het kenmerk van heel deiz© gro^^moaeme boeken: dat wat de verbeelding schiep of de persoonlijke visie deed zien is in bet beeld-op-grond-van-de-bistorie opgenomen, verwerkt als gelijkwaardig element van opbouw.

Met de vrijheid, die den romanschrijver toekomt, zijn de auteurs tot het feitenmateriaal gegaan, kiezend naar eigen inzicht uit memoires en documenten dat, wat hun scheppende intelligentie zag als belangrijk voor bet beeld, het beeld van menscbelijkbeid en reëel leven, dat ze zochten te ontwerpen. En bet boek, dat ze aldus gaven was dus veelmeer roman dan biograpbie-in-den-his-to^ rischen-zin, 'twas levensbeschrijving, maar daji geromanceerd, 'twas her-scheppen, terug-beleven, wéér-realiseeren, maar dan altijd met een persoonlijken inslag en in fantasie-constructie.

Door dit aannemen van den romanvorm is de moderne biographie vrijwel in één vlak komen te liggen met den van ouds bekenden historischen roman. Sommigen, b.v. Lion Feuchtwanger, maken zelfs geen of nagenoeg geen onderscheid meer en spreken van de biographie als van ©en historischen roman.

Toch is, naar mijn inzien, deze identificatie niet juist. Ze veronachtzaamt bet specifieke van het vie romancée, bet biographische.

De historische roman toch behandelt op romantische wijze een historische stof: politiek of staatkundig of economisch gebeuren; bij geeft ©en tgdbeeld, een teekening van verhoudingen en toestariiden, van menschen ook, als producten van ©en] componeerend gebeuren. Het „vi© romancée" daarentegen behandelt een biographische stof; bet geeft - een persoonsbeeld, een analyse van karakter en zielsgesteldbeid tegen een achtergrond van gebeuren. Dus beweegt zich de historische roman op ©en veel ruimer gebied en beeft ook ©en heel andere oriëntatie: zijn complexiteit is niet die van het bijzondere, maar die van het algemeen© leven. Hij heeft ook een lange ontwikkelingsgeschiedenis en is niet, als het „vi-e romancée", een .verschijning speciaal van dezen tijd.

Daarom meen ik, dat we ©en nadrukkelijk onderscheid moeten maken, ook al hebben d© bis-torische romans van tegenwoordig den invloed der vernieuwing ondergaan. Een roman-trits b.v. als df> „Paracelsus"-cyclus van Kolbenheyer is zuiver historie-romantiek, teekening van 16e-eeuwsob leven, fel wel ©n sterk en snel van tempo en daarin modern, maar cultuurbeeld allereerst. En zoo zijn ook Alfred Neumann's „Hebellen", Hans Grimm's „Volk ohne Raum", „Unchanging Quest" van Philipp Gibbs, te onzent „Baanbrekers" van Gerard Vanter, „'tHooge huis" van Elisa Soer e.d., historische romans in den eigenlijken zin.. Er zijn ook onder de dusgenaamde vies romancées wel boeken, die historische romans zijn geworden — ik noem ten voorbeeld Deltails „Jeanne d'Aro" — omdat ze het biographische ondergeschikt hebben gemaakt aan het relaas van gebeuren, maar die zijn dan ook geen „vie romancée" meer. Het echte „vi© romancée" is bet boek van herscheppen, van terug-beleven, van wéér-realiseeren vani bet biographische, roman naar den vorm ©n veelszins ook in den opzet, maar in wezen j)ersoonsibeeld en niet historie-verhaal. Maar dan wel geheel literair werk en pp literaire leest geschoeid.

't Is daarom begrijpelijk, dat, evengoed als tegen den historischen roman, tegen deze literaire biographie verzet is gerezen van den kant der historici. De annexatie van een tevoren aUéén-historischen mededeelingsvorm, de biographie, en dat op zulk een wijze, met vermenging van allerlei subjectieve gevoels-elementen, als in bet „vi© ro-

mamcée" geschiedt, kon. niet zonder protest gebeuren. Een. levendig© en interessante strijd heeft zich ontwikkeld over het bestaansrecht en, daarmee in verband, over de cultuurwaarde vaa dat , jVie romancée". 't Ligt niet binnen het bestek vaa deze artikelen (die bedoelen den belangstelleindem lezer eenigszins te oriënteeren in de "vormen einj openbaringen van het nieuwe proza) nader daarbij stil te staan. Alleen zij vermeld dat ook ons land deel is van het internationale gevechtsterrein. Pïof. Huizinga, Dr Meruio ter Braak, Mr Roel Houwink, Comelis Veth, Prof. D. Cohen e.a. hebben er in tijdschriften en essays over gediscussieerd.

Intusschen heeft deze oppositie van de zijde der historische wetenschap den snellen eai grooten. opgang van de gero-manoeerde biographie niet kunnen keeren. Integendeel, meer daa eenige andere vorm van literatuur is het „vie romaiioée" het populaire boek geworden. Niet slechts de — altijd toch nog ietwat anders gecomponeerde — boeken van Ludwig en Maurois werden in vele exemplaren verkocht (Ludwigs Bismarck en Napoleon haalden, tientallen malen de duizend), maar ook die van Gide, Stefan Zweig, Feuchtwanger, Klabund e.d. werden internationale bekendheden'), vaak vertaald en veel gelezen.

Hebben we alzoo in het kort de ontwikkelingsgeschiedenis van het „vie romancée" nagegaan, dan moge het duidelijk zijn, dat ook deze bewijst, hoe deze biographie-in-romanvorm is een literaire verschijning, die in de vemieuvsingsgedachte haar oorsprong vindt.

Wiant al is er dan een marquant verschil tusschen den historischen roman en het „vie romancée", een romanvorm is dit laatste ongetwijfeld, geheel literair werk en op literaire leest geschoeid, zooals ik boven schreef. Dat zulk een nieuwe zelfstandigheid naast den van ouds bekeoden historischen roman kan bestaan, wezenlijk daarvan verschillend, hoezeer ook verwant van stof, dat is de invloed van de vemieuwingsgedachte, zooals ik die in het vorige artikel naar Van Wessem heb geciteerd. De „nieuwe ontdekking der werkelijk^ heid", de „verfcenning" van die werkelijkheid „op de wijze van een filmcamera, rondom, langs, dwars doorheen het onderwerp...", dat is het, wat het „vie romancée" anders maakt. En dat is het óók, wat aan dit nieuwe genre van romankunst de populariteit verschaft, die het geniet.

Daarover nader in een volgend artikel.

^) Vgl. Dr J. F. Otten, „De Moderne Biographie", a.w. pag. 30.

=) In „De Locomotief" van 19 Nov. 1932.

•') Ik herinner b.v. aan: „Si Ie grain ne meurt" van Gide: aan „Fouché" van Zweig; aan „Süss, der Jude", van Feuchtwanger; aan „Rasputin", van Klabund, e.d.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen