In de school der wljsbegeerte.

XXI.

De bron, die weer springt.

Wanneer wij onzen tijd vergelijken met de eeuw der reformatie, - dan schijnt hetgeen wij beleven aan verrassingen en nieuwigheden — de mirakelen der techniek, - de A''ondst van Einstein, de daden van Lenin, iiiet uitgesloten — haast onbeduidendi

bij wat de menschheid toen heeft doorgemaakt. Dat was eerst recht een eeuw van ontdekkingen, waardoor - de „gedaante der wereld" veran­

derd werd. Gelijk een werkman, die zich verslapen heeft en nu zich gloeiend - haast om' den verspilden tijd in te halen, brak de menschheid na de doezeling der

middeleeuwen jn een ^oort arbeidswoede los, en er gebeurden ook vele dingen, "die de mensdb niet in zijn [band Jieeft, namelijk verborgen aderen, „verstikt en vergeten", begonnen, door onziditbare kra& hten gestuwd, overvloedig te springen.

Zie eens aan, wat een glorieuse reeks van wereldkenterende lOntdekkingen!

De boven alles gewichtige was zek'er Luther's ontdekking van den bijbel.

Hierdoor werd het hart der menschheid gereformeerd tot de kennis van" den eenigen en waarachtigen , God en Jezus Christus, dien Hij gezonden heeft.

Maar dan was er ook' ©en gesohiedkundige reformatie.

D© geleerden ontdekten de verloren Grieksch'e beschaving en knoopten de historie weer aan waar de idraaid dezer wonderbaarlijke cultuur was afgeknapt, j

Ook een geheel nieuwe wereld werd ontdekt door het jgeniaal geluk van Columbus.

De ^geografische wereldbeschouwing had haar ure van reformatorisch ontwalkten.

V, an (nog grooter belangi was de omwenteling, die er plaats greep in het bewustzijn der menschheid ten opzidhte van de plaats der aarde in het heelal.

Tot dusver had de mensch, in het naïve vertrouwen op zijn zintuigen, geleefd in 'den waan, dat de hemel met zijn sterren zich als een begrensde tempelkoepel welfde hoven de aarde (het geo-centrische standpunt). Maar Galileï verstoorde dezen kinderlijken idroomi. Door de ontdekking, dat de aaide met een heel© rei zusterplaneten cii'kelt rondom het middelpunt der moederzon, ontdekte hij tevens dit eeuwenoud geloof als zelfbedrog.

Op de getrouwe ^, Sionieten" 'maakte zulk een ontdekking den indruk van een satanischen aanval op de waarheid Gods, en zek'er zal menig geloovige tegen deze titanische hemelbestormiag verweer hebben gezocht in den troost van het psalmwoord:

, , D!aaxoim zullen wij niet vreezen, al veranderde de aarde hare plaats, en al werden de bergen verzet in het hart van de zeeën".

Maar jióg was het einde niet.

• Giordano Bruno deed de ontdekking, dat de zonnewereld, waarvan ons aardknikkertje deel uitmaakt, (slechts is een klein wereldje temidden van talloo'ze andere zonnestelsels. Hoever de mensch ook [spiedt, ja, hoe hoog hij zijn gedachten laat stijgen, nergens ontmoet hij ©en eindpunt, nooit stuit hij op een fgrens. In één woord: het u n i v e r-s u m i s o n m e t e 1 ij k.

Voeg hierbij de reeks uitvindingen, waaxdoor het contact tusschen mensch en mensch, en tusschen •mensch en wereld, versterkt en verinnigd werd, namelijk: de boekdrukkunst, het kompas, de teleskoop, de mikroskoop, — en ge gevoelt, dat de mogelijkheid ook voor de wijsbegeerte was gescbar pen om zich te verjongen tot nieuwe ontwikkeling'. De opbloei van de wijsbegeerte wordt bepaald door twee factoren.

Eenerzijds de onberekenbare, mystieke, factoa-van het menschelijk genie, dat opeens uit den stroom des levens opduikt — 'mien weet niet vanwaar en men weet niet hoe — en uit eigen aandrift en dn eigien zielsdiepte ©en stouten greep' naar de waarheid doet.

Anderzijds de factor van de zuur gewonnen wetenschappelijke kennis, die zich ophoopt als speelgoed in de handjes van ©en jarig kind, e; i nu om behoorlijke plaats en ordening vraagt.

Beide factoren tot zulk ©en verderbou'.' van de wijsbegeerte waren aanwezig in de eeuw dor reformatie.

Neem een ' man , als Jacob Boehiiie (gest. 1624).

In een krampachtige, visioenaire „vertrekking" van zinnen schept hij een geheimzinnig© wereldbeschouwing, die hem 'maakt tot voorlooper van de grootste, moderne wijsgeeren.

Vóór Kant na langdurig pluizen en scherpzinnig peinzen de Copernicaansche ontdekking doet in de wijsbegeerte, dat de wereld buiten ons niet is gelijk wij [haar denken, leert Boehme reeds, dat het beeld, dat wij van de natuur hebben, een product is van onzen geest, en dat ruimte en tijd niet voorwerpelijk buiten ons bestaan, maar slechts de denkvormen van ons verstand.

Hegelj die het waagde de wereld ©en denkproces te noemen en dus het denken met het zijn te vereenzelvigen (absolute idealiteit), heeft daarom ook Boeihme als zijn voorlooper gehuldigd. _

De filosoifie van dezen genialen mysticus heeft men vergeleken met het dooTbreken van lichtglanzen uit een duisteren achtergrond. Volgens Hof er is onze Rembrandt, met zijn mysterieuse lichteffecten uit ischaduwdiepten ópglorend, een leerling van Boehme geweest indekunsi

De reeds genoemde Giordano Bruno k'wam' tot zijn wereldbeschouwing door het natuur-wetenschalp'pelijk onderzoek te paren met de fantasie.

De ontdekking van de onbegrensde grootheid en vlasten samenhang van het heelal inspireerde hem tot de bewondering, die het wijsgeerig denken bevrucht, en die juist in de middeleeuwen had ontbroken.

In tegenstelhng met de zwaarmoedige en kbele verhouding, waarin de middeleeuwsche denkers standen tot het na, tuur-leven, was Bruno door de nieuw-ontdekte glorie van het. heelal tot den enthousiasten wellust van het loptimisme gestemd. Niet elk ding op zichzelf, zei hij, is schoon, evenmin als de enkele muziektoon, maar alle dingen tezamen vormen een harmonie, en wie zijn ooren tot liefdevol luisteren dwingt, , hoort in de natuur het edel rithme, de goddelijke melodie.

Door deze filosofie, die de noodzakelijkheid van verlossing buitensluit, en het heimwee naar den hemel overbodig maakt, is Bruno de wegbereider en vader geworden van het moderne materialisme (als wijsgeerig stelsel).

Zoo emancipeerde zich dus de wijsbegeerte van de voogdij der theologie, die haar eeuwenlang in onmondigïheid had gekerkerd.

En, niet waar, als de vrijheid van het natuurlijk leven al te onnatuurlijk wordt onderdrukt, springt het leven, gevaarlijk als een bezetene, uit den band.

Of, laat ik' liever zeggen, dan wordt de vrijheid misbruikt, zoodra de banden worden losgemaakt.

D© reformatie Wiais vrijmaking van den mensch van al zijn onnatuurlijke gebondenheid.

De kerk deed afstand van de heerschappij over de gewetens der menschen, en herstelde het leven der vrijheid, zooals het opspringt uit de sprinkader van het Woord.

Uit de bedwelmende wierookatmosfeer van de schemerduistere kathedraal werden de bloemen der gemeene gratie naar buiten gebracht in de ozonrijke lucht van d© nieuwe lente.

Hét protestantisme is de groote bevrijder geweest ook van het verdof te wijsgeerige verstand.

Maar door een tragischen samenloop van omstandigheden, door schuldige boosheid en onnoozel misverstand, werd de vrijheidsverhouding een zondige antithese.

In de Roomsche kerk kan men het vergeefelijk, allhans begrijpelijk, achten, dat ze Giordano Bruno doodroosterde en-Galileï naar de folterbank sleepte, om' de nieuwe ontdekkingen af te zweren.

Maar het protestantisme had, krachtens zijn geboorte-akte, de roeping het nieuwe leven te kweeken, en aan de jongontsprotene filosofie leiding te _ geven.

Het is immers geen toeval, dat niet in de Roomsche, maar in de protestantsche landen, Engeland, Frankrijk, Nederland en Duitschland, de moderne wijsbegeerte is ontstaan.

Edoch, gelijk' wij reeds in de voorgaande artikelen hebben aangetoond, deden de posifief-geloovigen zelf niets en lieten het veld aan „de wereld". Alzoo werd de-weg gebaand voor de opkomst van het kerkverpestend cartesianisme.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen