WAt heeft öe schiLbeRkunst ons te zeGGen?

In het voorgaande artikel gewaagden wij ervan, hoe de kunst van Cézanne den weg baande naar meer abstracte uitingen in de schilderkimst.

„Abstracte kunst" is hier dan een verzamelnaam voor zeer verschillende uitingen, die echter allen dit gemeen hebben, dat hun scheppers zich losmaken van de natuurlijke vormen en kleuren.

Het wereldbeeld, zooals het zich visueel aan ons vertoont en waarover wij in gemeenschappelijke, verstaanbare termen kunnen praten, vindt men in hun werken niet terug. Ben wellicht aan ons allen bekend voorbeeld is het latere werk van Mondriaan, dat onlangs nog in het Stedelijk • Museum te Amsterdam te bewonderen viel. Verdere prominenten zijn Paul Klee, Kandinsky, Picasso (in sommige werken) en vele anderen.

De leek ziet een zinloos gegoochel met streepjes (Mondriaan), een chaotische mengeling van kleuren (Kandinsky), een kinderlijk en ijl gekras (Paul Klee).

Kortom, hij Zoekt tevergeefs naar hem bekende vormen, vormen die hij kan betrekken op zijn wereldbeeld, vormen die hem binden aan het menschelijke, het creatuur.

Bij anderen, de Chirico, Picasso, Braque, Leger (wij rekenen deze uitingen hier tot de abstracte kunst in zooverre zij een irreëel wereldbeeld geven) ziet hij gedrochtelijke opeenstapelingen van vormen, die hem bekend, maar volkomen irrationeel verbonden zijn, zoodat hij in hooge mate gekwetst wordt in zijn mensch-zijn en in zijn gevoel voor natuurlijke ordening. Kan de eerste groep hem koud laten of op zijn hoogst zijn gevoel voor harmonie bevredigen, de tweede benajiwt hem, bele^digt hem, daagt hem uit.

Hoezeer in schijn verschillend, in wezen zijn deze uitingen verwant.

Een oude wenschdroom is er in gesublimeerd. De wensch schepper te zijn in de volle beteekenis van het woord God te zijn!

Uit een eerstof van vorm en kleur een wereld, een kosmos te voorschijn te roepen, met een machtwoord: „Daar zij ".

Het is een poging, om alle grenzen, aan het schepsel gesteld, te doorbreken. De puristen, als wij'ze zoo noemen mogen, en als voorbeeld nemen we dan Mondriaan, trachten alle associaties uit te bannen.

Alles wat nog herinneren kan aan de vertrouwde vormwereld.

Een ver doorgevoerde sterilisatie, die. leiden moet tot pure harmonie, uitbannen van iedere zwaarte tot perfect equilibre. Een reine, hooge sfeer, waarin ieder verlangen tot stilstand komt en stolt tot pure schoonheid.

De beoefenaren der abstracte kunst vermijden doelbewust iedere brug te slaan, die leiden kan tot confrontatie van hun scheppingen met de, zwaar met inhoud beladen, vormgeving der impressionisten, expressionisten, kortom met alle scheppingen, die de natuurlijke vormen min of meer handhaven of zoover bewaren, dat onmiddellijke herkeiming volgt.

Zij achten al die associaties, die onvermijdelijk bij het handhaven van natuurlijke vormen optreden, schadelijk voor het genieten van schoonheid.

In het oeuvre van Mondriaan kan men het stelselmatig ontmantelen van de oude ideeën-en vormwereld stap voor stap volgen. Moedwillig wordt. iedere band doorgesneden en de wijk genomen naar de steriele regionen van het inhoudlooze.

Bij Picasso, de Chirico, Leger, ziet men iets geheel anders. Hier worden menschelijke ledematen tot monsters samengevoegd, anorganische lichamen tot op menschen gelijkende gestalten gegroepeerd.

Ook hier een souverein willen heerschen, een schepper willen zijn, het streven naar een organisch geheel (is schepping) met minachting, of misschien beter „negeeren" van dé schepping.

De idee, dat schoonheid, een andere schoonheid mogelijk^ is dan in de schepping gedemonstreerd wordt.

De wil om door negatie van het natuurlijk gegevene, het opzettelijk mishandelen daarvan, te komen tot een eigen uitdrukkingsvorm. Ben eigen wereld, een eigen kosmos.

Wij zeiden met opzet „organisch geheel" als formule van het zichzelf genoeg zijnde, het levensvatbare. Onze schepping is immers levensvatbaar, ze bergt in zich de kiem van héh; volmaakte, eenmaal bevrijd van de ontluisterende zonde.

Ieder scheppen is een trachten naar organisch geheel, genoegzaamheid in zichzelf.

Daar, waar nu de beoefenaar der abstracte kunst iedere band verbreekt met de scheping en tracht zelf souverein schepper te zijn, zij het dan met vorm en kleur, als twee in de schepping gegeven middelen, stelt hij zich buiten controle.

Wij kunnen niet controleeren of hij slaagt, omdat wij de zintuigen missen voor een andere wereld dan de onze.

Wij zoeken naar contact, „gelijkenis", en worden derhalve steeds weer beleedigd als wij die niet vinden, afgaande op de onderdeden, waaruit ''het beeld is samengesteld (Picasso) of afgaande op het geheel (de Chirico, Leger).

De schijn is hier geen schijn in den zin van er op gelijkend doch niet echt, maar demonisch verwarrend en moedwillig leugenachtig.

Bij de puristen ligt dë zaak anders. Zij plaatsen zich zoo ver buiten onze sfeer omdat iedere suggestie naar het organische toe ontbreekt dat iedere controle, ieder „vergelijken" onmogelijk is.

Slbchts met volkomen innerlijke leegheid, volkomen uitschakeling van alle vooroordeelen en begrippen is dit werk te benaderen.

Wij achten het volstrekt niet uitgesloten, dat het aan sommigen gegeven is deze dorre anorganische regionen té betreden, het tegendeel is niet te bewijzen. Zooals gezegd onttrekt het zich aan iedere controle, er is geen enkele mogelijkheid om hier bedrog van waarheid te onderscheiden, het ligt buiten onze waarnemingssfeer, omdat iedere inhoud ontbreekt. Er valt niet over te discussieeren.

Wij kunnen over een vierkant praten, als wiskundig figuur, het bergt tal van mogelijkheden en waarheden, we-kunnen dat niet over een vierkantje van Mondriaan. Het is steriel. '-

Deze kunst abstraheert zichzelf.

Zeer beslist is onze afwijzende houding ten opzichte van veel werk van Picasso, Braque, de Chirico en zooveel anderen, die met denzelfden geest doortrokken zijn. Hier is een kunst uit den vader der leugen geboren. Een absurde en volkomen onaanvaardbare schepping, een parodie, een duivelachtige grimas.

Ben^ profane ontheiliging, omdat ze zich bedient van de natuurlijke vormen met den oneindigen stroom van suggesties, die daar uit voortvloeit.

Een vertooning van onmacht, een misbruik van scheppend vermogeifj want een man als Picasso is een gjroot kunstenaar; in tal van werken heeft hij di^ bewezen te zijn.

De wereld, die Picasso cum suis gelieft te creeeren, wij denken hierbij aan scheppingen als Picasso's „Guernica", Interieiu" met teekenend meisje (belangstellenden worden verwezen naar het tijdschrift

„ApoUo", nummer 3, jaargang I, 1946), is er een van opzettelijke verwarring en mismaking. Een doolhof van mismaaktheden, geboren uit een krankzinnig brein.

Duidelijk blijkt hieruit het creatieve onvermogen van den mensch, als hij zich losmaakt van dé schepping.

Men kan er zich niet op beroepen, dat er toch in de dierenwereld ook monsters zijn. Ieder dier is een organisch geheel, een volheid, geschikt voor zijn bestaan.

Ieder pogen om zich als mensch buiten het verband te plaatsen van de schepping, zelf schepsel zijnde 'en ieder pogen tot creëeren van een organische werkelijkheid buiten de schepping om, is gedoemd tot mislukken.

Indien ergens, dan blijkt wel duidelijk hieruit, dat

de mensoh stof is en den adem in de neusgaten gekregen heeft van zijn Schepper.

De ménsch is niet in staat iets met eenige levensvatbaarheid te creëeren, hij kan slechts afbeelden, hij kan slechts de schepping' herscheppen, is beter leeren kennen.

Waar hij die groote waarheid vergeet, is hij tot onvruchtbaarheid gedoemd. Talrijk zijn de werken, waarin de mensch tracht een wereld tot leven te brengen, die de onze niet is. Denk b.v. aan „First man in the moon" van Wells, aan „In de ingewanden der aarde" van Jules Verne en zooveel andere werken, waarin getracht wordt een biologisch aanvaardbare werkelijkheid te scheppen. Hoe belachelijk, hoe onecht zijn al deze pogingen, sociaal bezien, biologisch bekeken, aesthetisch geschouwd.

Geen enkele dichter zal in onverstaanbare klanken wouwelen, zijn stem wordt immers niet gehoord. Hoe gauw zijn pogingen in die richting verstomd. Waar blijven de architecten, die huizen bouwen voor fictieve wezens? Ze waren er wel, maar kwamen, niet verder dan wat verknoeid papier.

De praktijk roeit lederen drang in die richting uit. Daar, waar het verbeeldsel werkelijk functioneeren moet, loopt het onherroepelijk mis!

De mensch als schepper is een mislukking.

Zelfs met al zijn kennis op alle gebieden der wetenschap is hij niet in staat een levensvatbare wereld te construeeren, anders dan de zijne.

Niet in dfe verbeelding, nog minder in de praktijk.

Wel slikt men de onmogelijkheden van een Picasso, een de Chirico e.a. en maakt zich wijs er iets schoons in te zien, bang niet voor vol aangezien te worden.

De mensch voelt zich niet meer thuis op de aarde, hij creëert zich in den geest een nieuwe. Glimpen ervan laat hij ons zien. Geldt ook hier niet: „Die in ^en hemel woont zal lachen"?

Zooals de antichristelijke socioloog tracht met voorbijgaan van Gods ordinantiën te komen tot een goed functioneerende samenleving, zoo trachten ook hedendaagsehe kunstenaars een wereld te creëeren in een vormentaal, die een leven daarin naar vleesch en bloed niet meer mogelijk maakt. Een drogwereld, waarin wij zouden verstikken door de ijle lucht, of waarin wij krankzinnig zouden worden. Een grimas, in alles een tegenbeeld, zooals de antichrist een tegen­ beeld is van den Christus.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen