De doleerende kerk van Oudewater in ’tbegin der 17de eeuw.

Het stedeke Oudewater is m menig opzicht merkwaardig. De aandacht van den vreemdeling trekt het door zijn antieke gevels, waarvan enkele nog geheel ongeschonden en onveranderd zijn gebleven, door zijn kronkelende straten en door zijn stadhuis, dat het vorige jaar gerestaureerd, of liever gerenoveerd werd, waardoor men het geheel in den vorm dien het twee en een halve eeuw geleden had, herstelde.

Zag men het niet aan den rook die uit eenige fabrieken opstijgt, bemerkte men het niet aan vele gemoderniseerde gevels en aan andere, die de eenvormigheid der 19de eeuw doen zien, bespeurde men het niet aan de spie^elruiten van enkele winkels, men zon in sommige gedeelten in den waan kunnen gebracht worden, alsof men in een stad van voor 2 a 3 eeuwen verplaatst ware. Fier steekt de toren van de St.-Michielskerk het hoofd omhoog, al is hij in een zonderlingen eenigszins plompen trant opgetrokken en al is het klokkespel, dat zich daarop bevindt, meer dan primitief te noemen. Op de rnarkt wijst men u het huis met zijn schoonen gevel, waar niemand minder dan Arminius het levenslicht aanschouwde, als eene profetie, dat de stad veel te doen zoude krijgen met het Remonstrantisme. Daar naast, gescheiden door een steegje, vindt men de stadswaag, waar weleer de heksen en toovenaars gewogen werden. Keizer Karel de vijfde had aan de stad het privilegie geschonken om dezulken, die beschuldigd werden van hekserij te hebben uitgeoefend, te wegen, en zoo het gewicht overeenkwam met de proportie des lichaams, hen vrij te spreken. Tot eere der Oudewatersche overheid moet gezegd, dat zij steeds de ongelukkige vrouwen, die zij moest laten wegen, zwaar genoeg verklaarde; booze tongen beweren echter, dat dit strijk en zet geschiedde, opdat maar vele van hekserij beschuldigde vrouwen zich zouden beroepen op de waag van Oudewater, hetgeen de beurs der overheidspersonen vulde. Wie weet of men in die dagen in dien kring niet verheugd was, dat men ongelukkigen een dienst kon bewijzen en tegelijk daardoor zijn eigen belangen bevorderen.

Jammer maar dat zooveel, wat aan vervlogen eeuwen herinnerde, in de laatste tientallen van jaren, uit ons stadje verdwenen is. Niet minder dan vier poorten, de een al schilderachtiger dan de andere, werden afgebroken, welke niemand in den weg stonden; de Rojneinsche toren is verdwenen, nadat hij in vroeger tijd heel wat verlaagd werd; te-vergeefs zoeict men er naar het vischhuis; alles is moeten verdwijnen onder den moker van den slooper, in beweging gezet door mannen, die maar al te weinig historischen zin toonden te bezitten.

Gelukkig dat Oudewater een man bezit, die er voor gezorgd heeft, dat, vóór het wandalisme aan het werk ging, alles keurig in teekening gebracht werd, wat men met den grond gelijk wilde maken. Hij, die den baekhandelaar, kunstkenner, bekwamen etser en teekenaar E. C. Rahms bezoekt, kan eene menigte teekeningen, etsen, enz. te zien krijgen, waaruit het duidelijk wordt, dat tot voor weinige jaren geen stadje zulk een 'antiek karakter vertoonde als juist Oudewater.

Maar niet enkel uit een oudheidkundig, maar ook uit een kerkhistorisch oogpunt is Oudewater een merkwaardige plaats.

De eerste predikant Was Theodorus Aemilius, die, eerst pastoor geweest zijnde, later met de reformatie medeging. Hij arbeidde van 1566— 1574 te Oudewater. Zijn opvolger was Huijg Dirksz, die reeds in den jare 1575 naar Gouda vertrok. Deze Dirksz heeft zeker vrijmoedigheid gevonden om zoo spoedig de kerk van Oude­ j water te verlaten, omdat in den jare 1573 ' Johannes Gelasius of Vitrarius genoemd, tot haar overkwam. Deze Gelasius was eerst pastoor te Nieuw-Lekkerland, doch met de reformatie instemmende, nam hij een beroep naar de kerk van Oudewater in 1575 aan. Dit jaar werd de stad echter door de Spanjaarden belegerd, ingenomen en uitgemoord. Gelasius werd daarbij ook opgehangen aan een galg •aomme volstandigheid in den Euangelio". Een begijntje had zijn ijver voor de Gereformeerde waarheid aan de Spanjaarden verklapt! De Staten van Holland, Gelasius' marteldood in aanmerking nemende, - "ende hoe wonderlijck God Almachtigh door denselven heeftgewrocht", hebben tot ondersteuning der weduwe een jairgeld van vijftig gulden toegestaan.

Opmerkelijk is nog het volgende, dat de burgemeester van Gouda heeft geconstateerd, dat het lijk van den waardigen dienaar Gelasius na zestien maanden aan de galg te hebben gehangen, bevonden werd even vol en blank te zijn gebleven alsof het geen vier dagen gehangen had. Dit werd toen gehouden voor »een mirakel Gods", i)

Na Gelasius werden nog vier predikanten te Oudewater in hunne bediening bevestigd, wier namen wij onzen lezers zullen sparen, vóór dat Andr, Stangerus aldaar in 1684 leeraar werd. Dit is zeker, dat, volgens Trigland, en hij kon het weten, in Oudewater van den aanvang af de Gereformeerde leer oprechtelijk was gepredikt geworden, terwijl hij verzekert, genoemden Stangerus gekend te hebben als een oud en Godzalig man.

In den jare 1602 werd aan dezen grijzen bedienaar des woords, naar ordre der kerken, een jeugdig dienaar toegevoegd, namelijk Johannes Lydius, die een jaar lang predikant te Aarlanderveen geweest was.

Deze Lydius was een zoon van Martinus Lydius, hoogleeraar te Amsterdam; op kosten van de stad Amsterdam studeerde hij in de heilige Godgeleerdheid. Hij was een geleerd man, die onderscheidene werken in het licht zond, welke getuigen van grondige studie.

Zoolang Stangerus en Lydius tezamen de kerk van Oudewater dienden, waren er geen moeilijkheden, of zij konden gemakkelük uit den weg geruimd worden. Doch geheel anders werd het, toen Stangerus overleden was. Is de I gemeente van Oudewater boven de meeste ste­ \ den geteisterd door de woede der Spanjaarden, boven de meeste kerken heeft die van Oudewater te lijden gehad van de 'woelingen der I Remonstranten; doch ook boven vele andere , kerken heeft ten slotte de ware Gereformeerde ' religie aldaar heerlijk getriumfeerd.

{Wordt vervolgd)

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen