De blograpbie in romanvorm.

I.

Ten einde de aanteekeningen over boeken van nieuwe zakelijkheid, waarmee ik eenigen tijd geleden begon, te completeeren voor ons blad in zijn zomer-editie verschijnen gaat, vervolg ik die aanstonds na de artikelenserie over het boek van wijlen G. W. Knap. Want wat nog te behandelen overbleef: de geromanceerde biographie, is misschien wel het meest belangrijke van het proza der nieuwe zakelijkheid en vordert de ruimte van eenige , artikelen.

De geromanceerde biographie, of anders, de biographie in romanvorm, is daarom belangrijk te achten, wijl ze de duidelijke manifestatie is van de .vemieuwingsgedachte in de literatuur.

In een samenvatting wordt die vemieuwingsgedachte door Constant van Wessem aangeduid als „een losmaken uit de verindividualiseerende schrijversmethode", berustend op „een nieuwe ontdekking der werkelijkheid ... het verlaten van het vertrouwde .uitzichtraam, verkenning der werkelijkheid op de wijze van de filmcamera, rondorn, langs, dwars doorheen het onderwerp, een vrijmaken uit de tot een persoonlijk commentaar dwingende afleidingen, door een spreken in de taal der feitelijkheden. .."^)

Als men zich herinnert, wat in de vorige aanteekeningen over het nieuw-zakelijke proza gezegd werd, zal men in dit citaat de karakteriseering duidelijk ^ien en er de vemieuwingsgedachte in geformuleerd vinden. En dan zal men , oók begrijpen, hoe er uit ontstaan zijn de nieuwe romanvormen, die ik indertijd noemde: de ^eportage^ roman, de filmische roman, de vitalistische roman, de bekenntnis-roman. Want, nog eens citeer jk Constant van Wessem, „wat zich vroeger .vooral verticaal .uitbreidde, dat is in verdiepend-stilstaanden zin, zoodat ten slotte de handeling rondom één .punt zich vastzette" (men denke aan den psycholcgisch-analyseerenden roman van Robbers, Ina Boudier Bakker e.d. te onzent) „heeft nu de horizontale voortgang van gebeuren gekregen... Het naast elkaar is ook in den roman op gaan treden" ^). De horizontale, stroomende lijn, die typeerend is voor de bouwkunst der nieuwe zakelijkheid, is ook de constructie-lijn van den roman van dezen tijd.

Ook de biographie in romanvorm nu jieemt uit dit pieuwe principe haar oorsprong. Ze wordt gewoonlijk .aangeduid met den aan het Fransch ontleenden term „vie romancée" en is, naar de definitie van Van Wessem, „de rhythmische herconr structie van een leven, door een soort mechanisch verband der documenten". ^)

In zulk een „vie romancée" is dus sprake van levensreproductie van in de historie werkelijke personen. Derhalve ligt haar stof op het terrein der biographie. Maar nu is het juist de afwijking van het karakter der biographie', dat zich èn de vernieuwing openbaart èn dat het boek een literatuurschepping wordt.

Uitvoerig heeft daarover geschreven Dr J. F-Otten in zijn boek „De Moderne Biographie".*)

Dr Otten wijst in deze studie, die klaarblijkelijk geïnspireerd is door André Maurois' „Aspects de Ia Biographie", op de biographie als bijdrage tot de geschiedenis. Wel is er een verschil tusschen geschiedenis en biographie, inzooverre voor de geschiedenis het wereldgebeuren en voor de biographie het persoonlijk gebeuren in de eerste plaats belangrijlï; is, maar de hiographie in haar ouderen vorm is toch naar de beginselen van de geschiedenis als vak van wetenschap gecomponeerd. , Ze volgt den levensloop van den beschrevene naar chronologische orde; ze trekt uit diens levenslijnen öp een continu geheel; ze moet het evenwicht bewaren tusschen zijn imierlijke ontwikkeling en de uiterlijke feiten; ze moet zijn bestaan j-econstrueeren met behulp van zooveel mogelijk gegevens; ze moet uit die reconstructie de banaliteiten bannen, van het dagelijksche leven en zicli tot gebeurtenissen en handelingen in een meer belangrijken zin en tot de domineeirende 'trekken van den beschreven mensch bepalen.

Aan den schrijver van zulk een biographie is geen, of nagenoeg geen vrijheid gelaten. Hij heeft zich te houden aan de gegevens; hij is gebonden aan de stof, die hij kon verzameleai; hij moet er zorgvuldig tegen waken geen beweringen te doen, die niet door aanwezig en nawijsbaar materiaal worden gestaafd. En dan blijft bij de meest consciëntieuze bewerking de juistheid van zijn beeld nog maar betrekkelijk. Want hem kunnen gegevens zijn ontgaan en de vondst van nieuwe, tot nu toe nïet bekende, documenten 'kan straks zijn reconstructie als geheel of gedeeltelijk foutief doen zien.

Het is dit strakke, gebonden karaktei, dit „onbevredigende in de oude wijze van levensbeschrijving", naar .Van .Wessem het uitdrukt s), dat den nieuwen vorm van biographie heeft doen ontstaan.

Deze nieuwe vorm gaat dan juist uil, van wat de vroegere biographie als niet-historisch-feitelijk verwierp: van drijfveeren, menschelijke impulzen, levensuitingen, om .daarmee niet het historische, maar het menschelijke beeld van den beschreven© te belichten. „De moderne historische roman is niet in de eerste plaats blijk van nieuwe belangstelling in de .levens van groote figuren" zegt 'Van 'Wessem, .... , , maar een tegenwoordig gevoelde behoefte zulk een leven opnieuw te beleven als een voorvallende realiteit, door .de in, het ontijdelijke levende kern van zulk .een groot mensch door de contacten, die ervan met de werkelijkheid bewaard zijn gebleven, te versterken."•=) ... „Daarom kiest de vie-romancée-schrijver het , niet tot zijn taak een soort boedelbes'cSirijving van een leven te geven^ zooals de vroegere historici deden bij het beschrijven van hun historische .persoonlijkheid, maar hij belicht met het materiaal wording, wezen en ontwikkeling van deze persoonlijkheid, geeft datgene van ©en mensch, wat hem in zijn grootheid, maar ook in zijn zwakheid voor ons "des te begrijpelijker maakt en zijn leven en daden bloedwarmer en menscheilijker."')... Hij wil „een mensch ook in de historische persoonlijkheid doen kennen, een persoonlijkheid, die ^als een mensch in het leven van zijn tijd gedacht en gehandeld heeft". 8)

De biograaph .van den modernen stijl tracht dus „in de oerste plaats tot de waarheid door te dringen", „tot de kern van een bestaan, zonder terug te schrikken voor de consequenties 'die een dergelijke handelwijze met zich mee brengt"; hij zoekt „alle abstracta, alles wat om de door hem beschreven figuur heen is gegroeid, te verwijderen". In de tweede plaats houdt hij rekening met de „gecompliceerdheid der menschelijke persooillijlcheid" onder invloed yan de moderne wetenschappelijke • psychologie (Freud c.s.). In de derde plaats poogt hij, binnen de grenzen van ook voor hem noddzakelijk bronnen-onderzoek „zijn figuur tot leven te herscheppen", waarbij hem de vrijheid van persoonlijke visie en fantasie-omkleeding gelaten is. ^) Dat alles , wil zeggen, dat hij de voorvallen en scènes, door anderen verteld of geconstateerd, omschept „tot , een taal der feitelijkheden, volgens de erkenning van , 'de machtige, bezielende werking van den factor van het document", dat hij „de tot beeldvlakken .geworden scènes in onderling verband (brengt) tot een opnieuw vei-werkelijkte werkelijkheid", dat hij grijpt „het rhythme van een leven", door het documentair voorhandene te ordenen en daar te plaatsen, waar het 't levend© beeld versterkt , en dit leven als het ware met voorbeelden uit dit leven verduidelijkt „aldus het historisch (wetenschappelijk)-werkelijke met het levende ontijdelijke vereenigende..." i»)

Ik trachtte de karakteriseeringen, die hier en daar van het vie romancée gegeven worden, bijeen te brengen, ten einde aldus een beeld te geven van wat dat moderne genre is en wil. Want uit deze citaten blijkt duidelijk, dat ze bij uitnemendheid is vorm van nieuw© zakelijkeid, die immers, naar ik het In de voorafgaande aanteekeningen omschreef, wil dóór-branden tot op het skelet, wil open-leggen als door chirurgisch-operatief ingrijpen, wil verklaren, begrijpen, rationaliseeren.

Maar — en dat is het tweede, dat we opmerken naast de verandering ten aanzien van het karakter, der historisch© biographie — dan blijkt ook, dat door die vernieuwing de moderne biographie een literatuurschepping wordt. Jmmers, zóó een leven te romanceeren vordert een 'kunstenaarsgeest en een kunstenaarshand, want het is scheppend werk, dat met literaire middelen wordt volbracht en op literaire' effecten is gebaseerd. Wel vraagt het stof-kennis en materiaal-verzameling, maar die stof en dat materiaal blijven geen onaantastbare grootheden, doch worden de specie, waaruit het te ontwerpen beeld wordt geboetseerd, naar persoonlijke visie en artistieke ver-beelding. Het relatiefjuiste van de biographie wordt opgeheven tot het visionnair-juiste; het gereconstrueerd verleden, met z'n niet te vermijden onzekerheden, wordt beleeld. heden, momenteele realiteit, waarin schrijver en

lezer beiden deelen. Daarom legt Lion Feuchtwanger het zwaartepuat van den historisclien roman in de dichterlijke persoonlijkheid van zijnj auteur en wijst Prof. D. Cohen er op, "dat het verdichte een even rechtmatig als noodzakelijk element is.")

Uit dit alles blijkt, dat de biographie in romanvorm een literaire verschijning is, die in de ver-

nieuwingsgedachte haar oorsprong vindt. Dat blijkt óók, als we haar nagaan in haar ontwikkeling. Daarover in een volgend artikel.

^) „De Vrije Bladen", jg. 1929, p. 389.

') id., p. 362, /63.

') id., p. 389.

*) Uitg. A. A. M. Stols, Maastricht.

") Critisch Bulletin, Oct. 1932, p. 274.

") „De Vrije Bladen", t. a. p. p. 390.

') Critisch Bulletin, p. 275.

') id., p. 273.

°) Deze citaten zijn ontleend aan Otten, t. a. p. p. 27 vlgg.

^°) Deze typeeringen zijn van v. Wessem, „De Vrije Bladen", t. a. p. p. 389 vlgg.

") In een artikel „Historie en Roman", in „De Locomotief" van 25 Febr. 1933.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen