De Probleem-roman als tijdsverscbünsel.

III.

Op de artikelen over den probleemroman als tijdsverschijnsel (in de nummers van 21 en 28 Febr. 1.1.) moest, gelijk de lezer zal begrepen hebben, nog een derde artikel volgen. Een bijdrage over het werk van den Schrijver Jac. van Looy diende echter vóór te gaan, toen diens overlijden de vraag naar zijn beteekenis actueel maakte. 'Maar dan is het ook thans allereerst aan de orde, de behandeling van het gegeven onderwerp te besluiten.

Ik wees er op, hoe in den probleemroman zich spiegelt de moderne problementijd en hoe, door het overheerschend karakter der moderne problematiek, die reflex in een overdadige veelheid van romans gezien wordt.

Maar — ook daarover sprak ik reeds — nu is die roman niet alleen spiegel van het moderne denken, doch hij oefent daarop ook invloed uit. En dat vooral maakt hem element van beteekenis, en de erkenning van dit feit doet het noodig zijn, dat we ons rekenschap geven van wat hij is en wat bij wil. Immers het probleem dat hij behandelt is inzichzelf een abstractie, maar doordat het stof wordt voor éen analyseerenden, 'beschrijvenden, verbalenden roman, wordt het een volkomen realiteit, een fel-gekleurde werkelijkheid, die niet slechts spreekt tot het verstand van den lezer, maar veelmeer nog tot diens gemoed.

Dat is hier het belangrijke.

Want dan wordt de ontwikkeling deze: Naannate zoo'n roman als roman beter is, dat wil dus zeggen, naarmate hij de rijke qualiteiten der moderne romankunst in hooger graad bezit, wordt uitgeschakeld het critisch onderscheidingsvermogen van den lezer, dat een functie is van 'zijn denken. De voorstelling van zaken, die de roman geeft, wordt zijn voorstelling, de visie van d^n roman over "het geval in quaestie wordt zijn visie, het oordeel van den roman wordt zijn oordeel, de critiek z jj n critiek.. En als dan de lectuur ten einde is, als het boek, dat den lezer heeft meegesleept en heeft doen leven in de wereld waar hij werd binnengeleid, is uitgelezen, begint wel weer het verslandelijk denken, maar nu doet zich daarop aanstonds een nieuwe factor gelden: een sentiment^, dat onweerstandelijk dit denken beïnvloedt. Wat door werkelijke ontroering, door een geheel zich-inleven en een daardoor ontstaan mee-leven gemoéds-affect geworden is, valt niet makkelijk uit iemands denken te elimineeren; het drukt er "een vrijwel onuitwischbaar stempel op.

Men gevoelt aanstonds, 'dat dit een zaak is van groot gewicht. Want het beteekent niets meer of minder, dan een leidende invloed op iemands denken en dus op zijn levensinzicht en daarop correspondeerende levenshouding.

Maar daar komt nog iets bij. De invloed, dien de roman aldus oefent, reikt zooveel verder, omdat hij een roman is, dat is, geheel vrij in zijn Ijewegingen. Het vraagstuk, zooals het objectief is, zsil in vele gevallen door dat bewegingsvrije in den roman een bijzonderen mslag krijgen. 'En heel vaak, indien niet altijd, zal die inslag in meerdere of mindere mate een vergroeiing zijn, omdat de subjectiviteit van den Schrijver een rol gaat spelen.

Behalve dus, dat de roman door zijn suggestieve kracht het denken der lezers beïnvloedt, geeft hij aan dat denkan ook heel vaak nog een bepaalden inhoud en wekt hij omtrent de behandelde zaak bijzondere gevoelens en inzichten.

En wie dat inziet, begrijpt, dat we dan ook niet onverschillig kunnen blijven tegenover dien roman, maar id at hij tot zeer ernstige bezinning ons noopt. Ons noopt. Want heel in 't bijzonder geldt dat voor ieder, die uit het christelijk belijden leven wil en de vraagstukken van rondom beziet bij het licht van Gods Woord. Voor denzulke is het eisch, dat hij altijd weer zich concentreert op wat. hij als beginsel boven en over zijn leven zich gesteld weet en dubbele waakzaamheid is hem geboden, dat hij niet onder andere bekoring geraken en die concentratie verliezen zal.

We dienen er ons van bewust te zijn, dat die moderne probleemroman maar niet is een neutraal verschijnsel, een boek zonder meer.

En met het oog op eigen lectuur èn ten aanzien van de lectuur der onzen, met name van de jongeren uit ons gezin of onzen kring, is het noodig, dat we, zooals ik boven zei, weten wat die roman is en wat hij wil.

Rustig en nauwkeurig onderzoek, een beschouwen van den roman zelf en van h^t verschijnsel dat hij reflecteert, moet en kan dat leeren en 'het is mede de taak van onze christelijke literaire critiek, dien arbeid te doen. We moeten den roman bestudeeren als verschijnsel, in zijn spiegelende kracht dus, maar ook als factor in het mlodeme denken, in zijn inhoud, zijn gedachten, zijn strekking, zijn voorstelling van zaken.i) En dat vordert meer ruimte dan enkele artikelen kunnen bieden.

Maar binnen het momenteel© verband kunnen we toch wel dit in het algemeen zeggen, "dat het voornamelijk vier onderwerpen zijn, die in den probleemroman sfeeds weer behandeling vinden: het huwelijksprobleem, het emancipatie-vraagstuk, het vraagstuk van de verhouding tusschen ouders en kinderen en het religieuze probleem. Veelal vinden we, uit hoofde van natuurlijken ouderlingen samenhang in één roman verschillende van deze quaesties aan de 'orde gesteld, maar talrijk zijn ook de romans — en ze zijn uiteraard de meest karakteristieke — die één van deze vraagstukken in 't bijzonder bezien, die behandelend in den vorm van een„analyseerend verhaal.

En dan leert een nauwlettend en systematisch deze romancomplicatie beschouwen, dat hij, onder den schijn van o'bjectief verteller, in den regel is een pleitbezorger voor het moderne denken en willen, dat hij de vraagstukken verwringt in de richting van het tegenwoordig streven naar zelfbestemming en menschelijke autonomie, dat hij gefundeerde overtuigingen loswrikt, wat ordinantie Gods is maakt tot een onredelijken conventievorm en wat als grondslag rust onder het christelijk leven en denken door twijfel-redeneering ondermijnt.

In zijn geheel, als moderne literatuurvorm dus, is deze probleemroman een gevaarlijke infectans van den tijd en groot© voorzichtigheid is geboden, wanneer men hem voor zichzelf kiest tot lectuur of aan anderen aanbeveelt. In de meeste gevallen is hij een verkapte, maar daardoor te gevaarlijker bestrijder van wat den christen heilig is, te meer te duchten, omdat hij doorgaans niet te oritkeanen literaire qualiteiten bezit.

1) Een pToeve van ziüke besitudeering vindt men in het boek, dat deze week versoh^jnt „Het Huwelijkspirobloem", dooi Dr C. J. Honig en Dr C. Tazelaar. t

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen