Logos en ratio : beider verhouding in de geschiedenis der Westersche kentheorie - pagina 39

38 Maar als gezegd: men onderscheide het goede van het kwade element. Wie dat niet doet keert met Be z a en Mei anc h ton tot A ris t ot e les terug en miskent de waarde van het nieuwere wetenschapsbegrip, dat niet alleen de Aristotelische teleologie maar ook het dualisme van P I a t 0, eerst door z'n leerling herleid tot een hoogere eenheid, den rug toekeert. Want materie is niet "verschijning" van een wezen of ding, maar uitsluitend het correlaat van den waarnemer. Juist daarom houdt de natuurwetenschap zich ook niet bezig met materie, maar met energie en de structuur van het materieele. Vandaar dan ook, dat ze bij G a I i I e ï in conflict komt met de Grieksche voorkeur, nog bij K epi e r overwegend, voor het onveranderlijke en onbewegelijke 73). Wie de waarheid omtrent de energie onderscheidt van de beweging moet in dit conflict partij kiezen voor de wetenschap en tegen de aesthetische beschouwing. Maar die moet dan ook waarneming en kennis, en alle correlata van beide, dus niet a\1een materie en begripsmateriaal maar ook wereldbeeld en natuurwetenschap scherp uiteen houden 74). Alleen zóó is het te verstaan, dat de bew.ogen materie valt waar te nemen voorzoover hare beweging niet door ons wordt gedeeld, en aan den anderen kant 'n door ons gedeelde beweging onze waarneming kan ontgaan, terwijl toch het experiment strookt met de berekening der coincidentie van materie en punt. Intusschen het humanisme hield waarneming en kennis niet scherp uiteen. Vandaar dat de strijd tusschen rationalisme en empirisme, beter phaenomenalisme, in dezen tijd er slechts een is over meer en minder. Juist daarom kan 'k het empirisme hier op een enkele uitzondering na voorbij gaan: de critiek daarop zou wat de hoofdzaak betreft leiden tot eentonige herhaling en bij nadere detailleering steeds verder van het logisch en kentheoretisch belangrijke afvoeren. Met het rationalisme staat het anders. Daarin verbindt zich de praeformatie van het streven de kennis te "reinigen" van de vermenging met de waarneming, met de meest schromelijke overschatting van het autonome subject dat door den logischen vorm in zich op te nemen, ratio wordt. Wel bleef het ten opzichte van het eerste bij een poging, die telkens opnieuw tot mislukking was gedoemd, nog niet zoozeer wegens de voorkeur voor de geometrie - want deze is niet algemeen - maar vooral omdat men ook hier denken en waarnemen blijft zien in teleologisch verband. Maar de invloed van het laatste wordt toch tot een miminum gereduceerd, zoodat met vermijding der herhaling van dit voor a\1en doorgaande hoofdbezwaar, de critiek op de andere uitwerking van datgene waarop het volgens deze denkers aankomt, minder gevaar loopt den hoofdweg te verlaten. Reeds vroeger toonde 'k aan, hoe de kentheorie der Renaissance er toe kwam de beteekenis der wetenschap als bedrijf te overschatten, en bovendien aan haar de eischen der physicale methode te stellen. Dit was niet alleen onrechtmatig, maar ook ondoordacht: de grenzen van het

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen