Een humoristische roman.

In ons vorige artikel handelden we over een" nieuwen Duitschen ro'man, die, als vertegenwO'Ordiger van ee'U zekere richting, onze aandacht verdiende. Met dit boek („Helmut Harringa" van Dr H. Papert) werd ons een andere vertaling uit het Duitsch ter bespreking gezonden, die oo'k tot een bepaald typie behoort en daarom in deze rubriek vermelding waard is. We bedoelen de vertalii^ van Alice Berend ' s roman: Laura .Hemp«l> (vertaald door Christine Oudemans)!).

In verband met 'een ander boek van dezelfdle; Schrijfster („De reis van Sebastiaan Wezel") spraken we eerder reeds terloops over den humoristischen roman van Duitsch type. .Het ka, n echter z'n waarde hebben, als we no'g eens op . die bespreking terugkomen en ietwat uitvoeriger dit ro'raan-soort bezien, vooral nu de gestadige vermeerdering het tot een literatuur-uiting van algemeenen aard maakt.

Bij onderscheiden gelegenheden schreven we ovej den humor als verschijiisel in de literatuur. Daarbij legden we allen nadruk er op, da.t de .echte humor uit verschillende elementen bestaat, die elk i^O'W zich tot hun volle recht moeten komen, zal van h u m o r sprake 'kunnen zijn. Want niet het komieke, noch het grappige zijn de hoofdtrekken vafl

') Uitpc. van A. G. Sclioondarbeelc, Laren.

ïiumor. HumoT is een effect, dat door afwisseling of dooreenmenging ontstaat en de kracht van den humor is gelegen in de juiste verhouding van de p-ormende bestanddeelen, door Herman Poort als •"„schrijnend medegevoel" en „stil-begrijlp-end lachen" omschreven. Zacht gevoel achter éen glimlach half verborgen, dat is de essentie van den hnmoir, en alleen die boeken, welke deze stemming dragen zijn in den literairen zin humorische boeken. Maar die behooren dan ook daarom tot de literatuur, wijl alleen de kunstenaar hier de juiste verhoudingen treffen kan en er analytisch vermogen toie vereischt wordt, om ze^-nlap-i^mi eigen waarde te doen' uitkomen. .^«i|«#^t, -

fe Deze bepaling van humor is de algemeene karakteristiek, zooals ze door de literatuur-wetenschap wordt gegeven (men zie de handboeken van Dr te Winkel en Dr Kalff) en door verschillende uitvo'erige studiën nader wo^rdt ontleed (b.v. door Dr Ualherbe in zijn (afrikaansohe) dissertatie „Humor in die algemeen en sij uiting in die Afrikaanse letterkunde" en door Herman Poort in zij^n boekjes „Over X/iteratuur" e.d.)

Maar nu komen bij de toepassing van die algemeenheid, in het humoristische boek dus, bijzondere |faCitO'rèn in het geding. Daar is de aard van het volk, jwaartoe een humoiristisch sahrijK^er behoort, het i; persoonlijk karakter van den Auteur, de gesteldheid der stof, ^ie ^vordt beschreven, de sfeer, waarin het boek binnenleidt en zooveel. meer, alles uiteraard van invloed en in zijn uitwerking tot velerlei schakeering voerend. De Engelsche humor van een Sinclair b.v. is van een andere kleur dan de Fran-'sclie van Daudet, eri er is een onmiddellijk' aanwijspbaar verschil tusschen den humor-\'ian de „Came-> ra" en diear van „Ernest Staes", of, om aan dear nieuweren tijd een voorbeeld te ontleenen, tusschen het Irumoxistische in Heyermans' Verk' en : dat vatr Felix Timmermans. Alles'~wat leeft heeft zijn eigen levensopenbaring en de literatuur, die plant is van zoo onderscheiden bodem, toont, daari; .om in sterke mate die verscheidenheid.

• Nu heeft ook de Dnitsche humor dat eigen type, in overeenstemming met het Duitsche volkskarakter. Er is iets gemoedelijks in dien D'uitschen humoT, die veel meer bij' het uitwendige doet blij'ven dan b.v. de Engelsche humor. Minder het pittige, ietwat |stekeligei, dan het goedlachsche, onschuldige staan "op den voorgrond en de lectuur van een Duitsclh' humoristisch boek geeft in den regel meer ontspanning, dan - die van een soortgelijkeir Engelsahen roman, die soms zelfs vrij wat inspanning vraagt. Beide vormen hebben "recht van bestaan, omdat ze ieder voor zieh worstelen in een eigen bodem, en er is meer sooTt-verschil dair graad-versohil, al is natuurlijk de objeetief-literaire waarde van de eone soo^rt hooger dan die van de andere.

Sinds den oorlog is gaandeweg de Duitsche hu-•moristische litei'atuur gegroeid (begrijpelijk, omdat ze, naar haar wezen, in het omringeirde veelvuldige stof vond). Naast het roman-soort, .dat we in het vorige artikel bespraken als een karakteristiek van 5den Jtijd, neemt de humoristische i'oman allengs een plaats in, zóó, dat van een groepi sprake kan zijn. Daarbij: treedt de Schrijfster Alice Berend, als een der beste vertegenwoordigsters op den voorgrond. Want zijl heeft den geest 'van den Duitschen hamoT, die door de zwartheid der achteriiggende jaren wel iets van zij'n goedmoedigheid heeft ver-•lorêjp^ voortreffelijk weten te bewaren. Een' roman als , ; 'De reis van Sebastiaan Wezel" doet weer iets herleven van het type Onkel Brasig of Zijn Doorluchtigheidje, dat Fritz Reuter met zooveel talent geteekend heeft. De gansche sfeer van dat jverhaal is die van den echten humor, in den regel "in allerlei kleine trekjes opigesloten, welke gezamem lijk bij den lezer het juiste effect te weeg brengen. In zoodanige boeken (want er zijn meer voorbeelden van dit sooit) openbaart zich een richting, die stellig de aandacht verdient en daarom ligt ook in de vertaling daarvan zekere waarde, die te eerder erkend worden kan, waar zoO' heel veel vertaald werk onze boekenwereld binnenkomt, dat TDeter ^achterwege gelaten koii worden.

P Deze algemeene beschouwing diene ter inleiding op de bespreking van den roman, die in dit artikel aan de orde is, „Laura Hempel" van Alioe Berend. A^'ant meer nog dan de roman zelf, verdient zijn richting onze aandacht.

Lanra Hempel is de dochter van een huisbewaarder, wiens vrouw door handigheid en gedientigheid-om-de-smeer een flinke spaarduit heeft weten bijeen te krijgen en door goed gelukte koop en verkoop dat kapitaaltje tot een fortuin heeft zien groeien. Aan de opvoeding van haar dochter besteedt ze groote zorg, (al is die dan ook' geheel van speculatieven aard) en ze weet een adellijk Jonkman voor haar te vinden, zonder geld natuurlijk, maar met een titel. En als ze dan Tiet echtpaar Graaf von Prillberg in een weelde-huis heeft geïn-Istalleerd en zelf als Mevronw Hempel daar haar intrek neemt, straalt van al de deftigheid der dochter ook de glans op Iraar in haar oudeird, 'om af.

Nu is de bedoeling van dit boek weer. humoristische-typen-teekening. te geven en het gegeven is daartoe ook wel geschikt, inzooverre humoristische effecten kunnen liggen in de gedragingen en gestes jran menschen, die van eenvoudige hardwerkérs |to't geld-en goedbezitters geworden zijh. Inderdaad heeft dan'Oiökl^^^pp-'efking ief^^K^^'kracht; er zijn verscheidene humoïistisclie momenten in het verhaal.

Maar als geheel, als proeve van humoxistische romankunst, bevredigt dit boek' toch minder, dan „De reis van Sebastiaan Wezel", 't Is veel minder origineel en in z'n typeering ook' niet zoo raak'.

Vooreerst valt het licht meer op de moeder, dan op den hoofdpersoon, Lauz'a, en dus is onze aandacht voortdurend verdeeld. De best-geslaagde figuur is de eerste, (/voo> ral als Mevrouw Hempel is ze een humor-figuur), terwijl de dochter eigenlijk op de tweede plaats blijft. Haar geheele openbaring is gestempeld door het doen en het drijiven der moeder en dat maakt de lichtval diffuus. '

Voorts is het verhaal in zijn afwikkeling tamelijk gewoon, zoodat de humor niet steeds van het gehalte iSj dat echte humor bezit.

Eindehjfc is het schrijinende, dat niet ontbreken mag en ook hier niet ontbreekt, te veel weggeplooid, tot schade van het echte humor-effect, maar, door de verhoudingen zelf, ook tot schade voor de ethische waarde van het boek. En gewilde geestigheden, als juffrouw Hempel's gezegde, wanneer ze, nog huisbewaarster, den huisheer op bezoek krijgt: „TJ weet best, dat onze Lieve Heer niet veel werk' heeft gemaakt van onze ontvangkamer" of de opmerking van een jong luitenantje, als aan een diner duif wordt opgediend, dat.... „onze Lieve Heer de duiven helaas al te rijkelijlfc van botten (heelt) voorzien" verhoogen die waarde werkelijk niet.

Tegenover deze niet-gelulddge eigenschappen staan zeker goede hoedanigheden. Alice Berend' heeft een eigen, zeer frisschen kijllc op menschen en toestanden en ze doet ons veel zien, van wat er in een menschenziel kan omgaan. Ook is het verhaal luchtig en pittig verteld en houdt het de aandacht vast. Als ontspianningslectuur is het daarom ook niet onverdieaistelijlk. Maar het heeft toch meer belang om z'n richting, 'dan als proeve van die richting.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen