GeheugenvandeVU cookies

Voor optimale prestaties van de website gebruiken wij cookies. Overeenstemmig met de EU GDPR kunt u kiezen welke cookies u wilt toestaan.

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies zijn verplicht om de basisfunctionaliteit van GeheugenvandeVU te kunnen gebruiken.

Optionele cookies

Onderstaande cookies zijn optioneel, maar verbeteren uw ervaring van GeheugenvandeVU.

Bekijk het origineel

HET APOSTOLAAT

Bekijk het origineel

+ Meer informatie

HET APOSTOLAAT

12 minuten leestijd Arcering uitzetten

(1)

Rede, gehouden bij de opening der lessen aan de Theol.. Hoogesehool op 1 Oct. 1948.

I. Toen, nu 90 j^ar geleden, Helenius de Cock, het Rectoraat der Theologische School overdroeg aan zijn opvolger, hield hij vooraf een rede oyer oorsprong en doel der Afscheiding en, in verband daarmede, over de roeping der Theologische School. ¹}

Het doel der Afscheiding teekent hij naar het getuigenis der authentieke stukken, .n.l. met de overbekende woorden uit de Akte van Afscheiding en Wederkeering, en met de kenschetsing, gegeven in de „Toespraak en Uitnoodiging aan de geloovigen en ware Gereformeerden in Nederland", tegelijk met genoemde Akte dotir Ulrum's kerkeraad uitgegeven 1 November 1834: „Door Gods Geest opgewekt, en door de noodzakelijkheid gedrongen, hebben wij naar de aanwijzing en de. leiding des Heeren, eindelijk het ambt der geloovigen, art. 28, ons voorgesteld, aangenomen, en ons van de synodale Hervormde Kerk afgescheiden, om weder te keeren tot de gronden onzer Vaderen, (en) God te dienen naar Zijn Woord en ons geweten".

Dit beteekent dus:

a) Wederkeer. Dat is: te-niet-doen van de af-keering van het fundament der waarheid. in leer, dienst en tucht.

De Akte verklaart, dat men zich in alles houdt aan de aloude Formulieren van Eenighei'd, de openbare godsdienstoefening richt naar de aloude kerkelijke liturgie, en «ten aanzien van kerkdienst en bestuur zich voor het tegenwoordige houdt aan de kerkenordening van Dordrecht 1618/19. Men doet dus teniet wat in de Akte voorafgaat: de verminking of verloochening van de leer der vaderen, die gegrond was op Gods Woord; de verbastering van de bediening der heilige sacramenten; het bijna volstrekte verzuim der kerkelijke tucht.

Terecht merkt Helenius de Cock op: „Niet iets nieuws, maar wederkeering tot het oude. Men wilde niet het oude omdat het oud was, (dat blijkt o.a. uit de voorloopige aanvaarding der K.O., waarvan men begreep, dat sommige artikelen wijziging behoefden. P. D.) ook werd het nieuwe niet verworpen, omdat het nieuw was, maar men had de oude leer beproefd gevonden; men had zich overtuigd, dat de leer, vanouds in de Gereformeerde Kerk geleerd en in haar formulieren uitgedrukt, de leer was, die geheel en in alles met Gods Woord overeenstemde, terwijl men daarentegen in de toen algemeen heerschende Godgeleerde begrippen niet anders vond dan 'een vermenging van allerlei dwalingen, tegen dat Woord strijdende Men wilde, met verwerping der dwaling, wederkeeren tot de waarheid onderwerping dus aan het Woord Gods, aan dat Woord alleen".

b. Afscheiding. Waar de wederkeering tot de waarheid Gods niet gevolgd wordt, maar integendeel zij, die zich van die waarheid afkeeren, het openbaar getuigenis tegen de valsche leer niet verdragen; voortgaan, de ontheiliging van de teekenen en zegelen van het genadeverbond te dulden en te bestendigen, en zichzelf en hun ordinantiën meer macht en autoriteit toeschrijven dan den Woorde Gods, vervolgende degenen die heilig naar het Woord Gods leven — daar is het roeping, zich af te scheiden niet alleen van de dwalingen, maar ook van de dwalenden. Daarom afscheiding van allen, die niet van de kerk zijn. Daarom, naar het gevleugeld woord van Groen: „de Afgescheidenen hebben zich afgescheiden van het genootschap, om te kunnen blijven in-de kerk".

Een scheldbrief, definitief en voor goed? Neen, de Afscheiding wil niet te kort doen aan de vrijmacht Gods. Zij verklaart, geen gemeenschap meer te willen hebben met de Nederlandeche. Hervormde Kerk, totdat deze terugkeert tot de 'waarachtige dienst des Heeren. Totdat, totdat ! Maar eigen te volgen weg is haar bekend.

De Afgescheidenen hebben aangenomen einde-1 ij k, gelijk de „Toespraak en Uitnoodiging" zegt, naar art. 28 der Nederlandsche Geloofsbelijdenis, het ambt of het officie of den schuldigen plicht, gelijk er in sommige uitgaven staat —• aller geloovigen; niet voorbarig, maar e i n d e 1 ij k, nadat alle wegen waren afgeloopen, heeft men zich afgescheiden van degenen, die niet van de kerk zijn.

Toch: , totdat

Achter dit woord ligt een machtige spanning, een hunkerend uitzien; liggen vele gebeden, opgezonden tot den almachtigen, barmhartigen Vader van onzen Heere Jezus Christus — er liggen ook achter: waarschuwingen, vermaningen, hard en gestreng over concreet aanwijsbare kerkeUjke zonden!

Het geslacht, dat zich afscheidde, heeft de vervulling van dit totdat niet beleefd. De Hervormde Kerk keerde niet terug. Zij bleef haar kerkverwoestenden arbeid door het liberale bestuursapparaat voortzetten, en kwam van kwaad tot erger. En het synodale Opperbestuur schaarde zich steeds aan de zijde van Christus' bestrijders in de Herv. Kerk, tegen Christus' belijders. Geen noodkreet om handhaving van Gods recht en het recht der gemeente is ooit door haar verhoord; geen woorden van de smartelijkste verbazing en verontwaardiging, als: „Heeft de gemeente dan geenerlei recht? de leervrijheid g e e n e r l e i grens ? de belofte, bij de aanvaarding van het leeraarsambt afgelegd, g e e n e r-Iei kracht? Is er dan geenerlei Godslastering, die, met beroep op de c. o n s e i e n t i e der gemeente, door haar opzieners behoort te worden gestuit? " bleken ooit in staat, de kerkehjke organisatie tot ingrijpen te bewegen.

Als een wanhoopskreet klinkt dan ook Groen's woord: „Wij hebben een kerkgenootschap van gnuvemementswege in 1816 opgericht, een disputeercollege, waar men naar den onbekenden God zoekt, cene kerkelijke maatschappij tot nut van 't algemeen". ²)

Intusschen, al keerde de Hei-vormde Kerk niet terug, ve!e kerkleden gingen verstaan, dat ze niet genoeg gedaan hadden met adresseeren, protesteeren, requestreeren, maar dat art. 28 der geloofsbelijdenis hun gebood, als hun ambt en plicht, zich af te scheiden en zich te voegen bij de vergadering, waar men den hals boog onder het juk van Jezus Christus, onderhoudende de eenigheid der kerk. In ongeveer een halve eeuw neemt het aantal Afgescheidenen toe van 4000 tot 180.000, voor een zeer groot deel door overkomst uit de Hervormde Kerk.

Totdat Nieuwe hoop werd gewekt, toen de 19e eeuw naar het einde neigde, door hét optreden van Dr A. Kuyper en zijn medestanders. Het scheen voor een oogenblik alsof de Hervormde Kerk zou omgezet worden. Geweldige actie door heel het land. Heel de kerk scheen tot ontwaken te komen. Maar toen het pleit onder menschen beslecht was, bleek in 't eind maar een zeer klein deel, vergeleken met de groote massa die achterbleef, aan de Geloofsbelijdeiiis, art. 28, gehoorzaam te willen zijn: niet meer dan circa 180.000, een groep in getal dat der ^gescheidenen niet te boven gaande.

Het synodale machtsapparaat in de Hervormde Kerk kon tevreden zijn, en was dat ook. De „scheurmakers" waren uitgestooten. De overgroote meerderheid „bleef in de Kerk". De crisis was bezworen, men kon weer rustig verder gaan.

Maar hoe bleek het, dat een huis, tegen zichzelC verdeeld, niet kan bestaan. Daar men weigert, de bevelen van den huis-Heer op te volgen, wordt de toestand al venyarder en hopeloozer. Alle poging, ondernomen om de Hervormde Kerk te doen bouwen op het fundament van Apostelen en Profeten, om haar te doen spreken en handelen naar haar officieele, formeel nooit afgeschafte papieren, de Drie Formulieren van Eenigheid, mislukt. De Synode wijst af, verwerpt of neemt voor kennisgeving aan, ook als ze van heterodox in meerderheid orthodox geworden is. En in ds gevallen, dat ze aanvankelijk iets aanvaardt wat eenige belofte van herstel in zich draagt, wordt de gewekte hoop toch weer door andere instantie's verijdeld. Zoodat Prof. Gerretson terecht kon schrijven: „Elke natuurüjke voortgang is verhinderd. De Kerk kan slechts de Fransche polka dansen: één stap vooruit: een voorstel dat de Synode bereikt en aangenomen wordt; twee stappen terug, warmeer het door de Provinciale Kerkbesturen wordt verworpen". ^) Men oordeele:

1892. Reglement op de Kerkelijke Vereenigingen voorloopig aangenomen. 4) 1893. Ingetrokken.

1896. Reglement op de erkenning van de rechten der minderheden voorloopig aangenomen. 1897. Teruggenomen.

1900. Concept-Reglement op de Wijkgemeenten. 1901. Teruggenomen.

1901. Voorstel Gunning-Hoedemaker-Kromsigt tol hervorming der kerk. Afgewezen.

1902. Voorstel tot uitbreiding der bevoegdheid van de classicale vergaderingen. Van de hand gewezen. Eveneens afgewezen dergelijke voorstellen, bij de Synoden van 1908, 1909, 1910 ingediend.

1903. Reorganisatie-voorstel van 26 Classicale vergaderingen. Afgewezen.

1905. Ontwerp-reglement, dat terugkeer beteekent

tot de richtlijnen van de Dordtsche Kerkenordening. Afgewezen.

1906. Plan tot inyoering van een „groote Synode" aangenomen.

1907. Verworpen.

1908. Verwerping reorganisatie-plan van het synode-lid Ds O. Schrieke.

1914. Idem reorganisatie-voorstel Dr F. J. Los.

1915. Voorstel der Utrechtsche Hoogleeraren inzake een „modus vivendi". In beginsel aangenomen.

1917. Voorstel van de baan geschoven.

1918. Voorstel van de Vereen, van Vrijzinnig-Hervormden tot opening van de mogelijkheid, fiüaal-gemeenten te stichten. Verworpen.

1923. Het Convent van Gereformeerde Kerkeraden verzoekt, dat de Nederduitsch Geref. Gemeenten (Gereformeerde Bond) zich zelfstandig mogen organiseeren, alleen door stoffelijke banden verbonden blijvend aan de Herv. Kerk. Verworpen.

1927. Op verzoek van de Confessioneele Vereeniging besluit de Synode een Commissie voor reorganisatie te benoemen. Zij stelt een ontwerp op.

1930. Ontwerp verworpen.

1930. Oprichting van „Kerkherstel" onder voorzitterschap van Prof. Haitjema. Confessioneelen en rechts-ethlschen. Reorganisatie naar de beginselen der Belijdenis.

1931. Oprichting van „Kerkopbouw". (Moderamen: Prof. Brouwer, Prof. Kohnstamm, Prof. v. d. Leeuw, Dr Korf f. Ds O. Noordmans, Ds Zeydner e.a.). Ethischen en^ rechts-vrijzinnigen; geen confessioneele binding, geen leertucht, doel: het kerkelijk bewustzijn te verlevendigen en daardoor tot nieuw kerkeUjk leven te geraken.

1932. Voorstellen van een door de Synode benoemde Commissie „tot vredig samengaan der richtingen" door de Synode verworpen.

1933. Voorstel van Kerkherstel om te komen tot een groote SjTiode als eerste stap op den weg naar een behjdende kerk, door de SjTiode verworpen.

1935. Synode" verwerpt het Ontwerp van Kerkopbouw tot reorganisatie, dat o.a. bedoelde: aansluiting aan de historische belijdenis der Kerk; breedere vergaderingen; kerkelijke inschakeling van: zending, oecumenisch contact, sociale belangen; instelling van huisgemeenten met eigen prediking; godsdienstonderwijs, herderlijke zorg (niet Sacramentsbediening); tucht bij zoodanige afwijking, dat het karakter der kerk als kerk van Christus daardoor in gevaar gebracht wordt.

1935. Overeenstemming tusschen Kerkherstel en Kerkopbouw.

1936. Accoord tusschen Kerkherstel, Kerkopbouw en S3Tiodale Commissie van informatie.

Met dit accoord wordt het einde van de „Besturenkerk" naar vrij algemeen geoordeeld wordt, ingeluid. Men wil van de reglementaire administratie-Synode af. 1936. De Synode besluit tot een Reorganisatie-commissie, die ernstig rekening heeft te houden met het accoord. Ontwerp der Commissie bevat o.a.: „Wezen en doel der Ned. Herv. Kerk, tot uiting gebracht ir. haar historische beUjdenisgeschriften en Uturgische formulieren, sluit in voor al haar lidmaten: (5e) de zorg voor haar belijdenis door hervorming en handhaving" (dit laatste achteraan om niet te veel nadruk te krijgen);

geen huisgemeenten, maar verscheidenheid en eenheid (dat wil zeggen: plaatsbereiding voor de vrijzinnigen) ;

opzicht over bijzondere ambtsdragers opgedragen aan Prov. Kerkvisitatoren en één Algemeenen Kerkvisitator (Moderator); tuchtoefening door Classisvergadering; '

procedure, te volgen bij herziening of aanvulling der Uturgische formulieren en hervorming der belijdenis. 1938. Synode aanvaardt Ontwerp. Tegen: grootste deel Geref. Bond, onder Confessioneelen: groep-Lingbeek, voorts linkervleugel Kerkopbouw en Vrijzinnigen. Provinciale Kerkbesturen en Classicale vergaderingen in meerderheid tegen 't Ontwerp.

Synode verwerpt reorganisatie-voorstel niet en neemt 't ook niet aan — draagt uitwerking der door de classicale vergaderingen geopperde ideeën over aan Synodale Commissie. Deze vergadert met de kerkelijke hoogleeraren. Drie rapporten aan de Synode —-deze verwerpt ze alle.

1940. Initiatief van Prof. Kraemer. Actie voor Gemeente-opbouw. Subcommissie's, werkgroepen, raden. „Richtingsgesprek": alle richtingen van de apostolische grondstelling (het dienen) afgeweken, daarom moeten alle richtingen in de kerk elkaar getuigend ontmoeten en 't gesprek openen.

' 1944. De Algemeene Synode, zichzelf willende opheffen, geeft uit een „Ontwerp-regeling" voor het bijeenroepen van de Nederlandsche Hervormde Kerk in generale Synode. Artikel I: „De (Generale) Synode heeft, in gehoorzaamheid aan de Heilige Schrift en staande op den bodem der belijdenisschriften, inzonderheid tot taak: (a) de Kerkorde voor te bereiden en vast te stellen."

In de additioneele artikelen: Instelling Commissie voor Ontwerp-Kerkorde. Als haar arbeid aan de Synode behaagt, stelt de Synode de Kerkorde in eerste lezing vast. Daarna worden gevraagd consideratie's der ' Classicale Vergaderingen en de in de nieuwe Kerkorde genoemde instantie's. De Synode overweegt, na het binnenkomen der consideratie's of het Ontwerp 58 wijziging en aanvulling behoeft. Vervolgens verdubbeling der Synode, uiteindelgke vaststelling der nieuwe Kerkorde; aanvaarding van 't Ontwerp als ^ja van de uitgebrachte stemmen er vóór is.

1947. De Commissie voor de kerkorde is met haar Ontwerp gereed.

1948. De Kerkorde in eerste lezing door de Synode aangenomen met algemeenestemmen.

Met intense belangstelling hebben velen uit onze Kerken vooral in de laatste jaren het gebeuren in de Hervormde Kerk gadegeslagen. En steeds weer drong zich de vraag op: zal, nu er een nieuwe Synode komt, het in 1834 neergeschreven en sindsdien niet vergeten „totdat" eindeUjk in vervulling gaan?

De groote „doorbraak" begint feit te worden. Het oude bouwvallige huis wordt gesloopt. De l^us is thans: „kerk-opnieuw". Wordt de zin van het „totdat" verwezenUjkt ?

We zullen zien. Het gaat niet aan, in kort tgdsbestek heel het Ontwerp-Kerkorde te behandelen. In zeer groote lijnen is dit elders geschied. ^) Ik wilde mij bepalen tot hetgeen^) genoemd is het wezen der kerk, ook: een geweldige terugkeer naar de Bijbelsche taak der Kerk'), 'tot hetgeen de doorbraak, naast nieuwbouw, eigenUjk bedoelt, n.L het „apostolische", de wil om de wereld te bereiken en de buitenkerkel\jken de kerk binnen te halen, ^) m.a.w. hetApostolaat,

Enkele opmerkingen zou ik willen maken over den zin van het Apostolaat, zijn confrontatie met

de Belijdenis en zijn achtergrond.


1) Redevoering, uitg.' bij gelegenheid van de Overdragt van het Rectoraat der Theol. School te Kampen, op Maandag 6 Dec. 1858 door H. de Cock. Kampen, S. v. Velzen Jr, 1858.

2) Aangehaald bij Dr L. Knappert, Preciesen en rekke-Iqken in het Ned. Protestantisme, „De Tijdstroom", Huis ter Heide, bl. 21.

3) Weekblad „Reorganisatie 1938" van 3 Aug. 1938, bl. 84.

4) Voor dit overzicht Is ten deele gebruik gemaakt van 't geschrift van Ds A. J. Bronkhorst: Op weg naar een nieuwe Kerkorde, W. ten Have N.V., Amsterdam, bl. 40 v.v.

5) De Reformatie, 23e Jrg. nr 22. 6) A. A. van Ruler, Het apostolaat der kerk en het ontwerp-kerkorde, Callenbaeh, Nijkerk, bl. 68. '') A. J. Bronkhorst In „De Herv. Kerk", 4e Jrg. nr 17. 8) G. P. v. Itterzon In „De Geref. Kerk", 59e Jrg. nr 2989.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Bekijk de hele uitgave van zaterdag 13 november 1948

De Reformatie | 12 Pagina's

HET APOSTOLAAT

Bekijk de hele uitgave van zaterdag 13 november 1948

De Reformatie | 12 Pagina's