LITERATUUR EN KUNST

Over het nieuwste proza.

Het leven staat niet stil — en dus ook niet de afspiegeling van dal leven, de roman. Elke tijd stelt nieuwe eischen, heeft eigen verlangens en de kunst volgt deze veranderingen.

Inhoud en vorm van den roman ondergaan voortdurend wijzigingen. Van ouds af heerscht de tegenstelling: romantiek en realisme. In den eenen tijd komt de romantiek, in den anderen tijd het realisme meer op den voorgrond. Want absoluut te scheiden zijn ze nooit. Beide hebben ze dikwijls veel gemeen, maar één eigenschap zal steeds sterk domineeren.

De tachtiger beweging heeft vooral in haar latere ontwikkeling, ons den psychologisch-analytischen roman gegeven. Tol in den treure werden alle problemen en verschijnselen zielkundig ontleed, met een nauwgezetheid die aan manie grensde. Geen wonder, dat daar een reactie op moest volgen.

De wereldoorlog heefl een heelen omkeer gebracht. Men was daarin zoo met een wreede werkelijkheid in aanraking gekomen, dat men alle romantiek en alle zelfanalyse verafschuwde. Het werkelijke leven drong zich op aan den kunstenaar, hij kon er niet meer tegen op. Hij was niet in staat er bespiegelingen over te houden, maar onderging de hevigheid van het hem omringende leven, bijna weerloos. In snel tempo is de wereld ingenomen door de auto, de machine^ de film. De kunstenaar die over de maan filosofeerde, had kans zijn leven Ie verliezen op straat. Want het leven had haast, de mensch werd jachtend.

De nieuwe kunst is daarvan een uiting. Als reactie tegen den uitrafelenden psychologischen roman, is het proza der nieuwe-zakelijkheid kort, fel, diep-indringend en door-lichtend. Niet het langzaam vorderend ontleedmes wordt gebruikt, maar de Röntgen-straal, die in eens alles tot op het bot doorlicht. De schrijver laat niet meer zijn licht schijnen over een geval, maar hij neemt er een moment-opname van: zuiver, precies, zonder romantische toevoegsels.

Als bij elke nieuwe beweging, geloofden de beoefenaars van de nieuwe kunst, dat nu het echte bereikt was, dat het vroegere voorgoed voorbij en verouderd was, omdat liet toch eigenlijk nooit echte kunst was geweest. Const, van Wiessem^ een der groote profeten van de nieuwe leer zegt dan ook, dat de vroegere schrijvers geen idee hadden van de magie en de electriciteit van de taal. Nu is de eerste heftigheid al voorbij, men spreekt zelfs al van den dood van het vitalisme, maar dal is slechts schijn. De werking blijft voortduren en juist door de diepere bezinning die er komt, zal dit proza invloed blijven uitoefenen. E, xoessen gaan voorbij, hebben slechts heel tijdelijk waarde. De groole kunst van alle eeuwen kenmerkt zich nooit door iets buitengewoons in den zin van: afwijkend van de gewone stijlmiddelen. Homerus, Vondel, Shakespeare, om ©enige namen van groolen te noemen, schreven niet in een ab' normale taal. Hun beteekenis zit in dat andere, dat kunst is, dat bij elk van hen verschilt en dat niet te definiëeren is. Daarom zal ook de nieuwe kunst anders zijn, maar vreemd, afwijkend behoeft ze niet te zijn. Christenen zullen gerust mogen en moeten pleiten tegen een kunstopvatting, die breekt met alle goddelijke en menschelijke wellen. Ze zullen daarom eerst worden gehoond, of men zal, naar de nieuwere methode, hun oordeel kunnen begrijpen, maar het toch in zijn eenzijdigheid moeten afwijzen als kunstcritiek. Want echte kunstcritiek kan natuurlijk een christen niet geven, omdat hij van z ij n overtuiging uitgaat, dus apriorislisch is. Maar de niet-christen, die niet uitgaat van een bovennatuurlijke levensbeschouwing, is 'natuurlijk objectief en kan daarom een welwillend knikje geven aan den chrislen-kriticus, mits deze zich maar niet aanmatigt een aesthetisch oordeel te geven.

Dr Tazelaar zal niet ontkomen aan deze „welwillende" houding, want in zijn boekje over: „het proza der nieuwe-zakelijkheid" geeft hij wel kritiek en niet alleen ethisch, maar ook aesthetisch gegrond.

Het is een boekje dat niet anders pretendeert te zijn, dan: „Aanteekeningen over bet nieuwste Nederlandsche proza", en inderdaad is het niet een diepgaande studie. Soms zelfs krijgt men een indruk van een zekere vluchtigheid. Maar niettemin is het een heel gewenscht werkje voor ons. Want wij kunnen onze oogen wel dicht doen voor de werkelijldieid om ons heen^ en zeggen dat alles nog z'n ouden gang gaat, maar de jongeren gluren vast door hun oogleden heen en zien dan heel wat anders, dan hun gezegd is.

Daarom zullen de ouderen zich zelf op de hoogte moeten stellen met wat er gebeurt op het tooneel der literatuur. En dan kan dit boekje van Dr T. hen helpen om wegwijs te worden in het doolhof van de nieuwe zakelijkheid. Hier wordt kort aangegeven, en met een uitgewerkt voorbeeld aangetoond, wat is: de reportage-, de fUmische-, de simultaneïstische (is dit niet beter dan: simultanistische-), de bekenntnis-, de vitalistische en de biographie-roman. Een groote verscheidenheid, met alle dezelfde grondprincipes. De vorm is soms zeer verschillend, het wezen is hetzelfde. Ze grijpen alle het leven aan, het „werkelijke" leven, en dat wil dan zeggen het leven dat niet met God rekent. Dr Tazelaar durft hier op te wijzen. Op zijn bekende manier gaat hij na in hoeverre een roman van een dezer soorten voor ons te aanvaarden is. Veel is er niet, want juist de socialisten en communisten hebben deze nieuwe zakelijkheid uitgebuit voor hun principes, eenzijdig, vaak meer dan de daardoor „beruchte" christenen.

Dank zij zijn enorme belezenheid kan Dr T. veel klassificeeren. Aan het eind van elk der hoofdstukken geeft hij een principiëele kritiek. Men kan natumdijk met hem verschillen in de keuze van het typeerende boek, maar dat doet aan de zaak niets af. Het uitvoerigst wordt de biographie-roman besproken, het: vie romancée. Mijns inziens ligt het waardeeringsvlak voor ons't meest in dit genre, omdat zich hier romantiek en realisme kunnen vereenigen tot een schepping die door ons te genieten zal zijn. Hierbij zal elk boek afzonderlijk moeten beoordeeld worden, want nog steeds geldt, dat er zooveel romansoorten zijn, als er boeken zijn. Maar de bespreking der hoofdkenmerken, waardoor verschilleade boeken binnen één groep kunnen besloten worden, is van groot belang en mee daardoor is het boekje van Dr T. zeer aanbevelenswaardig.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen