Logos en ratio : beider verhouding in de geschiedenis der Westersche kentheorie - pagina 49

48 categorie van omvormingswijze tot vormingswijze wier karakter afhankelijk is van het stadium in het proces der vorming bereikt. Is er dus geen sprake van dat het denken wortelt in de waarneming, het schema: vorminhoud moet toch achterwaarts ergens steun vinden. Alle kennis onderstelt één of meer metaphysische steunpunten: hier waar de mensch God vervangt kan het slechts aan één zijde rust vinden: in het vrije Ik 91). Dat is de oplossing van F i c h t e, die daarmede echter, hoewel zonder het te bemerken, op deze antinomie stuit, dat het Ik, de kennis scheppend, zelf onkenbaar moet zijn, terwijl toch de theorie er licht over verspreidt 92), ' n probleem dat, wijl voor den humanist onoplosbaar, z'n leerlingen, getuige nog één der jongste publicaties van Ri c k e r t 93), nog pijnigt. Een eenigszins anderen weg sloeg Sc heil i n g in: ook hij wil het vorm-inhoud schema scheppend fundeeren. Maar hij begint aan de zijde van den inhoud. Daarachter ligt een absoluut en scheppend begin, de natuur, die in 't historisch proces der kosmogonie ook dit schema voortbrengt: de geest, het subject, wordt zoo tot bereikt eindstation 94), maar ook hier openbaart zich de antinomie: het scheppende gaat aan de kennis vooraf en is toch, zonder woord-openbaring, kenbaar als aesthetisch van aard! In z'n tweede periode verschuift de belangstelling: ook thans begint hij bij den inhoud, het tweede is het subject, het derde, hun eenheid, is het eeuwige 95). Tenslotte wordt deze trias van inhoud, vorm en schema vereenzelvigd met die der Gode immanente triniteit: het object of de inhoud heet Vader, het subject of de vorm is de Zoon, de verbinding van beide is de Heilige Geest 96). Met deze grensoverschrijding houdt inderdaad de antinomie op. Echter alleen om plaats te maken voor de anomie. Heg e I is de wijsgeer van de z. i. op idealistische wijze zich ontwikkelende geschiedenis. Den inhoud van z'n systeem ontleent hij aan Sc heil i n g, de verwerking aan Kan t. Staan metaphysica en · logica eerst nog 'n oogenblik los naast elkander, het monisme van den eerstgenoemde dat hem heel wat minder individualistisch doet zijn dan F i c h t e, smeedt ze spoedig samen: alleen de vorm van het begrip brengt de algemeenheid van het weten voort en dus is het absolute in dit voortbrengingsproces middellijk te kennen. Want het absolute is aanvankelijk onbewuste rede, die zich zelf bewust wordt en bij haar dialectischen gang eerst idee, daarna natuur, eindelijk geest wordt, en z'n hoogste openbaring bereikt in Heg e I, den profeet. De logica is de leer van de eerste phase, die der idee. Uit het zijn, zonder inhoud en bepaling, worden afgeleid qualiteit, quantiteit en maat; uit het wezen: de denkwetten, de verschijning en de werkelijkheid; het begrip is de eenheid van zijn en wezen, dat de deel en tot één geheel maakt. Bij dit begrip valt weer het subjectieve begrip met z'n doorgangsmomenten begrip, oordeel en sluitrede, te onderscheiden van het objectieve begrip met de trilogie: mechanisme, chemisch proces en teleolo-

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen