Francois Pauwels „Boeven en Burgers”.

Geheel in overeenstemming met het karakter van den modernen roman, die een gezaghebbend beoord(-elaar is van levensverhoiudingen en levensuitingen, verschijnt van tij'd tot tijd een roman, die , , geruchtmakend" kan worden genoemd. Geruchtmakend, omdat hij een of andere ([uaestie onder hel vlijmscherpe mes eener niets-ontziende ontledende critiek neemt of een felle demonstratie geeft van verouderde en verworden begrippen.

Zuike , .geruchtmakende" boeken waren in hun tijd „Diamantstad" van Heyermans, of „Geertje" van De Meester en zijn tegenwoordig „De jeugd van Francesco Campana", „De Opstandigen", „Merijntjo Gijzens .Jeugd" e.d. De eene herdruk volgt op den anderen, er komen goedkoope uitgaven en tooneelbewerkingen van en het „gerucht", dat ze maken, doet ze altijd weer nieuwe koopiers en lezers vinden.

Een van die „geruchtmakende" boeken van den laatsten tijd is de schetsenbuudel van Mr Fran-(jois Pauwels, „Boeven en Burgers" '); reeds heeft het zijn, derden druk en ook is het, gedramatiseerd, al onderscheiden malen op de planken geweest.

Voor een deel vindt de opgang van zulke romans altijd z'n verklaring in de bekendheid van den Auteur. Een nieuw boek van Scharten of Mevr. V. Ammers Kuiler of A. M. de Jong wekt reeds belangstelling, eenvQudig omdat het van hen is. En ook Mr Pauwels behoort tot die bekenden.

Zijn dichtbundels , , Fantomen" en „Tziganen" hebben alJorwege de aandacht getrokken, en zijn naam op" literair gebied gevestigd.

Al aar het vooTuaamste element wordt natuurlijk door de boeken zelf bijgebracht. Juist om hun inhoud, en de wijzen, waarop^ ze dien bewerken, zijn de bovengenoemde romaas zoo popiilair geworden, bekender dan de andere boaken van deze Auteurs. En het is ook de inhoud in de eerste plaats, die Pauwels' nieuwste werk geruchtmakend doet zijn.

Mr Pauwels is advocaat te Amsterdam en dan in 't bijzonder advocaat in strafzaken. Hij: kent dus uit de practijk van zijn ambt het bedrijf der „boeven" en dat op zichzelf al maakt, dat men „interessante" mededeeling? n verwacht als hij uit die ervaring gaat vertellen. Maar in den titel van zijn boek „Boeven en Burgers" ligt een tegenstelling opgesloten, die nog te meer prikkelt toi nieuwsgierigheid: blijkbaar wil de Schrij'rer iets moer dan iüléén vertellen, men vermoBdt, en terecht, achter den inhoud een bedoeling.

Welnu, die bedoeling i s er.

Mr Pauwels wil in de eer.ste plaats d3en verstaan, dat de werkelijkheid een geheel ander beeld geeft van boeven en burgers, dan men zich gewoonlijk vormt, dat velen, die als boef worden behandeld, in 't geheel geen boeven zijn en oangekeerd, anderen, die als burgers met heai in tegenstelling worden gezien, allerminst die achting verdienen. En, daarmee in verband, wil hij een krachtig pleidooi voeren tegen het systeem, dat die foutieve tegenstelling in de hand werkt, het systeem van celstraf. De Auteur is een'overtuigd en zeer beslist tegenstander van de celstraf, die hij verderfelijk en onmenschelijk vindt en van dat gevoelen wil hij zijh lezers doordringen.

Hij doet dat op de dramatische wij'ze van vertellen-uit-zijn-praclijk. „Ik heb waarheid geschreven", zegt hij in een inleiding, „ook als de personen en het verhaalsgebeuren uit de verbeelding zijn opgebouwd. De waarheid van het wezen der dingen, welke evenzeer voor de phantasie van den Auteur onaantastbaar dient te blijven". En met die , .waarheid" wil hij bewijizen, dat „de waanzinkweekende cel onteert zooiwel den toepasser als het slachtoffer. Zij schrikt den gewoonte-nïiisdadiger niet af en vernietigt den gelegenhhaidsmisdadigcr moreel, physiek en maatschappelijk, ondanks de orimineele philanthroipie, die men reclasseering noemt”.

Overziet men de verschillende scihetsen, die hij geeft, dan blijkt precies, wat hij' hier beweert. Gewoonte-misdadigers, als , , de Koning v^an den Dijk" (r-de Zeedijk), wiens inbraak-avontuui; in het eerste v< ; rhaal wordt verteld, af de gedetineerde, die in de schets van „De Heler" optreedt, zijn - voiOir de celstraf totaal ongevoelig: „De lik conseiTeert", zegt de bovengenoemde , , koning", „als je d'r niet gek wordt, wordt je d'r vet.... en dat is bij mij 't geval"; en de ander verklaart , , as ik weer wat Hik, doe ik 't alleen.... kranige jongen, die me dan pikt''. .Maar de anderen, die door een misstap of geheel onschuldig in de oei terechtkomen, de gelegenheidsmisdadigers, zooals Pauwels ze noemt, ze gaan er te gronde, en degenen, die preventief „zitten" in afwachting van 'hun vooi-geleiding, ze worden krankzinnig of zijn voior hun leven moreel vernield. En Iran lot teekent de Auteur in aangrijpende kleuren: zoo in de schets van den braven 'Hamer, die, onschuldig, voor heling is veroordeeld en in de gevangenis sterft van hartzeer en \'an heimwee naar de vrijheid; in het verhaal van de verarmde visschersweduwe, die het wrakkige scheepje van haar man heeft , , 0'pgeborgen" en in de cel krankzinnig wordt; van vrouw Slis, die om een buurvrouw te helpen tegen het beruchte ait. 25S heeft gezondigd en nu in de maandenlange opsluiting wegkwijnt, enz. enz. Telkens als men zoo'n stuk gelezen Jicoft wringt zich een onzegbaar medelijden naar boven, sterker dan elke erkenning, dat door die stakkerds toich iets ver-' keerds is gedaan en — dat succes bereikt de Auteur volkomen — men raakt van weerzin e.n walging vervuld tegen een strafsysteem, dat tot zoo noe'dlottigp gevolgen leidt, leiden moet. De cel „vernietigt", zegt Mr Pauwels, moreel, physiek, maar ook maatschappelijk. En dat laatste bewijst hij' met de trieste gesclüedenis van Ribben, die, tot „levenslang" veroordeeld, na vele jaren gratie krijgt en de gevangenis verlaten mag, maar zóó volkomen ontwricht is voor een vrijheids-bestaan, ' dat hij! nog denzeltden avond in het water raakt en verdrinkt.

In dit alles levert het boek een buitengewoon scherpe en wrange critiek op , dezen vorm van rechtspleging, te feller, wijl de Auteur zakelijk vertelt, zonder dramatischen opismuk, zonder een opzettelijk-scheppen van sfeer. Die sfeer i s er in de geschiedenissen, zelf, de tragiek grijpt u overal aan, het bewijs wordt niet geleverd, maar levert zichzelf, dringt zich op uit de lugubere feiten.

En nu de teekening van de burgers, tegenover de boeven?

Die is al even overtuigend voor wat de Auteur beweren wil. Zie het maar aan de figuur van Nehemia Bari'o, die vrijgesproken wordt, maar een gt^meene, sluwe, doodtrapte bedrieger is, aan „Elizabeth Bas", die ruischt van de zijdO', maar in gevangeni skieeren behoorde te loopien. Zij zijn liiet als boeven gestempeld, want ze blijven buiten de cel, maar ze zijn het voor 't besef van den lezler, alweer zondej' dat de Auteur eenige moieite doiet om dat besef te wekken.

En niet het minst wordt afgerekend met die burgers, die de vertegenwoordigers zijn van het celsysteem en de maatschappij tegen de boeven beveiligen: „de Zwaif', een hatelijke officier van justitie. Dr Koma, de gevangenisdokter, een onmenscheiijke bureaucraat, commissaris Trapman, die op een cynisch-ambtelijke manier een onschuldige tot „bekentenis" brengt, e.d. meer. Zij zijn het, die de tegenstelling boeven-burgers handhaven, maar het effect van hun optreden bij den lezer is • pa'ecies omgekeerd: het geeft den doorslag aan de sympathie voor de „boeven", die groeit, naar­ mate men verder leest. Daarom geeft ook, , een soort \'an voldoening het verhaal van den „Bup", een streng rechterlijk ambtenaar, die om een weddenschap met vrienden een week in de cel gaat, maar daarin lichmnelijk en geestelijk een onzegbare foltering ondergaat, zoo, dat hij, in zij'n ambt teruggekeerd, tegen elke oelverooirdseling zicih met hand en tand verzet. En als hij dan in een artikel de , noodzakelijkheid" verkond'gt voor lederen rech-ter, alvorens achter de groene tafel plaats Ie nemeTi, ambtshalve een week cel-straf , , opi te knappen", geeft men hem volkomen gelijk. M'aar natuurlijk kost die bewering hem zijn ambt. Sarcastisch staat dan ook boven het stuk de titel „de dwaze rechter".

Uit dit overzicht van den inhoiud kan hot duidelijk zijn, dat het boek indruk maakt, indruk speciaal in den zin, dien de Schrijver beoogt. En de boeiende vorm van vertellen, die van het kunstenaarschap van den Auteur blijk geeft, de frissche, pittige stijl, door veelviddig wisselende effecten kleurrijk en levendig, versterken dien nog. Maar, als de pleiter zijn pleidooi voleindigd heeft, dat is, als men het boek geheel heeft getezea, gevoelt men toch, dat de bedoeling tendenz is geworden, en die tendenz de waarde van den roman als literatuuruiting overwoekert. De zoogenaamde „boeven" en „burgers", die ten tooneele verschijnen, mogen dan (omgevormde) werkelijkheidsfiguren zijn, in hun plaats in het geheel zijn z'e toch zóó gerangschikt, dat ze allen, hoofd voor hoofd, aan de b6d.oeling van den Schrijver dienstbaar zijn. De verschillende schetsen lijken objectieve verhalen (slechts een, enkele maal mengt de Schrijver zich er in met een honend woord of een cynische opmerking), maar in werkelijkheid zijn ze welgekozen en weigerichte; scherpe pijlen, die, afgeschoten worden op; een te voren opgesteld doel en niet missen kunnen.

En in zijn critiek op het gewraakte systeem is de Schrijver .al evenmin objectief. Want wat misstand is vvordt hier vereenzelvigd met het stelsel zelf; de verkeerde dingen er in worden als de eenig mogelijke geteekend.. Het boek wekt den indruk, dat de celstraf absoluut en zonder uitzondering leiden moet to!, moireele, physieke en maatschappelijke vernietiging. Dat is de .persoonlijke overtuiging van den Auteur, maar hij doet liet voorkomen als inhaerent aan het systeem, zó.ó dat het voor lederen beschonwer te voorschijn sp, ringt. Dat nu is tendentieus en doet schade aan de waarde van het boek in literair op'zicht.

Te sterker gevoelt men dit, wanneer men de rede gehoord heeft, die Mr P'auwels naar aanleiding van dit boek eenige weken geleden heeft uitgesproken. Hij heeft toen in woorden, , ; , rec.htstreeks dus, zijn pleidooi tegen de celstraf gehouden en zijn geve; elens over de quaestie boeven-burgers en het celsiraf-systeem nader uiteengezet, met een schampt-ren aanval op het christendom, dat de celstraf heet uitgevonden te hebben en strafwaardigheid motiveert met de theorie van den vrijen wil des mcnschen. Door die mentaliteit wordt het boek gedragen en. wie goed leest, vindt haar daarin ook terug.

Maar ook zonder dat men dit wee! verstaat men, dat , , Boeven en BLU'gers" niet is een hoek, dat in onzen christelijken kring sympathie vinden kan. We hebben als chiistenen een totaal ander inzicht in de • verhouding van schuld , en straf dan hier Wordt gedemonstreerd en ook een geheel andere meening over de taak der overheid. We verstaan wel de menschlievende bedoeling, die bij den Schrijver voorzit, maar, waar hij' het zonde-elemcnt geheel uitschakelt en de daden van den mensch verklaren wil uit erfelijkheid, opvoeding, milieu, cmstandighoden, gaat hij een richting uit, die de onze niet is, die aan ons christelijk belij'den rechtdraads tegenovergesteld is en dus onze waardeering niet heeft, niet hebben kan.

't B.oek moge dan hmnaan zijn en misschien in zeker opzicht eenige nuttige werking kunnen doen, het moge als lectuur boieiend en in zijn styleering goed wezen, we verschillen met den Schrijver te zeer van inzicht, dan dat het ons ook maar eenigszins zou kunnen overtuigen of bekoren.

ï) Uitg. J. M. iMeulenhoff Amsterdam.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen