Straatsma, De Gantelboer.

Ds A. K. Straatsma, die als npvellist een goeden naam heeft en niet lang geleden met zijn boek , , Late Tjente" een bijdrage leverde tof de christe-

lijke romankunst, heeft een reeds van ouderen datum dateerenden roman opnieuw uitgegeven, oaider anderen titel en naar dien titel .ietwat gewijzigde bewerking. Deze eerste druk is mij niet bekend, ook niet bij name, zoodat ik alleen spreken kan over de nieuwe uitgave, die , , Da Gantelboer"') heet.

Wie wei eens iets van Ds Straatsma's werk heel't gelezen, weet, dat hij gaarne zij a stof ontleent aan de omstandigheden van het gewone leven en dat hij dan in zulke ~door allerlei oorzaak dikwijls verwrongen verhoudingen de heilzame doorwerking van het christelijk levensbeginsel teekent. Veelal krijgt men daarbij den indruk, dat hij uit zijn eigen pastorale ervaring vertelt en in meer algemeenen voTm bepaalde gebeurtenissen of omstaudigheden beschrijft. In 't bijzonder wekt „De Gante]l)oer" deze gedachte: de jonge dominee u'it dat boek zal aan de eigen herinneringen van 'den auteur waarschijnlijk niet vreemd zijn. Juist de realiteit van deze figuur geeft aan dat vermoeden grond.

De jonge predikant is Ds Hartman, die met grooten ijver zijn dienstwerk is begonnen in Zeevoo> j-t, een Zeeuwsch plaatsje, waar men om verschillende, maar niet zeer diepgaande reienen een orthodox predikant begeerde. En het' verhaal, dat hier wordt verteld, betreft allereerst den Gantelboer, den koning van het dorp, maar is tegelijk een zeer belangrijk stuk levensgeschiedenis van den dominee; want de strijd, die hier wordt gestreden, is ook zijn strijd en de overwinning, die in de .kracht des geloofs wo^rdt bevochten, zijn viötorie.

In foxsche lijnen wordt de Gantelboer geteekend. Een machtige groot-grondbezitter, van wien vrijwel het heelc dorp afhankelijk is; die laag neerziet op de arbeiders, z ij n arbeiders en met de in zijn geslacht traditioneele hoogheid en zelfbewuste kracht zijn positie handhaaft. Er gaan allerlei geruchten over zijn verhouding tot Janna, de vrouw van zijn ploegkhecht, en — 't blijkt voldoende tusschen de regels door — die geruchten bevatten maar al te veel waarheid. De Gantelboer blijft echter ook in deze verhouding de hooge gebieder, die andere rechten heeft dan een gewoon menscih. Hij heeft Janna, dienstbode op den Gantel, weten te doen trouwen met Jan, den ploegknecht, en daarmee bij de geboorte van Janna's zoontje alle praatjes den kop ingedrukt. Zelf is hij daarna ook getrouwd en er schijnt geen wolkje aan den hemel te zijn.

Maar Jan, de knecht, is lastig en vaag. voelt de Gantelboer onrust, dat hij iets weten zal van den toestand, die nog altijd, maar vO'Or de menschen verbolgen, bestaat, 't Komt tot een botsing met Jan en tot ontslag. Om zich nu ook van Janna te ontslaan en haar verder te doen zwijgen, koopt de Gantelboer haar een halssnoer, dat hij zelf haar gaat brengen. In het gesprek, waarin hij haar zijn boodschap doen wil, is van haar zijde koele bejegening, die hem woedend maak't en ze laat het pakje O'uaaugeroerd.. Maar 's middags, als ze alleen zit, kan ze toch de begeerte niet weerstaan eens te kijken. Ze bewondert het mooie snoer, hewondert zichzelf eens voor den spiegel, vast van plan, het niet gewilde geschenk terug te brengen. Maar Jan overvalt haar — een hevige scène volgt en Éij vlucht uit haar huis naar haar ouden vader en moeder.

Daar komt ze in 't donker aan en door haar (mrust gedreven, vertelt ze alles. Nooit hebbeu de ouders iets van de booze geruchten willen gelooven. Arme, maar eerlijke en onbesproken menschen, hebben ze zulk een schande steeds onmogelijk geacht. Nu echter hooren ze uit Janna's eigen mond de waarheid en die schokt hen zoozeer, dat ze haar de deur wijzen. Janna gaat. Maar ze raakt in een sloof en verdrinkt. En de vader, hartlijder, kan den schok niet doorstaan en sT; erft.

Zoo is er in eens een drama in 't stille doxp. 'En het bekend worden van de toedracht der zaak doet een algemeen misnoegen, maar mompelend geiiit, tegen den Gantelboer opwrokken.

De dominee doorleeft moeilijke dagen, 't Was hem al Zwaar, als zieleherder op te treden in het huisje van Lena, , Janna's moieder, maar 't wordt nog veel moeilijker VOOT hem als 't blijkt, dat de menschen van hem verwacht hadden, dat hij op 't graf eens duchtig de waarheid zeggen zou aan het a; dres van den bewerker vaii al het leed. Als hij dat niet doet, . maar met het gebeurde tot de harten der menschen gaat, keeren ze zich van hem af, wrevelig, omdat hij een grooten mijnheer niet hee't aangedurfd. Dominee bemerkt overal een stillen tegenzin tegen hem en hij heeft een zwaren strijd met zichzelf te doorworstelen.

In deze dagen van gisting beleeft ook de Gantelboer zijn moeilijkste momenten. Lena heeft hem staande gehouden, * toen hij voorbij haar huisje fietste en ze heeft hem toegevoegd, dat ze in den dag der dagen tegen hem getuigen zal voor Gods rechterstoel. Dat vlijmende wooTd heeft zijn ziel, onrustig en gefolterd door bange gedachten, aangegrepen. Hij kan er niet van los komen. Troost heeft hij gezocht bij zijn ouden vader, een Gantelboer van het onvervalschte soort, maar in diens raad: „een paar bankjes" geen vrede gevonden.' Van zijn vrouw, die stil is en niets laat merken, ofschoon ze alles weet van Jan, die haar het snoer heeft gebracht, keert hij zich af, half uit oaiwil, meer uit vrees. Hij is alleen, alleen met zijn ziel en zijn zorgen.

Dan komt 't mooiste deel van 't boek.

Lena gaat sterven, maar ze kan niet sterven. Ze heeft haai vrede verloren. De stille rust van haar leven, dat dooi Godsvertrouwen gedragen werd, is weg. De dominee spreekt met haar en wijst op de oorzaak: ze heeft zich tot reahter over den Gantelboer gesteld en eerst als ze dezen vergeeft zal ze in vrede kunnen sterven. De oude ziel worstelt een ganschen hangen nacht, meest nog, omdat de dominee, die met haar bidden zo'U, ophield bij de woorden van het onze Yader... „en vergeef ons onze schulden gelijk....", zeggende, dat hij niet voortbidden kon.

Maar den volgenden morgen laat ze hem roepen. Ze kan nu doen wat ze doen moet en ze bewilligt er in, den Gantelboer aan haar bed te zien. De dominee, dankbaar en gesterkt, gaat dezen de boodschap brengen. En weer maken we een felle zieleworsteling mee door, nu van den grooten man, die buigen moet. HeeL een langen dag duurt 'die strijd. Lena woidt van uur tot uur zwalck'er, hij weet h§it, maar gaan kan hij niet. Eerst als> de avond diep over de landen ligt, wringt hij zich lO'S aan zijn banden van hoogmoed en onwil en hij gaat zijn moeilijken tocht. Lena leeft nog, kent hem en spreekt fluisterend.... „arme man..... Jezus''.... Maar nog is er het leven, ze wacht nog. Tot de dominee begrijpt: En naar het bed gaande bidt hij het Onze Vader voor haar af. Voor liij klaar is, is Lena overleden.

De Gantelboer neemt Janna's jongetje, zijn zoontje, mee naar zijn huis en na nieuwe, moeilijke dagen, vindt hij vrede in Lena's laatste woord: Jezns.

Ik moest het verhaal ietwat uitvoerig weergeven, om de lezers de kracht er van te kunnen doen zien. In dat slotgedeelte, dien zwaren zielestrijd om vergeving te schenken en te vinden, ligt de waarde van dit mooie boek. De Schrijver is er in geslaagd de uitbeelding treffend waar te maken. Hier is inderdaad motief voor een romantisch-dramatisch verhaal en het gevaar was groot, dat allerlei om­ standigheid - den Schrijver van-de hoofdzaak afvoeren zou. Maar — en dat acht ik' de groote verdienste - --hij heeft zich weten te ooucentreeren op wat h e t doel was van zijn boek: de strijd, die vrede brengt, de worsteling, die door genade tot overwinning leidt. En bij den dominee, 'die zfn rijpingsproces doormaakt, èn bij Lena, en niet het minst bij den Gantelboer zelf is de ontleding van het zielegebeuren zuiver en go^ed. Diaardqor gaat er geestelijke kracht uit van dit boek, een klaar en helder getuigenis, dat tot hart en geweten spreekt.

Ik zon wel op enkele zwakke steeën kunnen wijzen, die mij bij het lezen opgevallen - zijn; Maar die , , zitten" alle in den buitenkant van 't verhaal, in de entourage van menschen en dingen. De hoofdzaak, waar het op aia, nkomt, is voortreffelijk. Van samenstelling zoowel als van voxm, van ontleding zoowel als van weergave. Daarom meen ik dit boek te mogen begroeten als een aanwinst voor onze christelijke romankunst, die met dergelijke, door ervaring gedragen en door levensinzicht gerijpte boeken, *belangrijk wint aan kracht..

^) üitg. van de L'it.g. Mü „Holland", Amsterdam.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen