LITERATUUR EN KUNST

Een avonturier uit de 18de eeuw.

De achttiende eeuw is nooit erg in trek geweest bi] menschenj die van de geschiedenis niet een uitgebreide studie hebben gemaakt. En dat is geem wonder. Op de groote zeventiende eeuw, voof ons land bij uitstek „groot", omdat het dlaaïin zijn onafhankelijkheid verwierf, - en zich doot zeevaart en handel een naam maakte, die weldra bekend ©n zoo nooidig gevreesd werd tot in de verste landen der aarde, viel als vanzelf de aandadht. Vele factoren, die meegewerkt hebbem aan die grootheid, veel bouwers van het koloniale r'ijk, dat in die eeuw gefundeerd werd, zijn minder bekend, maar als ze door moderne boeken wedr in het liohC gebracht worden, kunnen deze rekenen op een groote groep belangstellende lezers.

De achttiende eeuw is voor velen niet meelr dan het „vervaltijdperk". Als wij in onze geschiedeoois op die factoren letten, die de zeventiende eeuw deed worden wat zij werd, dan zien we indeiridaad een achteruitgang. De activiteit die de vorige eeuw kenmerkte, schijnt totaal verdwenen, en vervangen door een passieve houding. In politiek opzidit beheerscbt de republiek niet meer dte staatkunde van Europa, maar zij wofdt beheerschU door haalr vroegere minderen. Kunst en wetenschap, die in de 17de eeuw een peil bereikten, zoo hoog als nooit te voren, en waarop een nationaal stempel werd gedrukt, verloren in de 18de eeuw dat eigene, tengevolge van karakterlooze navolging en nabootsing van het buitenland. Een eeuw oan trotsch op te zijn, werd de achttj.ende voor ons niet.

Maar toch wel een zeer belangrijke.

Aan het begin heerscht een almachtige, aristor cratische regenten-kliek over de bijna rechtlooze burgerij; aan het etude ervan zijn deze hearschems onttroond, en wordt de volkssouvereiniteit als hoogste gezag gehuldigd. Er moot een groote omwenteling plaats gegrepen hebben in hart en hoofd der burgers, om te komen tot de omwenteling op staatkundig gebied.

Moeilijk is het om de oorzaken van de lang|zame wijziging der geestesgesteldheid na te voirschen. De cultuurgeschiedenis wordt van grooter belang dan die der politieke ontwikkeling. Alles grijpt de geleerde aan, om de onder het volk levende ideeën op te sporen en te volgen in hua loop. En hij vindt dan veel materiaal. In die eeuw, waarin de filosofie bij uitstek beoefend werd, was het d!e gewoonte meer of min filosofisch getinte mémoires en levensbeschrijvingen uit te geven. De „galante" 18de eeuw dweepte met de amoureuze ontboezemingai en gewaagde avonturen van heele en halve misdadigers, waarvan de beruchte Casanova wel de bekendste werd. Hoeveel overdrijviog er ook moge schuilen in dergelijke mémoires-, , ze geven toch een beeld van de eeuw en zijn daarom voor den cultuur-historicus van enorm belang.

Ons land kent ook zijn „helden" op dit gebied. Even voor den aanvang der 18de eeuw, in 1695, was verschenen „De vermakelijke avonturier", van Nicolaas Heinsius, groeten deels een autobiografie. Het gunstig onthaal dat dit lang niet altijd stichtelijk boek ten deel viel, is karakterisüieik voor den smaak en maakt begrijpelijker den iavloed van een overigens weinig bekend man, Franciscus Lievens Kersteman.

Over hem heeft Dr Ter Horst in de Patria-serie een boekje geschreven, dat velen die belangstellen in de cultuurgeschiedenis, met geno-egen zuUen lezen. Ten om^echte, meent de schrijver, heeft men dezien „kleinen" avonturier nu geheel vergeten. „Want zonder overdrijving kan men van hem zeggen, dat hij gedurende jaren een geheel volk in angst en spaiming heeft gehouden. Rijken en armen, geletterden en ongeletterden verslonden zijn profetieën alsof ze waarlijk hemelsciie wijsheid bevatten. Kersteman was iemand van meer dan middelmatige bekwaamheden, maar een superieure geest was hij allerminst. Toch kan het niet weersproken worden, dat zijn invloed op zijn tijdgenooten binnen onze landsgrenzen grooter is geweest dan de invloed van Erasmus en Grotins op hun tijdgenooten".

Dit citaat wekt het vermoeden, dat Mör een bijzonder man behandeld wordt. En dat is toch niet heelemaal waar. Het overzicht van zijn leven teekent een avonturier, die versclilllende amourettes gehad heeft, die zeer kiesch worden behandeld en die verder een bewogen leven gelefidi heeft. Zijn afwisselend bestaan van student, soldaat, schrijver van volksboekjes, en biografieën van bekende avonturiers, rechtskundige, lector en zelfs honorair professor te Heusden, opiUchter, advocaat van kwade zaken enz. brengen hem in contact met verschillende lagen der bevolking. De schrijver kan daardoor licht laten vallen op veel omstandighedten, die den geest der 18de eeuw mee hebben gevormd.

Tal van aardige bijzonderheden worden verhaald, waardoor het leven van dien tijd ons nader gebracht wordt. De sensatielust was to'en niet minder groot dan nu. Als verteld wordt, dat ruim achttienduizend menschen tijdens de kermis te Rotterdam, den in het werkhuis opgesloten oplichter komen bekijken, als een curiositeit, geeft dit een aardig kijkje op den aard der volksrvermaken uit die dagen. De schrijver ziet in dezen rusteloozen zwerver een voorbeeld van de vitaliteit dier dagen, en vat zooveel genegenheid voor hem op, dat hij zijn daden eigenlijk vergoelijkt. Hij noemt hem een amoreel, niet een immoreel mensch, wiens „kleine tragedie" daarin bestond, dat hij ondanks zijn goeden wil, door de omstandigheden telkens van 't rechte pad werd afgeleid. Uit zijn levensloop blijkt, dat hij een handig man geweest is, die op allerlei wijze wist profijt te trekken van de goedgeloovigheid zijner medemenseben, maar wiens leven verre van onberisipelijk is geweest.

Het beeld van dezen man en de oorzaak van zijn beroemdheid, had de schrijver dunkt mij beter doen uitkomen, als hij, in plaats van de lange lijst zijner werken op te sommen, den inhoud van een enkel' daarvan had gegeven. Nu moet mien zich tevreden stellen met veel titels en enkele korte verklaringen.

Vooral geldt dit voor het groote stuk, dat gewijd is aan het „profetische" werk van dezen geldmaker, die handig gebruik wist te maken van den naam van den toenmaals zeer beroemden astroloog en tooverdokter Ludeman, om talrijke astrologische boeken met de dwaaste toekomstvoorspellingen aan den man te brengen. ÜitvS^érig somt de schrijver op alle lange titels, met vermelding van het aantal drukken. DaaTuit kan de lezer wel op-maken, hoe geUefd to-en onder alle stan-den dit soort werk was, hoe duizenden de zo-nderfing, ste vo-orspelhngen uit - den loop der sterren slikten en in spanning hun vervulMng afwachtten. Maaa* verklaring van dit feit wordt niet uitvoerig gegeven. Misschien had ook hier een breedere bespreldng van het hoofdwerk meer licht gegeven. Het doordringen van Newtons theorieën, de liefde voor sterrenkunde ook bij leeken, die soms kostbare kijkers bezaten, zal er wel niet vreemd aan zijn geweest. Nu komen uit dit boekje een enorm handig veelschrijver en een ongeloofelijk goed- en bijgeioovig volksdeel naar voren, en valt dei aandacht meer op den persoon, dan op- zijn beteekenis voor zijn tijd. Dat zijn invloed groo-ter geweest is dan die van Erasmus in zijn tij-d, mag men toch niet alleen afleiden uit de o-plagen der boekenl. Kersteman is een der vele, misschien wel een der

voornaamste „voorlichteirs" van zijn tijd' gerweest, Erasmus was in de zijne een imicum, wienis inlvloed naar de idiepte, niet naar de bireedte geimeten moet wordten.

Dit boekje is ©cliter vooï liefhebbers der cultuurgeschiedenis zeer interessant, zoowel om de veile teekenende trekjes als om de massa mateiriaal die er in geboden wordt, om zich zelf dieper in te werken in de zeer belangrijke 18db eeuw.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen