Leestafel.

J. A. WoRMSER. EEN SCHAT IN AARDEN VATEN. DE > AFSCHEIDiNG« IN LEVENSBESCHRIJ-^NGEN GESCHETST. E. J. Bosch Jbzn. — Nijverdal 1915.

Van de EERSTE SERIE van dit breed opgezet werk liggen thans het Ie en lie stuk voor mij.

Twee goed gedrukte boeken; elk van ruim 200 bladzijden, in stemmige banden.

Het eerste heeft als hoofdtitel: IN TWEE WERELDDEELEN met: HET LEVEN VAN ALBERTUS CHRISTIAAN VAN RAALTE, als ondertitel.

Het tweede : HET LEVEN VAN HENDRIK PETER SCHOLTE met er boven: JDOOR KWAAD GE­ RUCHT EN GOED GERUCHT".

Toen van het boek over VAN RAALTE de eerste Aflevering verscheen, heb ik op EEN SCHAT IN AARDEN VATEN reeds de aandacht gevestigd. Ik wensch thans den geachten schrijver van harte geluk, dat hij met zijn publicatie reeds zoo ver gevorderd is, en het is mij een genoegen zijn nn voltooide biographieën van deze twee „Vaderen der Scheiding* hier aan te kondigen. Laat mij er den wensch aan toevoegen, dat het hem gegegen moge worden, de taak, die hij zich gesteld heeft, de > Afscheiding" in levensbeschrijvingen te schetsen, te voleindigen.

De sympathie waarmee in de Christelijke Pers zoowel het plan van WORWSER als dat van RuLLMANN begroet is, en het debiet hunner boeken waarover zich de respectieve uitgevers nu reeds mogen verheugen, toonen dat met deze kerkhistorische werken aan een begeerte van ons gereformeerde volk tegemoet wordt gekomen. Wanneer toch WORMSER'S biographieën-recks en RULLIIANN'S triologie straks af zijn, zullen, naar zich uit hetgeen er reeds van verschenen is, laat afleiden, wij Gereformeerden twee Kerkhistorische werken bezitten, diö', als volksboeken, standaardwerken mogen heeten. Twee werken, die, doordat RULL.MANN, niet enkel, zooals WORJISER doet, de AFSCHEIDING, maar ook den lateren StRijD VOOR KERKHERSTEL schetst en dat straks ook doen zal met de DOLEANTIE, elkander zullen aanvullen. Zullen aanvullen, en düs op uitnemende wijze tegemoet komen aan de begeerte om de geschiedenis der GEREFORMEERDE KERKEN IN NEDERLAND met kennis van zaken en wèlversneden pen, op bevattelijke wijze beschreven te zien. 'n Goed kerklid toch heeft zijn kerk lief en heeft daarom ook belangstelling voor haar verleden, en om aan te wakkeren die liefde ook bij zijn kinderen, wil hij, dat ook zij van dat verleden zullen wéten, opdat zij, Gods daden in dat verleden niet vergetend, hun hoop, ook de hoop voor hun kerk op, God zouden stellen.

Gods daden in het verleden, — zeker ook in de latere geschiedenis der Gereformeerde Kerken in Nederland zijn zij zichtbaar. Maar in de poging tot Reformatie, die op Separatie uitliep, in die poging tot kerkherstel, wil het mij nog altijd voorkomen, dat ze al heel duidelijk zichtbaar zijn.

Bij al mijn hooge waardeering ook voor RULLMANN'S trilogie kan ik mij dan ook den­ ken, dat WOR.MSER zich nicer bijzonder tot een schetsen van de SCHEIDING zag getrokken.

En zeker, niet doordat RULLMANN minder mee voelt met deze eerste periode in den strijd der Gereformeerden op kerkelijk gebied, maar doordat zijn meer chronologische methode een andere is dan de biographische van WOJUISER, maken hun werken elkaar niet overbodig.

^Mijn vrees, dat wij bij de laatste methode nog al eens op DOUBLETTEN en meer daü op doubletten zouden stuiten, dat wij in de volgende levensbeschrijvingen herhalingen zouden krijgen van wat in de vorige al beschreven was, is, althans bij wat ik van deze eerste twee stukken der eerste Serie zag, door de tactvolle wijze waarop WORMSER de herhalingen weet te vermijden, beschaamd geworden.

Zijn levensschets van VAN RAALTE'doet ons dezen mensch, dien zijn biograaf, in navolging van den Amerikaanschen predikant DOSKER, een in vele opzichten, «groot man" noemt, zoo uiterlijk als innerlijk kennen. Uit eigen waarneming, — WOR-MSER ontmoette hem te AMSTER­ DAM in 1866, — beschrijft hij dat uiterlijk aldus: „kort van gestalte; iets, bijna onmerkbaar, gebogen; mager; grijzend haar; breed voorhoofd; heldere grijze oogen; het geheele' gelaat dat van een man, die helder dacht, zonder aarzeling toegreep, eerlijk en koppig handelde en volhardend doorzette".

Van dezen man, „in wien drie volksaarden beUchaamd waren, de voortvarende Franschman, de degelijke Duitscher en de volhardende Fries, uif wiens stamboom drieërlöi bloed in zijn aderen vloeide", — vertelt liij dan het lijden, strijden en arbeiden voor de zaak van Gods Kerk, eerst in NEDERLAND en straks in AMERIKA. Doet zijn lezers, waar hij van dat leed en dien strijd en dien arbeid vertelt, een blik slaan in V. RAALTE'S zieleleven, en eindigt zijn biograpkie met de betuiging van diepen eerbied voor den man, dien hij, op grond van zijn historische onderzoekingen, al beter heeft leeren kennen.

Een betuiging van eerbied, waarmee de lezer niet kan nalaten in te stemmen.

De levensschets van dezen »Vader der Scheiding< , die in »twee werelddeelen* geleefd heeft, en wel een zoo te waardeeren leven, maakt haar uiteraard niet alleen voor de Gereformeerden in NEDERLAND, maar ook voor die in AMERIKA van belang.

Dit laatste geldt niet minder van de andere van WORMSER'S levenschetsen, die van HENDRIK PETER SCHOLTE.

Ook hier, als bij v. RAALTE, eerst het verhaal van jeugd en studietijd. Dan, in tegenstelling met V. RAALTE, — die, hoewel hij op zijn proponents-examen bekwaam was gekeurd, wegens zijn bezwaren tegen den geest en de strekking van de toen bestaande Synode, niet tot predikant was toegelaten, '— SCHOLTE'S predikant worden bij het Hervormd Kerkgenootschap. Verder, hoe SCHOLTEN, als predikant te DOYEREN ca. in 1834, naar ULRUM trekt, als DE COCK daar in 1833 is geschorst, en hoe hij daar, op verzoek van den Kerkeraad, preekt en doopt, wat aanleiding geeft tot zijn schorsing. Iets waaruit dan, evenals reeds den 14en October 1834 te ULRUM was geschied, den len November van' dat jaar ook te DOVEREN ca. de Afscheiding van het HERVORMD KERKGENOOT­ SCHAP ontstond, en waarop den 1 Oen December van '34 SCHOLTE'S afzetting volgde.

Even als Ds. VAN RAALTE heeft, naar men weet, ook Ds. SCHOLTE niet alleen in EUROPA, maar ook in AMERIKA gewerkt.

In hoofdstuk IV—XI teekent de biographie hern als predikant van de AFSCHETUING in ons vaderland.

Het ruime aandeel, dat ook hij gehad heeft in de vervolgingen, den Afgescheidenen door de Nederlandsche regeering en het Hervormd Kerkbestuur aangedaan, wekt onze deernis. Als wij lezen hoe hSj, zonder zich van de wijs te laten brengen door de zoo tegenstrijdige moreele beoordeeling van zijn persoon bij zijn tijdgeaooten, doét wat hij overtuigd is sijn plicht te wezen, versta ik, dat WORMSER het aan 2 Corinthe 6 : 8 ontnomen : ^^do»r kwaad en goedgeruchC als motto, en als hoofdtitel boven déze biografie kon plaatsen. Maar ook wanneer wij lezeü van den droeven strijd weldra in den kring der GESCHEIDKNEN zelf ontstaan; van de bange > crisis der jeugd" die de AFSCHEIDING heeft doorgemaakt ; van de verwijdering tusschen SCHOLTEN en DE CocK, waarbij het tusschen de twee vroegere vrienden, reeds zes jaren na de SCHEIDING, ot een breuke kwam, die alle gerneenschapsoefening uitsloot; wanneer wij lezen hoe, onder eiding van SCHOLTE, de Gemeente van UTRECHT zich in 1838 liet erkennen als nieuwe gemeente et afstand van haar wettigen naam, iets wat, et het oog op de nog voortdurende vervoling, hoe psychologisch verklaarbaar ook, toch, ijl SCHOLTE daarbij „hai gehandeld op eigen and, zonder eenige voorkennis van zijn Hjdensenooten, en zonder te bedenken welke vértrekkende gevolgen die handeling kon — en oest — hebben", zedelijk niet onbedenkelijk as; — wanneer wij dit alles in deze levensbechrijving lezen, dan verstaan wij ook, en reeds aarom, dat WOR-MSER het aan 2 Cor. 4 : 7 ntnomen : EEN SCHAT IN AARDEN VATEN motto, ls hoofdtitel boven zijn: E AFSCHEIDING IN EVENSBESCHRIJVINGEN heeft geplaatst.

'n „Schat" is alles wat waaraSf voor ons heeft, en waarde heeft voor ons alles wat 'n lustgevoel bij ons wekt doordat het 'n behoefte bevredigt. Uit de behoefte van het vrome volk aan een kerkelijk leven overeenkomstig Gods Woord ontstond de AFSCHEIDING en voorzoover zij die behoefte bevredigde, was en bhjft zij een schat. Dat zij dit, met name in de crisis harer jeugd, zooals óok blijkt uit Scholte's levensbeschrijving, niet altijd gedaan heeft, vindt zijn oorzaak in de omstandigheid dat zij was „een schat in aarden vaten".

Het goede werk van '34 toch is zeker door. God voorbereid en door Hem, als eerste Werker, in al het werken der menschen' ten uitvoer gebracht. Maar die menschen, ook die christenmenschen van '34, waren nog zondige menschen en daarom, in zich zelf, tegenover de macht van hun eigen en elkanders zonde zwak als het aarden, het leemen vat tegenover harden duw en ruwen stoot. Maar, zooals ge moogt spreken van geluk, wanneer uw kostelijke wijn in al te dunne flesch, uw kunstig bewerkt sieraad in spanen doosje, toch nog bewaard blijft, zoo mogen wij Gereformeerden van zegen spreken, dat in de aarden vaten de schat der Scheiding voor ons en voor heel ons volk niet verloren is gegaan.

Als WORMSER dan in hoofdstuk VII—^XV van zijn boek van SCHOLTE'S verblijf in Amerika vertelt, stemt het droef, dat door de kleinzieligheid van het toenmalig Liberalisme, de zegen der AFSCHEIDING voor onze eigen koloniën, voor onze Oost schier heel is verloren gegaan. Maar ook wekt SCHOLTE'S organiseerend t^ent bij wat hij voor de kolonisatie van een deel der Gescheidenen in AMERIKA heeft gedaan, onze bewondering; en zoo ook wekt het leed hetwelk hem ook Aéax niet gespaard is, onze deernis, al valt daarbij niet te ontkennen, dat deze wilsmensch, met zijn zucht naar onafhankehjkheidvan anderen, zijn zich niet kunnen voegen naar vaste regelen, voor een niet gering deel van dit leed zelf de oorzaak is geweest.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen