GeheugenvandeVU cookies

Voor optimale prestaties van de website gebruiken wij cookies. Overeenstemmig met de EU GDPR kunt u kiezen welke cookies u wilt toestaan.

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies zijn verplicht om de basisfunctionaliteit van GeheugenvandeVU te kunnen gebruiken.

Optionele cookies

Onderstaande cookies zijn optioneel, maar verbeteren uw ervaring van GeheugenvandeVU.

Bekijk het origineel

Uit den Patriottentijd

Bekijk het origineel

+ Meer informatie

Uit den Patriottentijd

6 minuten leestijd Arcering uitzetten

Barend de Graaff: „Een erfenis in de Pruikentijd. — Bosch en Keuning N.V., Baam.

Er zijn bUjkbaar twee periodes uit de Vaderlandsche geschiedenis, die een groote aantrekkingskracht bezitten voor literatoren: De tachtig-jarige oorlog en de Patriottentijd.

Dit is heel goed verklaarbaar. Zelfs al geeft de moderne historische roman geen geschiedverhaal meer om de geschiedenis, maar een gewoon menschelijk gebeuren, geplaatst in een historisch milieu, het is toch niet zonder beteekenis welke achtergrond aan het verhaal gegeven wordt. Nu zijn stellig de genoemde periodes bij uitstek hiervoor geschikt èn vanwege de bonte verscheidenheid van gebeurtenissen èn vooral wegens de principieele motieven van de staatkundige geschillen. Ging het in den 80-jarigen oorlog om de godsdienstvrijheid die tot nationale onafhankelijkheid leidde, de Patriottentijd'geeft den revolutionairen strijd te zien om de vrijheid van den mensch, die voerde tot nationalen ondergang.

Wil de historische roman slagen, dan kan daarin oorzaak en gevolg van de avontuurUjke gebeurtenissen niet los gemaakt worden van het gedachtenleven der menschen uit dien tijd. Ook al wil de schrijver een z.g. psychologischen roman schrijven, dan zal hij den geest van den tijd niet te veel kunnen verwaarloozen. De menschen zijn in meerdere of mindere mate kinderen huns tijds, zij ondergaan den invloed van de gedachten van hun tijd, hetzij zij die beamen of er tegen strijden. Daarom is het schrijven van historische romans een moeilijke zaak, hoe aantrekkelijk het ook mag schijnen.

De jonge auteur Barend de Graaff heeft zich zoo goed mogelijk van zijn taak willen kwijten. Zijn gegeven is een eenvoudige, zij het tamelijk gecompliceerde, liefdesgeschiedenis. De knappe dochter van een prinsgezinden pachter zal met haar neef, , dien ze niet kent, moeten huwen, om de erfenis van een rijkgeworden oom bijeen te houden. De neef blijkt een verhouding te hebben met een verarmde - Frangaise, het nichtje wordt verliefd op een patriottisch-gezinden regentenzoon. Ter wille van het vele geld, het rijke leventje met zijn wereld.sche geneugten en fraaie kleeren, willen beiden hun echte Uefde verloochenen, om het geldhuwehjk aan te gaan. Van den neef is dit aanvaardbaar, daar hij geteekend wordt als een slappeling, zonder veel godsdienstige en politieke overtuiging. Hij is nu eenmaal regentenzoon en heeft geld noodig om zijn positie te maken, daarna hoopt hij in het huwelijk zijn eigen weg toch wel te kunnen gaan.

Dat het meisje aanvankelijk ook tot zulk een immoreel huwelijk genegen is, kan niet gemotiveerd worden door haar zucht naar weelde. Zij toont een zoo stevig karakter, is zoo degeUjk opgevoed en heeft een zoo zuiver godsdienstigen inslag, ondanks een tijdelijke inzinking, dat deze neiging haar geweld aandoet. Het is een zwakke plek in den roman.

De lezer gelooft dan ook geen oogenblik, dat het huwelijk inderdaad • zal worden gesloten, hoewel de schrijver het tot een verloving laat komen, die in de 18e eeuw van grooter beteekenis was, dan tegenwoordig het geval blijkt. EigenUjk was de bloedige strijd tusschen patriotten en prinsgezinden, waarbij de echte minnaar doodelijk gewond wordt, niet noodig geweest, om het meisje tot bezinning te brengen. Het is evenwel het boeiendste stuk uit het boek, waarin de bekende Kaat Mossel met haar rauwe Oranjeklanten een interessante rol speelt. De schrijver vergt veel van de lezers, door het meisje nu een paar jaar van het tooneel te verwijderen, in welken tijd zij rijpt tot christelijke huisvrouw.

Een laatste heftige scène is nog noodzakelijk, om het prinsgezinde meisje niet den regentenzoon te laten trouwen. Het is de gevangenneming van den patriot na de inmenging van Pruisen. Weer laat de schrijver haar flinke daad, de bevrijding van haar minnaar uit de gevangenis, gepaard gaan met een kleine inzinking. Het loon, dat zij haar helper geeft, waaraian deze de gedachte kan verbinden van mogeüjken omgang met haar, ook in haar huwelijk, past niet meer bij haar gewijzigde houding. De schrijver bereikt er echter een gelukkig slot mee: allen worden, ook financieel, volkomen bevredigd, al wordt ook door het dubbele huweUjk de erfenis toch verdeeld.

De schrijver heeft van zijn gegeven een fleurig, soms heel boeiend verhaal gemaakt, vol afwisseling en aardige intriges, hoewel het niet diep gaat.

De hoofdpersonen zijn aan het slot niet veel anders dan bij het begin. Zij leven 1; e weinig als echte menschen. Zij worden te veel geleefd. De schrijver laat het verhaal zich niet rustig ontwikkelen, maar grijpt zelf te vaak in. Mededeelüigen als: „Hiermede is het voornaamste van het ver jaarfeest verteld " geven een goeden kijk op zijn werkmethode.

Hiermede hangt samen mijn grootste bezwaar, dat het milieu niet harmonisch verwerkt is met het verhaal. Om de verschillende opvattingen te laten uitkomen, laat hij typen optreden als dragers van godsdienstige of politieke inzichten. Het verval der kerk wordt terloops opgemerkt, meer aandacht wordt geschonken aan de gezelschappen, door het optreden van een zeer „vrome" tante, de stereotype verzuurde, ongetrouwde juffrouw, die haar venijn loost in hartelooze kritiek op alle gezonde leer. Hoe het nichtje, dat een tijdlang onder tante's invloed staat, ten slotte zich verhoudt tot het ware geloof, blijft wat vaag. Haar geloof lijk\ mij overeen te komen met de politieke opvatting van den jongen patriottischen regentenzoon Jan Stolk, haar minnaar.

Deze staat duidelijk in tusschen de beide uitersten: zijn vader, de oude Stolk, prinsenhater omdat zijn partij van 't kussen is verdreven, , en daarom patriot. Niet uit liefde voor het volk, noch om de ideeën der Fransche revolutie, doch eenvoudig uit zucht naar macht.

Daartegenover staan de nieuwe regenten, pas op 't kussen gebracht en daarom prinsgezind. Zij steunen het volk, dat door alles heen Oranjegezind is, niet uit liefde tot hen, want in hun hart verachten zij het ' plebs, maar uit zucht naar behoud van macht.

Daartusschen staat de jonge Stolk: student, officier der burgerwacht, aanhanger van Capelle tot den Poll, de idealist, die godsdienst en revolutieleer trachtte te vereenigen. Dat doet ook Jan Stolk, die, als hij ten slotte het nichtje trouwt, dominee is.

Het lijkt me dat de schrijver hier zelf eenigszins in de synthese verstrikt raakt. Nergens laat hij uitkomen, dat deze houding in wezen onmogelijk is, daar dat verlichte Patriottisme van den jongen Stolk evengoed een telg is der revolutionaire begrippen, als elke rationalistische heweging van dien tijd. Omdat dit milieu niet sterk belicht wordt, valt dit tekort in den roman misschien niet zoo erg op. Het is er niettemin, want juist de geestelijke weerstand, zooals Bilderdijk die gevoelde, wordt hier niet aangetroffen. Dat de regentenzoon dominee wordt, maakt zijn ideeën niet aanvaardbaar. Dit mis ik in dit overigens goed gesr-hi'even boek, het positieve getuigenis, de gehoorzaamheid tan ae Goddelijke wet, die normatief is bi] de verhouding tusschen vorst en volk. Het blijft nu meer een aardig ontwikkeld liefdesverhaal, tegen een interessanten achtergrond met afwisselende decors, dan een werkelijke historische roman.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Bekijk de hele uitgave van zaterdag 18 juni 1949

De Reformatie | 8 Pagina's

Uit den Patriottentijd

Bekijk de hele uitgave van zaterdag 18 juni 1949

De Reformatie | 8 Pagina's