De stijl van Dr Abraham Kuyper.

In het vorige artikel bespraken we liet nieuwe boek van Dr P. H. Ritter, , , De Kritische , R.eis", een bundel literaire opstellen in vier hoofdstukken: De stijl der Ouderen, Hedendaagsche lyriek. Roman en Novelle in onze dagen. De Essay. Van < le studiën uit de eerstgenoemde groep trekt uiteraard onze belangstelling die over den stijl van Dr Abraham Kuyper, en op dit zeer lezenswaardige opstel willen we dan in - dit artikel nader de aandaclit vestigen, zooals aan 't slot van het vorige werd gezegd. Daarbij is het de bedoeling, zooveel mogelijk Dr Ritter zelf aan 't woord te laten; we zullen dus herhaaldelijk citaten moeten geven. Door plaatsing tusschen aanlialingsteekens zijn die gemakkelijk te herkennen.

De geweldige strijd, dien de „Nieuwe Gids" heeft aangebonden tegen het predikanten-proza van de vorige eeuw, is geëindigd in een overwinning over de gansche linie. Onder de vervaarlijke slagen van Van. Deyssel en Kloos zijn ze de een na den ander bezweken. „Maar één hebben ze niet klein gekregen. Dr Abr. Kuyper." „Deze theoloog. Dr \. Kuyper blijft overeind, en hij ontwikkelt zich, geheel buiten eiken invloed en elk bespeurbaar contact met de nieuwe, levenwekkende strooming, die

de Neclerlandsche letterkunde groot heeft gemaakt, tot een zelfstandig, kernachtig stijlist, een prozaschrijver vol merg, vol zout, vol van gekristallizeerde geestdrift."

De vraag is daarom interessant, welke elementen dan die stijl van Dr Kuyper te aanschouwen geeft.

„Hij is allereerst overtuigend door zijn overtuigdheid. In dezen stijl begint het betoog, nadat de lezer door het gestelde ten volle overtuigd wordl geacht. Het betoog gelijkt de nadere uiteenzettin.g van hetgeen men als het ware reeds tezamen overeengekomen is."

Als een van de tallooze voorbeelden van dit stijlkai-akter kan gelden het voorwoord van , , Als gij in uv/ huis zit". Dat vangt aan met het gestelde, aldus: „Het huisgezin is de wondere schepping Godb, waaruit geheel ons mensciielijk saamleven zich vanzelf ontplooid heeft". En dan volgt: „V^ergeiijkt ge dan ook den volkstoestand onder Israël met dien, in Rome en (iriekenland, dan springt niets u zoo fier in het oog, als de veel hoogere plaats der eere, die het huisgezin in Israels volksleven inneemt". In die woorden „dan ook" nu ligt het essentiëele stijl-element, waarover liet hier gaat. Twijfel aan de schoonheid en heiligheid van het huisgezin is iiuitengesloten en daarom gaat Dr K. „onmiddellijk concludeeren en het object zijner verzekerdheid breede illustratie geven".

In dit typeerend karakter is Dr Kuypers stijl axiomatiscli d.w.z. hetgeen beweerd wordt is zoo evident, dat bewijs overbodig is. En , , dat axiomatische van Kuypers stijl past zeldzaam gaaf bij zijn systematisch-didactisch karakter". , , De constructie van Kuypers stijl is immer betoogend .... nimmer is hij lyrisch exclamatief."

Nu heeft dat axiomatische verschillende consequenties. Allereerst is het „van bijzonderen invloed op Kuypers • betoog t r a n t. Hij kan door dat axiomatische een stellig, kort betoog geven Hij vindt zijn kracht immer in sprekende tegenstellingen".

Verder „is het altijd het middel, om het bestredene te vernietigen en de verwerping is een gevolg van het als volstrekt reclitvaardig of volstrekt logisch aangenoraene".

En dan bergt het allerlei krachten in zich: , , activiteit, het archaïsme, de populariteit, de klimax. het beeld, de beknoptheid".

In 't bijzonder is van deze de klimax merkwaardig. , , Kuypers ontroering komt in de klimax tot haar recht. Deze vlijmschei'pe intellectixalist is niet een on-ontroerde, maar hij heeft zijn ontroering immer in de hand".... , , De inhoud van het gezegde wordt voortduren it heviger en voller, maar blijft samengeknepen in de vuist van den stijl".

Als tweede lioofdtrek genoemd het beeldende. van Kuypers stijl moet

„Nooit (echter) is het beeld (bij hem) waarnemingsbeeld oj-resultaat van verdiepte waarneming, gelijk bij hel impressionisme der tachtigers. Het is altijd gedachte-beeld. Het beeld treedt hier op als vergelijkingsobject voor de primair-aanwezige gedachte " „De schrijver ziet zijn ideeën, hij ziet ze verstoffelijkt in zijn geest." En de uitwerking van die sterke beelding bij den lezer is buitengewoon. „Zijn voorstellingen bespringen u, ze komen dreigend op u af, ge verkeert in een door intellectueelc phantasie nieuw geschapen wereld, waai in ge door tastbare airgsten en zekerheden zijt omringd".

Ten voorbeeld kan gewezen worden op de passage uit „.41s ge in mv huis zit", over de verhouding tossclien het lichaam en de zonde , , Als iemand gechloroformiseerd is, kan er, zoolang die verdooving duurt, niet één zonde door hem worden uitgericht. Maar is het lichaam wakker en werkzaam, zoodat de zintuigen waarnemen en de ziel door onze beweeg-zenuwen de beschikking over ons lichaam heeft, dan staat de poorte open en rijdt de booze zonde uit " Door deze actieve, beeldende constructie worden de zintuigen als handelende persoonlijkheden en de zonde, de booze zonde, die uit rijdt, wordt een concreet monster. En het beeld wordt geziene werkelijkheid.

Deide belangrijk stijlmiddel van Dr Kuyper is het archaïsme. Hij geeft, „nieuw^e woordvorming uit den schat der historie".

De schijnbaar of werkelijk verouderde kingen worden bij hem weer nieuw.

„Dit archaïsme past wonderwel bij de kortheid" van zijn stijl, bij zijn actief verbeelden, bij zijn •kernwoorden, die, vaak geheel natuurlijk gevormd, door hunne plaats in een bepaald verband hun werking verrichten." De bekende stomme-e uitgang is hem b.v. middel ter onderscheiding: hij spreekt van Zondagsruste, wanneer hij de Zondagsheiliging van het Calvinisme bedoelt, maar van Zondagsrust, waar hij het begrip aanduidt als een algemeen sociaal progranipunt.

En nu is er „van het archaïstische naar het populaire maar één stap". Want het leeft.in den kring, „voor welken de oude statenbijbel dagelijksch brood is".... „het staat vlak naast de eigenaardige, kernachtige volksbeelding", maar ook , , het komt er uit voort". Vandaar dat het begrepen en gewaardeerd Avordt, populair is in den goeden zin van het woord. En, omdat het door den Schrijver , , verheven wordt tot een persoonlijke en zelfstandige waarde" heeft het ook groeten invloed.

Zoo , is dan Kuyperis stijl een geheel eigen stijl, krachtig, suggestief, beeldrijk, en vooral ook invloed-oefenend in den kring, die allereerst de zijne is. CTrammaticaal is hij niet immer zuiver: maar ook op die onzuiverheid slaat weer het persoonlijke stempel, 't Weglaten van werkwoordsvormen b.v. waar dit in strijd is met den grammaticalen regel, versterkt bij Kuyper in hooge mate het rhytme en is zoozeer typeerend voor den Schrijver, dat „een grammaticaal zuivere Kuyper ware een Kuyper, die deri adem aan zijn eigen stijl ontnam".

We begonnen in het vorige nummer ons artikel met ie spreken over het interessante van dezen bundel en doelden daarbij niet het minst op een studie als deze.

Want het is interessant voor ons, die de beteekenis kennen van Kuypers geschriften en weten hoe groote invloed daarvan is uitgegaan, na té gaan, inhoeverre ook de stijl van die geschriften daarjjij factor van belang is geweest. Lfit eigen lectuur van Dr Kuypers boeken kennen we de elementen, die Dr Ritter hier aangeeft, maar hij doet ze ons zien. in hun wezenlijke waarde - en vooral ook in hun persoonlijk karakter. En ook hij loert ons verstaan, waarin dan het merkwaardige van hun effect is gelegen.

Men leze voorts naast deze analyse eens die van l.ohman's stijl, zooals die in de onmiddellijk volgende studie van. den bundel gegeven wordt. Dan zal men ervaren, dat het beeld nóg meer spreken gaat. En het resultaat van de lectuur zal wezen, dat men Dr Ritter dankbaar is voor wat men van hem heeft geleerd.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen