LITERATUUR EN KUNST

Twee boeken over de zee.

Zeemansleven. Redactie Prof. Dr H. Brugmans. — G. F. Callenbach N.V., Nijkerk. J. Brandenburg: Zeemolest. — Uitg. door Bosch en tKeuning N.V., Baarn.

Er is wel eens over geklaagd, dat de zee een te kleine rol vervulde in onze litteratuur, in verhouding met haar economische beteekenis voor ons land. En inderdaad is het aantal romans over de zee zeer gering en is de roman van de zee nogl niet geschreven.

In de laatste jaren is er een kentering ten goede gekomen en verschenen er tal van verhalen over het zeemansleven, zeevaart en visscherij. Reisbeschrijvingen, ontdekkingstochten, scheepsjournalen van oude „seylagiën", worden herdrukt en gelezen. Na den bloeitijd van den psychologischen roman, is er naast den regionalen roman nog ruimte genoeg over voor het boek van de zee.

Een monumentaal werk verscheen er bij Callenbach over het „Zeemansleven". De redacteur, wijlen prof. Brugmans, schreef slechts een korte inleiding. Blijkbaar heeft deze eminente historicus, die zoo vaardig de pen voerde, het niet noodig geacht in een werk, dat een overwegende litteraire beteekenis heeft, een overzicht te geven van de zeevaart in verschillende tijdperken van onze geschiedenis.

De heer Palm heeft nu de taak op zich genomen in een achttal kleine schetsen enkele bijzonderheden te behandelen de zeevaart betreffende. En- Icele daarvan, b.v. over slavenhalers en piraten, hadden zich uitnemend geleend voor een uitvoerige novelle, maar ook zoo als ze nu zijn, bevatten zij veel welenswaardigs. Bijzonder interessant is het stukje over de zeereis en de schipbreuk van Panlus, waardoor de bijbellezer een duidelijk beeld krijgt van de gevaarlijke reis in het vergevorderde seizoen op de Middellandsche zee. Ook hier weer blijkt de bijbel een zeer juist verslag te geven van een natuurlijke gebeurtenis.

Een apai'te plaats neemt in de schets van Dr Callenbach, die een reis beschrijft met het Kerken Hospitaalschip „De Hoop" naar de vischwateren om Schotland, om een kijkje te geven op het bC'-

langrijke werk voor dominee en dokter voor de visschers.

De rest van het boek, en wel het grootste gedeelte, wordt in beslag genomen door zeven novellen. Er wordt een chronologische volgorde in acht genomen, waardoor de lezer een beeld krijgt -van de ontwikkeling van het zeewezen in den loop der tijden, van de Noormannen af, tot het begin van onze eeuw.

Opmerkelijk is de voorkeur voor het zeilschip. De stoomboot schijnt niet zooveel romantiek te kunnen leveren als het sierlijke, nu bijna verdwenen zeilschip. Wanneer de stoomer even genoemd wordt, geschiedt dit om den weerzin van een rechtgeaard zeeman voor dit soort vaartuigen aan te toonen. Hier zal ongetwijfeld de weemoed over het verdwijnen van een mooi ding een rol spelen, want de herinnering is immers veelal schooner dan de werkelijkheid zelf was. De machine heeft den menscli minder weerloos gemaakt op zee, maar bracht toch tevens een nieuwe bekoring, die niet minder behoeft te zijn dan de bewondering afdwingende bekwaamheid van den schipper, die met behulp van wind en zeilen de gevaren van zee en golven te boven kwam.

Het is den schrijvers niet steeds even gemakkelijk geweest, den inhoud hunner novellen in overeenstemming te brengen met den gemecnschappelijken titel „Zeemansleven". Zoo heeft Karel van Dorp een zeer lezenswaardig verhaal geschreven over de Noormannen, waaruit wel spreekt het onuitblusschelijk verlangen van den Noorman naar de zee, maar waarin het leven aan land toch de voornaamste plaats inneemt. Het romantische verhaal moet hier wel onze betrekkelijke onkunde van het leven dier zeeschuimers sierlijk toedekken.

Veel minder zeemansleven, maar niet minder boeiend verhaal schreef Jo Ypma. Men moet heel scherpe o ogen hebben, om uit haar verhaal het leven van den zeeman uit de dertiende eeuw te leeren kennen. Wanneer de lezer echter het doel niet telt, alleen den uitslag acht, zal hij zich tevreden gevoelen met deze aandoenlijke, goed geschreven novelle over de ongelukkige Edwina van Scoorl. Ook zonder den eenigszins statigen stijl was haar stuk goed geweest.

Op meer bekend terrein, wat zijn bronnen betreft, brengt ons Norel. De geschiedenis der ontdekkingsreizen behoort tot de interessantste tijden uit ons verleden. Het gelukt den schrijver volkomen, in een goedgebouwd, vlot en boeiend geschreven verhaal, de gevaren, de ellende, de haast -onoverkomelijke moeilijkheden te schilderen van de eerste tochten naar Indië, maar ook geeft hij een suggestief beeld van de onverschrokken mannen, die met opoffering dikwijls van hun leven, den grondslag legden van ons imperium.

Een goede teekening van de mannen van den zelfkant der zeevaart, de zeeroovers, geeft W. de Geus in zijn schets over Klaas Compoen. De „lof der zeevaart" van de 17e eeuw wordt door deze schuimers met minder fraaie daden verbreid.

Het beste stuk lijkt mij dat van Herman de Man. In de eigen taal van den zeeman geeft hij een prachtstuk tragedie van een mislukt leven. Liefde voor de zee, bedwongen door de liefde voor een vrouw uit het Noorden, die het zeemanshart niet begrijpt. Het is een prachtgedadite, een rasecht zeeman dit verhaal te laten vertellen. Niemand beter kan de tragiek van den schipper op het zand beter voelen dan hij, die zich slechts thuis gevoelt op zee.

Bizonder goed is ook het stuk van Ben van Eysselsteyn: de ras zeeman, die zich thuis niet meer op zijn plaats gevoelt, aan wien het gezin ontgroeit, wien de zee veel geeft, maar ook veel liefs ontneemt. Evenals in het laatste stuk, van Marie van Dessel—Poot, wordt er in verhaald van het offer dal de zee vraagt.

Dikwijls is het moeilijk onderscheiden novellen onder één hoofd te vereenigen. Hier is de redacteur goed geslaagd. De gekleurde platen en de pcnteekeningen dié het boek verluchten, maken mei de zeer goed tot goed beschreven verhalen dit boek tol een fraai geheel. Al is het dan ook niet DE roman van de zee geworden, het is wel een forsch en prachtig boek over de zee geworden.

Ongeveer te zelfder tijd als bovengenoemd verzamelwerk, verscheen de roman „Zeemolest" van G. Brandenburg. Ook hier is het hoofdmotief, de onuitroeibare liefde lot de zee.

De visschersjongen Koos, belooft zijn meisje, hoe zwaar het hem ook valt, de zee voor haar te zullen opgeven. Nog één reis zal hij meemaken. Spoedig is hij weer thuis, daar het schip bij kalme zee plotseling zinkt. Een tijdlang leeft hij nu, getrouwd, aan wal, tol de oorlog komt en gesprekken over de enorme winsten hem zijn woord doen vergeten. Hij monstert weer aan en zei door, hoewel zijn vrouw dreigt weg te kwijnen van angst, en verdriet om zijn woordbreuk. Spoedig is hij schipper op een ijzeren trawler, maar na enkele voorspoedige vangsten wordt zijn schip door een duikboot tot zinken gebracht. Bij de redding breekt Koos een been, dat aan wal moet worden geamputeerd. Zelf ziet hij hierin een bestiering van God, maar zijn vrouw krijgt wroeging, als ze haar verminkten man moet thuis houden, terwijl ze hem in zijn gezonde jaren terug wilde houden van de zee, waarnaar zijn hart uitging. Zij vinden elkaar weer geheel terug, als zij haar zoon het scheepje geeft, dat vader voor hem had gemaakt en dat zij al dien tijd verborgen had gehouden, om hem ver te houden van de zee en zijn aantrekkelijke sfeer.

Het boek maakt sterk den indruk van een eersteling. In het begin is het zelfs tamelijk primitief. Het moedwillig tol zinken brengen van het oude schip — een bekend motief — en het lange verhoor voor de rechtbank, zijn zonder eenige spanning beschreven. Het lukt den schrijver aanvankelijk niet actie in zijn vei'haal te brengen. Veel te veel werkt hij met lugubere en onheilspeHende gebeurtenissen, die niet treffen, omdat ze te veel op effect berekend zijn. Pas tegen het midden van het boek komt er eenige spanning in, ondanks het feit, dat de schrijver soms te veel verslag geeft van den toestand bij de visscherij gedurende den vorigen oorlog. Hij raakt echter op gang en geeft nu soms goed beschreven passages. Vooral de tochl in de roeibooten, na het zinken van het schip', is niet zonder talent beschreven. Vergelijkt men de beschrij\dng van hel tweede verhoor voor den rechter, met het eerste uit het derde hoofdstuk, dan blijkt pas goed, dal de schrijver zich al schrijvende beter op zijn personen is gaan instellen. Koos is van schim tot mensch geworden, de stijl is levendig vergeleken met het dorre begin. Maar ook in de tweede helft is het niet gelukt alle personen tol leven te brengen en de oplossing als d è oplossing aannemelijk te maken.

Het boek is te weinig bezonken, er is niet uit het gegeven gehaald wat er in zat. Aan betrekkelijke bijkomstigheden is een te gi-oote pdaats verleend, waardoor de acüe onderbroken wordt. Het uitwendig gebeuren is te weinig aanschouwelijk, het innerlijke leven blijkt te verborgen.

Als de goede strekking en de bedoeling een boek kunnen goedmaken, is dit alleszins een goed boek. Hel bezit echter te veel gebreken om een goeden roman te zijn. Er zijn wel aanwijzingen, dat de schrijver ook hiertoe eens zal komen, als hij het „moeilijke ambacht" blijft beoefenen.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen