De Beteekenis van Pestalozzi.

I.

De stormen der Revolutie, de Napoleontische oorlogen hadden zwaar op. heit maatschiajpipelijk leven gedrakt. Het was onder het wicht van wee als ingestort, platgeslagen. Voior velen was het ©en bewijs, dat de toestanden en verhoudingen zedelijk rot waren geweest.

Vernieuwing had men door de Revolutie willen brengen, maar verder dan ooit waren vrede en. heil gevlucht. En-Napoleons geweld had ze niet nader gebracht. Zoo was in het begin der IMe eeuw op den aklier het teere groen gaan spruiten van de meening, dat slechts door innerlijke vernieuwing van den mensch zelf de grooite z, ielerust en zielewelvaart verworven kon worden.

Eenerzijds prikkelde dit sommige kringen tot bijbelverspreiding, opdat het zuchtend menschdom in Gods Woord zou vinden, wat het zocht. Bijbelgenootschappen werden opgericht. De volksopvoeder, Oberlin uit het Steinthal yas het middelpunt van zulk een kring, uit sommige waarvan God later het Réveil deed opbloeien. '

Maar zij vorihden slechts een minderheid. De groote, massa 'der ontwikk'eilden behoorde tot de kringen der „Verlichten", tol de 'Hoeren en Dames der Aufklarung, en dézen verwachtten natuurlijk meer heil van wat uit den mensch kwam, van nieuwe methoden om den mensch te vormen en te hervormen.

181 Hun profeet en leeraar vonden ze in Johann .Heinrich Pestalozzi, 12 Januari 1746 te 'Zurich geboren en 17 Februari 1827 te Brugg, op. het Birrfeld, gestorven.

Waar nog steeds dezelfde tegenstelling heerscht, het inwachten van heil en vrede rechtstreeks dooide werking van Gods Woord' en Geest, waarbij menschen mede-arbeiders mogen zijn, ol het verwachten van verbetering en geluk rechtstreeks van menschenpogen, daar loont het steeds de moeite op een man als Pestalozzi, op zijn leven en streven te letten.

' Zijn leven van zelfopoifferende liefde, van een jagen naar het geluk van armen en verdrukten, is daarbij verreweg het belangrijkst, omdat hij voor anderen alles, voor zichzelf niets wilde zijn. Hij heeft zich daarin vernederd', doch is verhoogd|. Het eeuwfeest van zijn geboorte, de eeuwherdenking van zijn sterven, hebben gansch de paedagogische wereld in beroering en vervoering over hem gehracht. ,

Tegenover Herbart, die ha hem kwam (en hem veel dankte), als nuchter, diep-en fijnzinnig theoreticus, is Pestalozzi allereerst opvoeder geweest, wel wat erg sentimenteel, maar zeer enthousiast. En tegenover Rousseau, die hem voorging, ©n aan wien hij op zijn beurt veel verschuldigd is, doch die •weinig meer dan een platonisch philanthroop met enkel mooie woorden was, staat Pestalozzi als de man van het pogen, van de daaidl, .als paedagogisch philanthroop', die zelf ijselijk geleden heeft.

Maar ook naar zijn woorden is het goed luisteren. Zijn gedachten zijn waard — zij het kritisch — nagedacht te worden. Michelet noemt Pestalozzi . een evangelist van de moderne opvoeding. Bij Hébert Quick is hij de beroemdste hervormer der opvoeding. Karl Schmidt in zijn „•Geschichte der Efziehung" heet hem de koning der paedagogië, de profeet van. de nieuwe opvoeding.

En Pestalozzi zelf dient zich aldus aan: Ik heb mijn leven lang niets anders gewild en nog wil ik • niets anders, dan het goede voor het volk, dat ik liefheb, en welks ellende ik gevoel als weinigen zo gevoelen.

Zijn tachtigjarig leven van droomen, peinzen en werken door, leidde • déze gedachte hem: de wegen te zoeken om door beter oaiderwijs de wedergebooTte van de menschheid te bewerken.

In een gesprek met een peinzend man uit Tubingen, onderwijl zijn toekomstige helpers: Krüsi, T'obler en Buss aandachtig luisterden, bracht hij zijn streven aldus in beeld:

Het huis der maatschappij heeft yele verdiepingen. De armen zitten' opgesloiten in den kelder. De luiken zijn hoog en daardoor schemert daar slechts een bleek verschijnsel van den heerlijken zonnegloor en het lieflijk avondrood. Wij ontwikkelde burgers bewonen een hoogere verdieping van het huis der maatschappij en genieten van het volle zonnelicht. '

Welnu, ik wil trappen van ontwikkeling bouwen, waarlangs de armoe naar boven klimmen kan.

Hij had ingezien: Niet doo^r weldadigheid wordt het kwaad van het pauperisme bestreden. De armoe moet aan den arbeid kmmen gaan.

Werkend moet 'ze zich ontwikkelen. Handenarbeid, spinnen, weven, landbouw moet i; e leeren en aldus ook geestelijk' zich ontwikkelen.

Liefdadigheid zonder meer begraaft de gerechtigeid in den mestloiil der genaide. Broied'^erschap ordt daardoor nooit bereikt. De rijke kan niet zijn de broeder van den arme. 'Geven en nemen scheiden hun zielen.

Festalozzi is de paedagoog tier Revodutie. Niet in den zin van den verstandelij ken, kouden spolter Voltaire, wiens: „Ecrasez l'infame", vernietig den eerlooze, van grenzenloo'zen haat tegen den Christus getuigt. Neen, hij is revolutioinnair in den zin van Rousseau, warm gevoolig, vol natuurhjke liefde, dweepend, alleszins als godsdienstiger. Wel heeft Pestalozzi te Brugg den vrijheidsboom gekust. Maar spottend klaagt hij aan Fichte (die evenmin als hij van uitwendige dingen 'heil verwacht, doch innerlijke vernieuwing van den mensch als voorwaarde stelt), dat de vrijheidsboom zoo dun en dood is, en dat de stevige wortels in de aarde ontbreken.

Moeilijk is de geest der tijden en vooral die van de decennia , rondom 1800 te verstaan. Schoone religieuse ontboezemingen, in d© klanken van het Bijbelsch Christendom, misleiden zooi licht. Het synthese-christendom lijft Pestaloizzi in, omdat het sociale probleem: het beoefenen der „Christelijke" naastenliefde, zijn roeping bepaalde. Zei hij niet: „'Green mensch, doch on-mensch is de mensch zonder God en zonder liefde 1"? En ook niet: „Zoo de mensch God vergeet, vergeet hij zichzelf, want de liefde tot God is de zenuw van zijn leven!"?

Riep hij niet uit: „Zielbevredigend geloof in God, gij zijt in mijn oogen de groote grondvester der zedelijkheid van het volk!"? Bad hij niet gedurig voor zijn arbeid onder de kinderen: j, I; aat mij, 'o Gcd, aan de zaligheid van deze kinderen als a, an mijn eigen werken met vreeze en beven!"? Wil hij met de kinderen niet eiken morgen een hoiofdstuk uit den Bijbel lezen?

Zoo betoogt hij tenminste in zijn boek: Lienhard, en Geertruida. Maar zijn leerling en helper verklaart, dat hij, Ramsauer, op 16-jarigen leeftijd geen oog ooit in den Bijbel had gehad en als 26-jarige pas ontdekte, dat de Bijbel uit een "Oude-en Nieuwe Testament bestond.

Het teekent den tijd, die van dit interne niet afwist, dat men Pestalozzi als paedagoog aanvaardde. Hoezeer staat oaize eeuw bij haar voorgangster in algemeen Bijbelsche religiositeit ten achter. Welk een verval!

Maar het echt Bijbelsch Christendom, hoezeer het in Pestalozzi's hart wellicht een plaats vond, wordt in zijn geschriften en inrichtingen gemist. Daarin is hij de revolutionnair.

Jezus kent hij er als wijs en deugdzaam mensch, maar niet als de Zaligmaïcer, als de Verzoener der zonden, de Voldoener onzer schuld.

Pestalozzi moge met het sieraad der deemoedigheid zijn bekleed geweest, de liefde moge hem in al zijn doen doordrongen en geleid hebben, in zijn geschriften en in zijn pracitisch werken komt duidelijk aan het licht', dat zijner niet is het Christendom der Schriften. Wat hij aan religie toont is als een boom, afgehouwen van zijn wortels, en als kerstboom in zijn levenstuin geplaatst. De dood woelt er in. Het groen siert hem nog, maar vruchten zullen er niet .aan groeien, ook al imiteert de mensch zulks met de schoonst aangebondene.

STRIKWERDA.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen