LITERATUUR EN KUNST

Een trilogie voltooid.

Er zouden vele voorbeelden op te sommen zijn van boeken in meer deelen, die een geleidelijken afgang verloonen. Na een eerste, zeer goed deel, volgen één of meer minder goede; de spanning raakt er uit, de hoofdpersoon verliest aan waarde. Dat zal vooral het geval zijn bij die boeken, waarin het leven van den hoofdpersoon beschreven wordt van de kindsheid af.

Dat ook het omgekeerde kan gebeuren, en de opeenvolgende deelen een climax vertoonen, bewijst de trilogie van Mulder, waarvan ik het slotdeel verreweg het beste vtnd.

Hoewel elk der deelen een op zichzelf staand geheel vorml en dus afzonderlijk kan gelezeni worden, verdient het de voorkeur, de deelen als een groot geheel te beschouwen en ze alle drie achtereenvolgens te lezen.

„Deining" beschreef Tjallings kinderjaren en de verliefdheid op de rijke boerendochter His, „Tjalling wil wat anders" het vruchtelooze verzet van ïjailing tegen het bestaan van boerenknecht en het huwelijk met de arm geworden Hls, het derde deel „Tjallings jubeljaar" geeft het herstel van His in haar ouden stand en de opklimming van Tj ailing van knecht tot boer.

Zonder nu bepaald een sociale roman te zijn, behandelt het werk een sociale verhouding, de kritiek daarop en een oplossing. Dadelijk moge ik den nadruk leggen op „een" oplossing, niet de oplossing, want ongetwijfeld zal niet ieder den gegeven afloop als eenig mogelijke en onvermijdelijk beschouwen. Het lijkt zelfs fantastisch, dat een rijke, gierige boer zijn geheels bezit weggeeft en een arbeider, dien hij in boerenlrots als minder soort mensch ziet, tot boer, dus tot gelijke maakt. En toch is er niets ongeloofwaardigs in de uitwerking van het gegeven, maar komt hier een gezond idealisme voor den dag, omdat het rust op een christelijke realiteit. Als christenen leven in het vooruitzicht op Gods jubeljaar, dan kan niet alleen, maar dan moet gebeuren wat boer Nanne doet. Dan zal niet elke willekeurige boer aan eiken willekeurigen arbeider zijn boerderij geven — God vraagt herstel, geen omkeering — maar dan moet de gierige Nanne zóó volkomen met zijn mammongod breken, dan moet zijn eigenwaarde zóó diep doorgaan onder het juk vaxi Gods absoluten eisch, dat Nanne niet anders zal kunnen en ook niet anders zal doen — want God is sterker dan die boer.

Met groot talent heeft Mulder dit psychologisch uitgewerkt. Hij moet door en door kennen de verhoudingen op een Friesche boerderij, den eigenaardig intiemen en toch zoo van standsgevoel doordrongen omgang van boer en arbeider. Vau de kennismaking af, als de gierigaard door den loozen marskramer wordt gedwongen iets te koopen, tot het einde toe, als de christen zijn have gaat weggeven, is het karakter prachtig volgehouden. Mulder geeft een m.i. zeer goeden kijk op het boerenleven, doordat zijn personen geen typen, maar levende wezens zijn.

Bijzonder goed is beschreven de visite, die zoo hopeloos mislukt scheen, waardoor de breuk tusschen Nanne en Tjalling onvermijdelijk werd, maar die toch voor beiden het begui werd van een toenadering. Maar welk een weg moet een vast karakter als van boer Nanne nog gaan, voor het zich onvoorwaardelijk weet te bukken! Welk een ommekeer moet er niet plaats vinden in den eigenzinnigen Tjallmg, voor hij gaat buigen voor den boer!

Mulder heeft het zich niet gemakkelijk gemaakt, noch met zijn probleem, noch met zijn uitwerking, maar hij is volkomen geslaagd in zijn opzet. Geen schalm ontbreekt aan de keten, het proces ontwikkelt zich in beiden juist naar eigen aard; de beide polen die elkander afstooten zoolang ze met de zelfde eigenwaarde geladen zijn, trekken naar elkander heen, als het christelijk bewustzijn het standsverschil overwint.

Beide partijen hebben steun, ten góéde, van voortreffelijke vrouwen — zoowel de boerin, als His, de boerendochter die zich niet schaamt arbeidersvrouw te zijn, als het moet, zijn in denken, zeggen en doen uitmuntend ge teekend'. Reeds eerder heeft Mulder getoond, dat het beschrijven van vrouwen-karakters hem goed afgaat. Beiden passen ze zoo goed bij hun mannen, dat het gezinsleven zich harmonieus kan ontwikkelen. En toch ligt het er nergens te dik op. Geen oogenbhk komt de gedachte bij den lezer op, dat hier iets mooier is gemaakt, of bijgewerkt. Het geheele boek doet zuiver aan, alles ontwikkelt zich logisch, rustig, eenvoudig en waar.

Een groote vooruitgang is de houding van den schrijver zelf. In het eerste en tweede deel ontmoet men hem telkens in het verhaal, uitleggend of aandikkend. Men is telkens geneigd hem te verzoeken toch rustig op de titelbladzijdo te blijven staan en de menschen kalm hun gang Ie laten gaan. In het derde deel houdt hij zich veel meer afzijdig, slechts zelden gluurt hij even om den hoek van een bladzijde, om zich dan tevreden terug te trekken. De ontwikkeluig wordt daardoor objectiever, de gesprekken ongedwongener, de humor veel en veel rijker. Want in dit slotdeel weet dö schrijver personen en omstandigheden dikwijls volkomen ongedwongen, zoo te doen samentreffen, dat de humor naar voren breekt en echt geestige momenten getroffen worden. ZoO' heel vaak wordt een der personen in het volksboek een flauwe grappenmaker of wordt hij zoo gechargeerd voorgesteld, dat men er onmogelijk om kan lachen. Mulder heeft zich er volkomen vrij van weten te houden, verschillende scènes bij hem zijn echt leuk, en tevens typeerend, zoodat ze niet alloen ontspannüig geven, maar tegelijkertijd een karakter accentueeren. Alleen het „hersteld-verband-achtige" van Siebe had ongestoord achterwege kunnen blijven.

Het derde deel hernieuwt de kennismaking met de meeste personen uit de vorige deelen, en al die menschen zijn rijper geworden. De nieuwe figuren wafirmede we kennismaken, staan dadelijk op het peil van dit boek. Joeke Zeldenrust, een boer geworden arbeider, is het meest geschikt, den boer Nanne en den arbeider Tjalhng bij elkander te brengen; als christen wordt hij voor Nanne van groote beteekenis. En tevens is hij het levend bewijs, dal het probleem in het boek niet fantastisch is. Want Joeke, de overtuigde christen-boer, geeft zijn land niet aan Siebe, zijn arbeider — dat zou dwaasheid geweest zijn; maar zijn gedrag brengt den boer-christen Nanne tot zijn bevrijdende daad, die bovendien nog volkomen reëel is, daar Hls een nicht is van het kinderlooze echtpaar Nanne.

Het derde deel van de trilogie is de kroon op het werk. Mulder heeft zich hier opnieuw getoond een voortreffelijk schrijver van gezond christelijke verhalen. Zijn boek behoort tot de zeer goede volkslectuur, niet in de kleineerende beteekenis, dio „men" daar wel aan hecht, maar in den goeden zin van het woord, omdat het een eerlijke, ongekunstelde, idealistische, maar toch volkomen reëele voorstelling geeft van een strijd en de overwinning van het christelijk beginsel in ons volksleven.

Mulder heeft hier tot dusver zijn hoogste punt bereikt, maar de stijging zal nog wel niet opgehouden zijn. Wij kunnen nog veel goeds van hem verwachten.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen