De èrgste „Jodenstreek"

Amice,

Er staat een leelijk woord boven dit epistel. Ik haat het eigenlijk: jodenstreek. De joden zijn menschen van gelijke beweging als wij. Waar de kracht van Gods Woord niet heerscht, daar is het aantal „streken" procentsgewijs vrijwel gelijk verdeeld onder de menschen. Natuurlijk kunnen zich complicaties voordoen. Zoo is het in sterke mate bij de joden. Die zwervende, opgejaagde, steeds in een minderheidspositie gedRongen joden, zijn in den loop der eeuwen wel gedwongen geweest, „1 e e p" te wezen, zooveel 't kon. Het woord , , streek" immers heeft een bijsmaak van: handigheid. Soms van zand-in-de-oogenstrooien; maar dan zulk zand, dat er als gemalen gedroogde oogenzalf uit zou kunnen zien, als ze je het willen wijs maken. Maar, je gebruikt je oogen niet voor een controle: de knappe oogenzalver weet, dat je oogen eigenlijk van binnen zitten. En daarom beleest hij je liever met.mooie woorden. En vele van zulke belezers zijn jood. De jood voelt zich door zijn minderheidspositie tot leepheid verplicht: wie niet stérk is in een meerderheid, die móet wel slim zijn tegen de meerderheid. In den staat Israël zijn de joden eindelijk weer op hun gemak; daar is dan ook de politiek nèt zóó leep, of wat anders, als overal. De hatelijke naam „jodenstreek" is vaak gedicteerd door het ressentiment van het meerderheidsproletariaat aller landen; het kon de minderheid niet klein krijgen, en gaat dan op haar „streken" schelden. Typisch voorbeeld: Adolf Hitler.

Als ik nu — na deze ontlasting van mijn consciëntie — tóch tegen jou het woord , , jodenstreek" gebruik, dan denk jij natuurlijk, dat ik een k ó ó p m a n-vande-natie op den korrel nemen wil — eentje, die 'n ander op den korrel nam

Dat heb je intusschen mis.

De érgste kostgangers in de wereld zijn niet de kooplui, ook niet de goeie theologen (die roepen nog te veel verzet wakker, en dat helpt hen altijd), maar de kwaaie filosofen. Die komen ambtshalve óf nooit, of te gauw in de mode — en dat neemt bij hen de remmen weg — als hun wagen de kans kreeg om op gang te komen. Dan zijn ze automatisch populair, — omdat ze den naam hebben „diep" te zijn; dan heet leerlingschap 'n sieraad. Onder het motto „waakt" en „kijk-uit" schuiven ze dan de opiumschuiverskit in. Wie? De vennooten van de N.V. Jan en Alleman. G. m. b. H. Dat laatste beteekent: gezelschap met verminderde verantwoordelijkheid

Daar heb je nu dien joodschén filosoof Phil o.Philo van Alexandrië. Een jood. Maar meteen hellenist. Tevoren keken Joden en Grieken elkaar meestal scheel aan. Nu haalde Philo in alle eerzaamheid een jodenstreek uit: hij filosofeerde over de joodsche religie (en aan de Joden waren schatten toebetrouwd, zegt Paulus) zóó, dat zijn speculatie het evangelie — van zijn „visie"!!! — voor grieken plausibel maakte. Zoo leek hij evangelist — op filosofisch gebied, en meteen apologeet voor de „natie" — en overigens: charmant, charmant, meneer. De onbedoelde jodenstreek is hem zóó goed gelukt, dat vandaag aan den dag nóg dikke boeken op tafel liggen, van menschen, die Johannes' éérste evangeliewoorden (over den Logos) afhankelijk van Philo gelooven te zijn. Pranciscus Piccolomineus zegt dan ook: die Philo? wel, dat was zóó'n homo coctus, d.w.z. zóó'n gare jongen, dat ze van hem zeiden: Plato, d è grieksche filosoof, en Philo, dè joodsche, beheerschen de Wallstreet der filosofen: één van beide: Plato philoniseert, óf: Philo platoniseert. De joden zorgen, dat zij bij de bronnen zijn; niet die van de natuur, van de rivieren, maar die van de , , cultuur", de w a t e r t o r e n s . Daar komen de menschen allemaal hun portie gezuiverd water halen. Plato-Philo — ze beheerschen straks in Alexandrië de watermarkt. En dat is tenslotte de belangrijkste markt.

Ook christenen vliegen straks er in. Philo las Mozes en David én Jesaja — in 't grieksch overigens! — maar hij blokte óók opHeraclitus, den Griek. En Justinus Martyr loopt in de fuik: hij zegt, dat Heraklitus, Sokrates en vader Abraham met den Logos, het eeuwige Woord, geleefd hebben: allemaal christenen! Oecumenisch christendom — je ziet het — is al een oud artikel. Maar je krijgt hier in plaats van oogenzalf óp je oogen. zand i n de oogen: Abraham — de vader der geloovigen. En Plato — de peetoom der geloovigen!

Welnu, Philo — de jood, heeft zich ook met de Pythagoreeën (grieksche filosofen) bezig gehouden. Die hielden er van een tafel van tegenstellingen op te stellen. Zoo'n tafel is vandaag weer sterk in de mode. Ongeveer zóó zag de tafel er uit:

Philo heeft die tafel nog netjes gecompleteerd ook.

Let nu eens goed op tegenstelling-nummer-10: rechtsch-linksch. Zoolang jij en ik daarover spreken gebeuren er geen ongelukken. En als jij straks met je bruid er over kibbelt, of je de radio rechts dan wel links van je dressoir zult zetten, dan zet dat geen kwaad bloed. Wij zijn maar gewone jongens. Maar 'n filosoof? Die kan erg veel kwaad doen met z ij n contrast van: rechts-links.

Zoo ook hier.

Philo gelooft — net als , .peetoom Plato" — dat de wereld hier beneden een afspiegeling is van de wereld daar boven. Hier beneden is 'n gróóte stad (de wereldstad) — een Broadway midden in, en dan aan weerszijden een rechter-en een linkerkwartier. Maar nu bestaat er óók hierboven zoo'n Groote Stad, met een Rechter-en een Linkerwijk. Er is ook in die Stad plaats voor tegenstellingen; èn — voor variaties daarop. Vele filosofen hadden wel beweerd, dat een mensch ó f de deugd bezat ó f ze heelemaal niet bezat, — en zóó ietg stond óók wel in die oude boeken van Mozes maar zóó simplistisch moest je 't n i e t zien. Het was veeleer aldiis: in de hemelsche Modèl-Stad waren rechtsche en linkse h e wijken. Opschuiven naar rechts èn opschuiven naar links, dat was dus zooveel als opschuiven naar extremen; en zóó'n opschuiver, je kunt ook zeggen: zoo'n dóór-slaander, heette dus met recht een schuiver, een schuimer, een extremist. Maar — er was nog een gulden middenweg. Die heet bij Philo : dekoninklijke weg: de weg van het „juiste milieu" — het j u i s t e midden. Wees middelmatig. Wees 'n middenman. Zoo'n midden-man, daar heb je alles an. Rechts-en-links, óók indedeugdenleer! De filistijnen der geometrie over de Simsons van het nazireeërschap — dat laatste was óók al zoo'n extremistische instelling, weet je wel?

En nu kun je zelf wel verder het meetkunde-sommetje opmaken. Te veel geld, luxe — dat noemt Philo extreem naar rechts. Te weinig geld, gebrek, — dat is: extreem naar links. De d e u g d in 't midden: niet te veel, niet te weinig. De koninklijke weg, heet dat dan.

Kijk, dat noem ik nu een filosofische jodenstreek. Filosofische afval van Mozes, vlak vóórdat de kerkvorsten óm Mozes Christus kruisigen. Mozes stelde een maatstaf. Philo zoekt een standpunt. Mozes gaf de wét. Philo een protocol. Mozes geeft kennis-metactie. Philo leert verkenning-met-réactie. Mozes legt Gods hand in onze hand, — zijn hand leidt ons dan. Philo drukt ons een handleiding in de hand. Bij Mozes word je kerklid, en bij Philo salonfiguur, „met een oecumenisch konfeksiepakkie an".

De deugd in 't midden — dat miserabele gezegde heb misschien ook jij vaak zóó hooren verklaren : op G o l g o t h a drie kruisen. Rechts en links twee moordenaren, de deugd in 't midden, 'k Weet het niet — ik geloof dat Philo de spraak-namakende gemeente dit fraais geleverd heeft, 't. Komt dan niet van Golgotha, doch van 'n alexandrijnsche studeerkamer.

Beste vriend, ik geloof, dat je geholpen bent, als je eenmaal door hebt, dat dit een ethiek is van den kouden grond. Je wordt bij Philo schaker-met-je-zelf. Want, let eens op: die tegengestelde POSI­ TIES, die kun je zélf bepalen, zooveel je wilt, èn zoo geraffineerdstuntelig als je tenslotte — misschien wel om je buiten de stormzóne te houden — zelf wilt. Heb je wel eens er over nagedacht, hoe moeilijk het is, een zuivere tegenstelling te maken? Is b.v. van , , veel geld hebbe n", en „i n 1 u x e 1 e v e n" de tegenstelling: „gebrek lijden"? Weinig geld hebben? Hoe weet je dat ? In Rusland zeggen ze: den staat het geld laten hebben, en jij niets hebben: je krijgt dan wel uit de staatsruif wat je noodig hebt voor je bijdrage aan den arbeid. Philo's tegenstelling bestaat daar, theoretisch tenminste, niet. En wat dan? Dien staat volgen? Door dik en dun? Rechts (uit staatsoogpunt) ? Of tegen hem samenzweren? Links (uit 't zelfde oogpunt) ? Moeten we telkens weer naar 't midden ons laten opjagen? De eeuwige jacht wordt dat, naar het terrein waar het jagen als daad van ONSZELF of anders als DAAD van onszelf ophoudt — op één van beide komt het altijd neer. De anderen jagen dan wel op óns. Straks vinden de filosofen nog andere tegen-stellingen uit — de tafels-van-contrasten leven nooit zoo lang, en dan zit je weer te zoeken naar een midden-standpunt. Die tegenstellingen zijn willekeurig; die middenposities daarom ook.

Ja, wat kunnen filosofen gevaarlijk zijn, en wat begrijpen beroeps-k é r kleiders toch vaak een bitter klein beetje van de ware situatie. Toen Maria haar kindje in de kribbe lei was Philo al een vent van ongeveer 21 jaar. Toen de knaap Jezus in den tempel de orthodoxe heeren in Jeruzalems tempel verbaasd zette, wat zóó'n volksjongetje toch al uit „Mozes" v? ist te halen, nee maar, nee maar, toen was Philo ongeveer zoo oud, als onze Heiland was, toen Hij aan een kruis verbloedde, omdat ja, omdat hij Mozes, Mozes, Mozes schond, — hij had n.l. hun eigen Mozes kom.mentaren en hun leerpunten, de h u n n e weersproken. De voornaamsten onder hen, die natuurlijk „bij" wilden blijven, en op de hoogte, ook met de broeders van het oecumenische Israëlietendom, lazen natuurlijk de filosofische werken van Philo; die man heeft nog elf jaar geleefd, nadat Christus gekruist en opgestaan was Ze vonden het wel fijn, denk ik, dat die Philo hun zoo'n goeie beurt liet ipaken bij de grieken. En ze zagen niet, dat Philo hun heelen Mozes hun afgenomen had. Wie een „deksel" op zijn aangezicht heeft (of zand in de oogen) bij de lectuur van Mozes, heeft het vast en zeker ook bij die van Philo. Philo een lintje, lid van de Akademie van Wetenschappen, de Nobelprijs voor het beste werk over Israels Cultuur, verschenen in het buitenland; en die volksjongen van destijds aan het kruis; zou Philo in Alexandrië dat stadsnieuws uit de heimatstad Jeruzalem wel gelezen hebben? De filosoof was in elk geval de gedecoreerde vertrapper van alle kerkvorsten. Die zijn altijd, zoodra ze vorsten geworden zijn, de grootste domooren. Anders hadden ze wel opgepast, eerst op zichzelf, en dan op de Philo's. En op de Philophielen, d.w.z. de vrienden van Philo.

En nou jij, beste kerel. Als jij dat eens voor al wilt onthouden, datdie t e g e n - s t e l l i n g e n door de Philophielen — d.w.z. de vrindjes van Philo — willekeurig worden opgesteld, dan ben ik voor deze week met je klaar.

Trouwens met permissie, ik noem je een uilskuiken als jij dat niet ziet.

Vroeger was er een tegenstelling: remonstrantgereformeerd. De vijfde colonne (het waren Philophielen) zei toen: meneer, neem den k ó n i n k 1 ijk e n weg: een middenman, daar heeft God wat an. De kerk werd overstroomd door middenmannen. Ze heetten: toleranten, liberalen, rekkelijken, en nog diiizenrl ande'-e m^o\fi dingen meer. Toen moest God een reformatie geven.

Later kwam er een tegenstelling: R(evolutionair) en A(nti) R(evolutionair). Toen werd de middengroep christelijk historisch genaamd, of wat anders, als 't maar nuchter heette, en bedachtzaam, en behoudend; maar het waren Philophielen.

Vandaag kun je het beleven, dat enkele barthianen (b.v. ds Buskes) die lid van de P. v. d. A. zijn, een beetje staan te trekken aan het politieke jasje van enkele medebarthianen (b.v. prof. Van Niftrik), die niet bij de P. v. d. A. willen behooren, maar b.v. (nog) christelijk-historisch zijn. Eerstgenoemden zeggen tot laatstbedoelden: wij zijn toch samen barthianen? Barthianisme is de theologie van de doorbraak. Leve de doorbraak, wij breken ons door die Tweede Kamer-groepeering van rechts tegen links een gulden-middenweg; leve Philo, leve de strijd tegen de antithese van rechts-extremisten links-extremisten. Theologische doorbraak ? Dan ook samen p o-1 i t i e k e; doorbraak, leve de philophilie, theologisch, kerkelijk, politiek, wetenschap p e 1 ij k, kom ga met ons, en breek als wij; breek u zelven een br e e k land. Laatstgenoemden antwoordden onlangs bij monde van één hunner: ik ben ook een goed barthiaan, t h e o l o g i s c h doorbraakman, maar ik doe politiek met jullie niet mee; theologische doorbraak moge gezegend zijn, politieke is nog niet gezegend. Onwillekeurig verraden ze eenige bezorgdheid, dat de P. v. d. A.-doorbraak nog te veel philophielen associeert met lieden, die zij vroeger, of nog, voor philofielten hebben ge-

scholden, zware communistische revolutionairen; wie weet, zuchten ze, zijn ze allemaal wel ontdaan van hun extremisme? Het debat is nog aan den gang; en voorloopig hoor je er niet meer van. Maar geloof jij ook niet, dat eerstgenoemden achter hun vuistje fluisteren: heb nog maar even geduld, ze k o m e n wel?

Nu, dat laatste geloof ik ook. Ze komen wel. Ten­zij......

Tenzij God, op zeer korten termijn of een nieuwe reformatie geeft, óf een versnelde revolutie toelaat. Want alsi de revolutie (die de doorbraaklieden wel gebruikt, maar ze straks ook weer onder de extremistenvoeten loopt, en vertrapt) haar tempo versnelt, om de heele wereld te revolutioneeren, en over de wèreldbaan de tegenstelling tusschen rechts en links te doorbreken, en den overwinnaar der wereldrevolutie te verklaren tol _den Gematigden Man, den laatsten-Eersten Philophiel zonder philofielten — want de antichrist kent a l l e e n maar christenfielten —, dan is de heele wereld een doorbraakvlakte geworden; de heilsstaat zal geen rechts en links meer kennen. Philo heeft straks afgedaan n.l. in de groote stad, dïe geestelijk genaamd wordt Sodom en Egypte, alwaar ook onze Heere, Philo's ., tijdgenoot", gekruisigd is, terwijl Philo in Alexandrië met de grieken aanpapte.

Och. dat tegenstellingenrijtje.

O, die contrastentaf el.

Binnen een paar maanden worden de tegenstellingen weer anders gesteld; wat heden links was is morgen rechts. En omgekeerd. Het is het oude spelletje van girondijnen en jacobijnen. Hoe brutaler de filofielten worden, hoe nerveuzer de filofielen. Zetter, denk aan die t, eerst erin, dan eruit.

Of, nóg een voorbeeld: kijk eens naar persschouw verleden week. Een synodale dominee. De man bezweert bij hoog en bij laag, dat Gods volk geen gemeenschap hebben mag met jou. Noch met je dominee. Want Berkouwer zei tegen ds Van Dijk: u moet het probleem van het r-e-m-o-n-s-t-r-a-n-t-i - s-m-e stellen. Op de synode. Toen kreeg je, in die nerveuse stemming van 1944 de suggestie: rechts, dat was in 1926 Assen, en links, dat was tóen Geelkerken. In 1944 wees men op Remonstrantisme: dat heette toen linkse h.En de formules van 1944, die waren rechts. Toen kwam na 1944 de Wereldraad van Kerken, aan de orde. De linksche groep in de synodocratische synode zei: we hebben nu flink ons best gedaan, in 1944, tegen die lui, die vroeger theologisch rechtsehen heetten, de „Reformatie-lui", •maar die we netjes als revolutionairen, en dus als Tcérkelijklinkschen, hebben helpen wegsturen. Stuurde niet de rechtsche flank van de haagsche dominees een briefje naar jullie, toen ook de linksche Barkey Wolf een telegrammetje zond? Dus zijn wij óók mondig, en nemen ook geen blad voor den. mond, en we zeggen: de wereldraad van kerken, dat kan wel! Neen, zei toen de rechtsche groep in de synode, dat kan niet. want, al zitten we met den grooten teen van den linkervoet in de klemmen van dien wereldraad (Indië, zending), we zullen toch met de rechterhand hier in ons polderlandje het roer nog techts houden» geen Wereldraad, maar 'n I.C.C.C. die vaart tusschen communisme en anti-communisme en tussehen modernistische en orthodoxe theologie ook door: ze betreedt den koninklifken weg van Philo. Maar daar komt ineens bij de I.C.C.C. een groepje, dat van Wesley gezangen zingt, gezangen, die bij , , rechts" zeer in trek zijn; doch zelf zegt die groep: maar ik ben arminiaan, al heet die , , 1 i n k s c h". En nu komt een synodocï-atische dominee, die jou en mij heel erg linksch vindt, en die waarschijnlijk zegt: lees toch een philophiele krant (Waarheid en Eenheid) en blaas toch een philophiele wijs op het fluitje van den vredesman (Toomvliet), nu komt hij ons allemaal vertellen, dat hij tégen linksch remonstrantisme is, natuurlijk, maar meneertje, er is óók rechtsch-remonstrantisme; en nu kiest de I.C.C.C. den philophielen weg.

Schei uit met Philo. Ieder kiest of zichzelf of een lieveling van hem tot middelpunt; neemt dan een passertje; trekt dan een cirkel, zoo'n móóie ronde; trekt door dien cirkel een middellijn, hij kan er duizend-en-één-trekken, als ie maar een fijne potloodpunt geslepen heeft; noemt dan van die middellijn het ééne den omtrek rakende R (rechts) en het ander L (links); en vaart dan heel parmantig op zijn „koninklijken weg", den Philo-weg. Hij gaat, snap je het nu. zijn eigen gang. en denkt: dit is de gang 3er gematigdheid. Hij is 'n Philophiel. De Philofieltenduivel komt hem straks halen als de storm losbreekt; hij heeft geen stuur meer.

Vandaag was het middelpunt de belijdenis? dan is Schilder rechts, morgen is het de sjmode als opperkerkeraad, dan is Schilder links.

Heden is Barkey Wolf links — als het gaat om de oecumenische coalitie, en morgen is hij met een telegrammetje van een paar kwartjes aan een opperkerkeraad rechts: hij komt óók op tegen de lui, die vroeger rechts heetten, maar aan het centrum (de bestaande machtsgroep) niet als middelpunt de gebührende eer hebben gegeven.

En, nou oppassen, amice. Niet zeggen: fijn, ze kregen er allemaal weer es van langs. J ij en ik loopen ook gevaar. De tollenaar lijkt ons rechts in zijn gebed: o God wees mij zondaar genadig. Maar hij werd door iedereen links genoemd in de politiek, want hij hielp de bezettende macht, zoo'n veld-^politiekerel. Christus zegt: hij was, toen hij aan 't • bidden ging, p a s o p wieg, om van dat extremisten-en-contra-extremisten-gezeur af te komen, toen hij naar de norm ging luisteren over de h e e Ie linie, en het gestolene teruggaf, met een flinke schep er boven op: vierdubbel gaf hij het terug.

„Wees u zelf, zei ik tot iemand, maar hij kon niet, hij was niemand", zei eens een philophiele poëet in de recEïerflank der delftsche remonstranten. De Genestet. Hij had niet in de gaten, dat het onder zijn zangers en speellieden zóó stond: wees u zelf, zoo zingt daar iemand, maar hij kon 't niet, hij was een filofiel; — en zijn graf, daar loopen binnenkort de extremisten van vandaag, als ze den morgen kunnen halen met 't tegenwoordige vaandel, gauw over heen. Vandaag hopen ze allemaal, dat er onder de communisten philophielen komen: Tito b.v. En ? e vragen zich af: hoe komt Thorez in dat vliegtuig naar Moskou, en hóe gaat hij: als philophiel onder do communisten, dien de linkerflank wil wegwerken, óf als propagandist voor de vijfde colonne, straks als er oorlog is? Nerveus kijken ze het vliegtuig na. En de groote politiek wil Franco philophiliseeren, en geeft Tito een pak Marshalldollars, en hoopt zoo te bereiken, dat wat die synodale dominee voor de I.C.C.C. klaarspeelt — rechts-links-lijntjes trekken binnen den remonstranteucirkel, óók aan v.'ashingtonsehe gematigden lukken zal binnen den c i r ke 1 van het communisme. Noem Stalin links, Tito rechts in zijn kring, en je wint den philophielen vrede, denken zo. Maar Stalin zegt: je hebt me broeder genoemd in Yalta, en nu komt mijn Doktrine. IK ben geen vriendje van Philo.

Denk j ij, amice, aan jouw , , Doktrine". Wees jij geen vriend van Philo, maar wees jij een vriend, wees jij een metgezel van allen die Gods Naam tenslotte vreezen, en dan weer léven naar zijn goddelijk BEVEL!

Hartelijken groet hoor, en steeds bang zijn voor je eigen , , jodenstreken", en tot Zondag, je

ADOLPHUS VENATOR.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen