Christendom en Kunst.

VII.

Het is óns dus gebleken, dat de synthese van religie en kunst zoo moeilijk te vinden is, omdat ielk van beiden na leen tijd van ongestoord Samenleven een eigen weg gegaan en in eigen levenssfeer toit zelfstandige ontwikkeling gekomen is. Oorspronkelijk één hebben ziij' zich gedifferentieerd, en dit proaes is reeds zoover gevorderd, dat zij voor ons besef vaak' totaal van elkaar vervreemd zijn. Het is gegaan als in Hellas' oude tijden met d.e wijlsbeigeerte, die de moeder was van alle wetenschappen, maar haar kinderen hebben, grooter wordend, één voor één het huis verlaten, om niet weer te keeren!

Maar wij staan niet alleen walt de 'kunst betreft voor zulk een moeilijildueiid; nog ernstiger bezNvaxen doen zich voor als wij ons bezinnen over de gan-. sc'he kultuuT, zooals zij' zich in de laatste eeuwen ontwi'klceld heeft, los van en in menig opiz'icht tegen het Christendom in. Zoo blijkt ons probleem tenslotte weer leen onderdeel te zijn van de groote vraag, die vooral in onze dagen weer beslag gaat leggen op hoofden en harten: welke is de verhouding van het Christendom tol onze 'hedendaagsche cultauT? Maar wij willen, ons hier niet begeven in deze uiterst moeilijke kwestie, die bovendien al heel bez'waarUjk in een enkel artikel besprok'en kan worden, en ook niet onder, deze rubriek om leen behandeling vraagt. Alleen dit zij' hier gezegd, dat met een opnieuw zich oriSnteeren over deze vra, gien beide Christendom en eultuar gebaat zouden zijn! Het is onweersprekelijk, dat .wij leven in een tijd van gebrokenheid en om der gang. Maar dit moet juist terugvoeren tot het essentiëele van het Christendom en hel is te verwachten, dat juist deze tijd „Anklang" vindt aan gro'udwaarheden van het Christendom, iwant wat pTedikt dit laalsLe anders dan ondergang en . gebrokenheid, — toaar ook verxij'zenis en hereeniging? Zoo is et tóch een lichtpunt in dezen verbijsterenden tijd: dat nieuwe kraohl en sterkte zal uitgaan van deze eeuwige kern, ook voor^on^e gebroken wereld!

Men zal dus ook' niet van nyj verwachten, dat ik het, zelfs wat betreft een onderdeel van de groote kwestie, breng tot een' Iheoretisch-bevredigende oplossing. Dit was bovendien ook' niet oivz'e bedoeling. Het gaat hier in de eerste - plaats om praktische moeilijkhedien. Wij' constateeren imriiers vaak een groote afstand tusschen ons. Christendom jen onze kunst, en wij moeten vooral niet meer spreken over Christendom' en kunst in het algemeen! Want de Christen, die waarlijk kunst genieten kan, hoe, moeilijk vindt hij den weg der synthese! Het is bijna onverschillig, welk kunstgebied, men betreedt, want overal doen zich dezelfde moeilijkheden voor. Laten wij' hier voor een oogenblik het terrein der muziek imoigen betreden.

Ja, wel golfden als isereene hemel-muziek de ontroerende klanken van een Bacih door statige kathedralen, en eeq godvruchtige schare lag neergeknield in aanbidding. Nooit zal, zoolang nog menschen op deze aarde neerknielen voor him God, de muziek van dezen godvreezende verstommen. Maar W'eldra zien we dan de muzJek andere wegen inslaan met de stroomingen van dea tijd.

De kunist van Bach woonde in den hemel — daaraan ontleende zij haar levenskracht, — maar reeds ontwaart m^en 'Op aarde de sporen van het goddelijke. Wat is schooner dan de mensch in al zijn menschelij'kheid, nu eens „himmelho'Ch jauchziend", dan „z: um Tode betrübt"? Daarom jubelt de touziek van een Mozart: ziji heeft het hart van den mensch gevonden! Daarom dartelen en stoeien luchtig zijn zangerige, kleurige klankenreien.

Dan nog 'een stap verder — en met een Beethoven 'krijgt de_mu'ziek beteekenis voor het geheele geestesleven der menschen. Het spel der tonen 'krijgt een doel: den mjensöh met zijh smachten en verlan'ge.n, z'ijn lief en leed, — ja', de menschheid waarvoor Beethoven voelde, ondanks zijn eenzaamheid, - met al de warme liefde van zijn k'unstenaarsziel, ~— die hij druildie aan zijn hart met een „Seid umlschlangen, Millionen!"

Hier wordt ieders gemoed door hui verd', en hier vindt 'élke menschenzjel „Anklang", o.n; idat de ziel spreekt tot. de ziel!

Zoo bracht Beethoven de 'inuziek uit den hemel op aarde en in de woningen der menschen! Daar zal zij meejubelen 'in hun levensvreugde, — meelijd'en hun levenssmart. Daaro'm ook spreekt zelfs uit B'eethovan's Missa Solemnis niet die verheven rust en voïkO'mien overgave aan het Godsbestuur, die ons tegenklinkt uit de werken van den godvruchtigen cantor. Tenslotte., zoekt toch Beethoven het hemelrijik op aarde, en zijn „Credo" zingt hij uit niet in zijn „Missa", maar in zijn negende sym-p'honie! „Men zou fcunnen zeggen", aldus Queridoi „dat 'z'ijn godsdienst godsdienstloos was én zijn menschelijkheid hgogste geloof".

Al verder heeft zich de muziek na Beethoven, die den beslissenden stap waagde, in deze richting ontwikkeld. Nu willen wij slechts deze enkele vraaig stellen: wie heeft nooiit de disharmonie gevoeld tiissc'hen het innerlijk-opnemen van Beethoven's zuiver-menscbelijke scheppingen of tusschen het meegevoerd-v/orden. miet de lyrische stroom van Mahler's sym'p'honieën en het hartelijk instemnien met den b'oetezang der gemeente?

Zoo 'Z'ijln de contrasten vele en het is te begrijpen, dat de geschiedenis 'gewaagt van „beeldstormers", en dat er belangrijke figuren op kunstgebied óptraden, die ziich later 'om: des gewetens wil ileriigtro'kken en de anogelijkbeid van een synthese botweg .ontkenden. Wij wijzen voor onzen tijd nogmaals op den dichter Geerten Gossaert. Naar aanleiding va; n zijn bundel „Experimenten", waarmede hij'zicih •een plaats vero'verde in de rij' van onze beste Nederiandsche dichters, schreef Scharten, dat hier een Calvinist sprak, „zlOioals er onder onze dichters sinds Bilderdijk geen was oipgestaan". 'Het ging hem waaxlijk niet 'Om een vereeniging van Christendom en Ikunst in het algem'een, m'aar om zijn Christendo-m en zijn kunst! Hij' heeft de laatste vaarwel gezegd, om het eerste te behouden.

Hier wordt ernst gem'aaklt meil Christus woord: „Indien uw oO'g u exgert, trek' het uil en werp het vaii u. Het is u beter, maar één oog hebbende, tot het leven in Ie 'gaan, dan twee oogen hebbende, in het helscllie vuur geworpen te wO'rd'en." Er kan 'een tijd fcomlen, dat wij het aesilhetische bewust 'en opzettelijk 'hebben Ie veronachtzamen, zoioals de Reformatoren het gedaan hebben in hun tijd. Ja, gelukkig! Want er dreigde gevaar voor bet zedellj'k beginsel, ' daaraan mOest de aandacht geheel gewijd! Het fundament z: ak'le weg. Dan is ; bet geen tij'd om te peinzen over de verfraaiing van het gebouw!

Maar wél m'oet betreurd worden, dat een oorspro'uk'elijk zniver beginsel omsloeg in het overdreve'ne. Is het niet aan Constanlijn Huygens ternauwernood gelukt het orgelspel in den eeredienst its behouden?

Veel geeft oinget'wijfeld 'te denken'-dè Opnierkii^ van H-egel, dat het godsdienstig gevoel des te sterker bekoord wordt door het 'zinn> elijk schoon, naarmate het geestelijk lager slaat; , Maar toch, hoe danikbaar wij ook den Reformatoren. mo'eten zijn, dat zij het aesthelische bewusl, veronachtzaaimden voor leea hooger ideaal: wij' istaan niet steeds in het teéken der reactie. Wij' meenen, dat met het Calvini'snae niet onafscheidelijik; verbonden zij'n schavo'tkleurige kerkbanken en 'karakterloos orgelspel. Evenzeer moest echter vermeden worden een op­ dringen der kunst, een kwaad, dat op onze eigen hoofden is neergekomen, b.v. in een .onverkwikkelijke piano-manie! Beter geen kunst, dan haar caricatuur onderde bedenk'elij.ke leuze: „kunst voor allen".

P, S. Ee'n 'kort naschrift moge hier nog een plaats vinden ter-verduidelijking' van O'Us laats; la artikel. De laatste-zlinsnede van dit arlikel luidde: „De kunstenaar, die zlich bij zijn werk O'pzettelij'k een zedelijk doél voor oogten stelt, pleegt niel minder dan verraad aan de kunst en zon voor zichz'elf .moeilijk op. den naa, m kunstenaar .a.anspra, ak kunnen maken."

Hiermee is im 't geheel niet bedjaeld, dat de perso'.on]ijk'e overtuiging van den kunstenaar geen iii-. vloed mag hebben, op zijn kunstwerk, — dat hij dus.K'.g. „ziuive're kunst" zou moeten leveren! Dit zou inde, rda, ad ' een ongehoorde en onmogelijke 'eisch 'z'ijn. le'm'ands persoonlijke' Overtuiging is immieirs iets centraals, en ziji zal zich doen gelden in heel 'ziijn levensopenbaxing, in woord en daad, dus ook In zijn kunst.

Ik 'ZO'U in de aangehaalde zinsnede allen nadruk willen, laten vallen op het woord „opztetlelijk". Wie bijv. met zijln ro'man of gedicht opzetl'Olijk ©en pleidooi Wil vo'cren voor het Christe-ndom of voor, wat dan ook, kan geen echt kunstwerk levérea. Natuurlijk 'staat heil ieder vrij eo'ii pleidooi te voeren voor wat hem het naast aan hel harl ligt, inaar nadrukketijik dient dan toch er bij' vermeld, dat dit 'propagiandistis'ch elemenl vóór gezelen heeft, dat heit werk • dus geeneriei aanspraak maakt pp den naam-van „kunstwerk", maar dat de quasiartisti-eke vorm alleen aangewend - werd als lokmiddel!

Hetzelfde geldt m.i. van literairiS-OTfiek. Deze vraagt ih de eerste plaats naar de arlisliek'e waarde van het te beoordeelen werk. Natuurlijk heeft de kritiek ook weer een opvoedkundige zijde, en mag zij van uit ziedelijk oogpunt waarschuwen, veroordeelen, — maar in de eerste plaats moet. toch iets, dat zich als kunstwerk aandient, ; naar zijn artistieke waarde bieoordeeld worden.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen