UIT DE HISTORIE

Oliver Cromwell.')

I.

Cromwell en Engeland aan den vooravond der Revolutie.

In het leven van personen zoowel als in dat van volkeren zijn er tijden, waarin de polsslag der gebeurtenissen eensklaps sneller gaat kloppen. De rustige en gelijkmatige gang der ontwikkeling maakt (plan plaats voor onrust en verwarring. Oude, beproefde instellingen storten in elkaar, wat tegen de eeuwen bestand leek wordt in één dag omvergeworpen, alle zekerheden schijnen wankel te worden. Terwijl aan den ©enen kant het oude met hand en tand verdedigd wordt, maken zich aan de andere z: ijde nieuwe denkbeelden van de gemoederen meester. Profeten en kwakzalvers staan op, die nieuwe wegen aanwijzen naar het geluk, en er ontstaat een overgangstoestand, waarin met koortsachtige haast de meest onverwachte en ingrijpende gebeurtenissen elkander opvolgen.

Zulke tijden, wanneer in smarten een nieuwe orde van zaken geboren wordt, zijn zwaar en moeilijk, maar ook vruchtbaar. Alles komt in den smeltkroes, maar het goud wordt gezuiverd. Naast crisisw e e staat alüj d crisis winst.

Dat de naam van Oliver Cromwell tot in onze dagen een bekenden klank heeft behouden, is te danken aan het feit, dat ook hij geleefd heeft in een tijd van crisis.

Groote mannen, zegt men, vinden altijd wel gelegenheid om zich te doen gelden. Maar zonder den toestand, geschapen door de Fransche Revolutie, is een loopbaan als die van Napoleon ondenkbaar. Aanleg èn omstandigheden moeten samenwerken om uit een mensch alles te halen wat er in zit.

Wat zou er van Cromwell geworden zijn, indien hij geleefd had in een tijd van evenwicht en rust? Het stellen van dergelijke vragen is doorgaans ©en ijdele bezigheid. Zelfs de stoutste fantasie is niet in staat zich in te denken, hoe de wereld er zou hebben uitgezien, wanneer, naar de bekende veronderstelling, de neus van Cleopatra ©en tikje korter zou zijn geweest.

We kunnen alleen zooveel met zekerheid zeggen, dat eerst de Engelsche Revolutie van h( t middten der 17e eeuw aan Cromwell de gelegenheid heeft Igeboden om te toonen wat hij waard was. Want toen 'die revolutie uitbrak was onze man de veertig al gepasseerd, en er was op dat oogenblik niet de minste reden om te vermoeden, dat deze heeretooer van het Engelsche platteland zich weldra zou ontpoppen als een der grootste staatslieden en legeraanvoerders van zijn tijd.

Cromwell is geboren in 1599, het laatste jaar van de ©euw der Hervorming. Van zijn jeugd is ons niet zoo heel veel met zekerheid bekend. Wat men later daarover verteld heeft, is een mengsel van .waarheid en verdichting. Én het verhaal, hoe hem als knaap een geestverschijning openbaarde, dat hij eenmaal de ^ootste man van zijn ©euw zou Izijn, lijkt bedenkelijk veel op een profetie van achter af.

Cromwells vader stamde uit ©en geslacht van landedellieden. Hij stierf vroeg, waarna zijn vrouw en zijn zoon tezamen het landbouwbedrijf voortzetten.

Belangrijker plaats dan zijn vader heeft in Cromwells leven zijn moeder vervuld. Zij was een vrome, eenvoudige en karaktervaste vrouw. Haar dood, enkele jaren vóór den zijne, is voor Cromwell een zeer zwaar verUes geweest, want deze man, die een monster in menschengedaante is gescholden, beminde zijn moeder met ©en kinderlijk-teedere Hefde.

Van beslissende beteekenis voor Cromwells latere ontwikkeling is geweest, dat hij opgroeide in ©en omgeving van Puriteinen. Wanneer wij tegenwoordig de uitdrukking „puriteinsch" hooren, denken we daarbij in de eerste plaats aan sdberheid van levenswandel en vermijding van wereldsche genoegens. Voor het Engeland van Cromwells dagen beteekent „puriteinsch" óók dat, maar het beteekent tevens veel méér. Dat Cromwell bekend staat als een Puritein bij uitstek, duidt evenzeer op zijn religieuze en politieke denkbeelden, als op zijn levenswandel.

Om dit duidelijk te maken, moet ik trachten met een enkel woord uw herinnering op te frisschen aan de Engelsche toestanden van de eerste helft der 17e eeuw. In 1625 was Jacobus I opgevolgd door zijn zoon Karel I^ ook bij ons, Nederlanders, welbekend, minder nog misschien als schoonvader van Prins Willem II, dan als peetvader van een sigarenmerk. De regeering van deze beide vorsten is gekenmerkt door het streven, om de rechten van de kroon zooveel piogelijk uit te breiden, dus door wat men later genoemd heeft: het streven naar vorstelijk absolutisme. Vooral Karel I is ©en h©el eind die richting uitgegaan. Doch vanzelf raakte hij daardoor in botsing met de volksvertegenwoordiging. Het geld immers is altijd de zenuw van de pohtiek geweest. Karels politiek kostte véél geld, en om belastingen te

heffen, had hij de goedkeuring van het Parlement iDtoodig. Maar daarbij stuitte hij op een meerderjheid, die van vorstenalmacht ten eenenmale afkeerig was. In ruit voor haar toestemming edschte zij concessies, die voor Karel onaanvaardbaar iwaren. Vandaar dat hij ten slotte Icorte metten imaakte, het Parlement naar huis stuurde, en op andere, vaak onwettige wijze, trachtte aan geld te komen.

Het ligt voor de hand, dat daarmee het conflict de wereld niet uit was. Integendeel nam het misnoegen zienderoogen toe. De Engelschen zijn en waren een vrijheidslievend volk, en hoe willekeuriger Karel te werk ging, des te grooter werd Ide ontevredenheid. Dit temeer, wijl het politieke geschil over de grenzen van de vorstenmacht en de rechten en vrijheden der natie ten hauwste samenhing met een conflict van religiën s-k e r k e 1 ij k e n aard.

Een regeering, die aanspraak maakt op onbeperkt gezag, moet altijd op een of andere wijze afrekenen met de kerk. Met namie in die dagen, toen de kerk een zooveel grooter plaats innam ia het publieke leven dan tegenwoordig, waren godsdienst en politiek onlosmakelijk verbonden. Wilde Rai'el zijn doel bereiken, dan moest hij de kerk ïn zijn macht hebben. En dat had hij tot op zekere hoogte, n.l. de Anglicaansche staatskerk, waarvan immers de koning het hoofd was en waarin hij kon rekenen op de toewijding der door hem aangestelde bisschoppen.

Hier echter komen de Puriteinen in het spel. Onder dien naam vat men de groote meerderheid van Karels onderdanen samen, die van de leer en de inrichting der Anglicaansche kerk niets wilden weten. Als zonen der Hervorming verzetten zijn zich \'ierkant tegen elke poging om de kerk dienstbaar te maken aan den staat en tegen Karels bedoeling om op eigen gezag leer en organisatie der kerk dwingend voor te schrijven. Tegen deze overtuiging plaatste Karel dwang en vervolging. En, zooals dat altijd gaat en gaan zal, met het ©enige gevolg, dat het verzet voortdurend groeide, op kerkelijk zoowel als op politiek terrein.

Om Cromwells optreden te kunnen verstaan, moeten wij nu nog een stap verder gaan. Want Puritein en Puritein is twee, en Cromwell behoorde tot één der beide groepen, waarin de Puriteinen uiteenvielen. Men verdeelt hen n.l. in de Presbyterianen en de Independenten. De namen wijzen, het onderscheid reeds aan. De Presbyterianeii zijn de menschen van de strenge kerkorgaiiisatie en het door de kerkelijke vergaderingen vastgestelde leersysteem. En, wat voor ons doel vooral van belang is: terwijl zij zich kantten tegen Kaï-els geloofsdwang, waren zij op hun beurt van zins om, zoodra de kans zich bieden zou, hun eigen stelsel voor allen dwingend voor te schrijven.

De Independenten daarentegen worden juist gekenmerkt door hun gemis aan kerkelijke organisatie. Zij kennen groote waarde toe aan de onafhankelijkheid van het individu. Door geen macht buiten hen willen zij zich laten binden, maar evenmin aan anderen hun overtuiging opleggen. Zij zijn een eigenaardig slag van menschen, dicht levend bij den Bijbel, maar dien uitleggend naar ieders subjectieve opvatting. Vandaar dat men ionder hen, naast innige godsvrucht en oprechte ^'roombeid, ook de ergste geestdrijverij en allerlei zonderlinge, zelfs anarchistische denkbeelden aantreft.

Ook Cromwell behoorde tot de Independenten. Wde dit voorbijziet kan, gelijk ons nog blijken zal, hem nimmer begrijpen. Hier slechts één staaltje van zulk wanbegrip, dat verband houdt met Cromwells jeugd. Op later leeftijd heeft hij n.l. eens aan ©en vriend geschreven, dat hij, eer Gods genade hem aanraakte, de grootste der zondaren is geweest. Men heeft daaruit opgemaakt, dat hij een tijdlang een wild en losbandig leven heeft geleid' Ten onrechte! Want men vergat daarbij, rekening te houden met de groote plaats, die de Bijbel en het bijbelsch spraakgebruik bij de Independenten innamen. Niet alleen voorzagen zij zich vaak van Oud-Testamentische voornamen, zoodat de monsterrol van een independentislis'che legertroep veel weg had van een bijbelsch geslachtsregister, maar ook voor de weergave van hun geestelijke ervaringen grepen zij bij voorkeur naar de hun door veelvuldigen omgang vertrouwde uitdrukkingen der H. Schrift. Wanneer Cromwell dan ook de genoemde iwoorden van Paulus op zich zelf toepast, drukt hij daarmee niets anders uit dan de gereformeerde waarheid, dat hij vóór zijn bekeering tot niets goeds bekwaam en tot alle kwaad geneigd was, en niets wettigt het vermoeden, dat hij daarbij bepaalde zonden op het oog heeft gehad.

1) Vrijwel ongewijzigde tekst van een radio-lezing, voor de N.C.R.V. gehouden.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen