„Verhalen" door J. K. van Eerbeek.

In een der voorafgaande nummers ben ik, zooals de lezers zich misschien herinneren, een artikelenreeks begonnen over nieuwe christelijke romans. Een en andermaal moest —. en zal nog wel eens moeten — deze serie worden onderbroken, omdat in een wekelijksche periodiek allerlei omstandigheden zich doen gelden; maar storend werkt dit niet, wijl de artikelen, als bespreking telkens van een ander boek, op zichzelf staan. —

Na een korte inleiding werd eerst behandeld , , Koningskinderen" van C. Rijnsdorp (dat intusschen zijn tweeden druk zag), daarna volgde een artikel over de twee nieuwe boeken van Wilma, „Vergezicht" en „Kerstkinderen"; en nu is aan de orde een bundel „Verhalen" van J. K. van Eerb e e k. i)

Deze schrijver, wiens eigenlijke naam is M. Boss, behoort tot de jongsten onder onze christelijke auteurs. „Verhalen" is zijn eerste boek. IJij gaf, maar onder een ander pseudoniem (M. van Kempen) eenige novellistische bijdragen in tijdschriften en, vergis ik me niet, enkele schetsen in „De Rotterdammer", maar grooter werk leverde hij nog niet. Trouwens, „Verhalen" is ook een verzamelbundel, al behooren dan sommige deelen ook bij elkaar.

We hebben hier dus te doen met een debuut, met een voor het eerst optreden. En, al bepaalt dat nu ook het oordeel niet over het werk alszoodanig, het is toch een factor, die in het geding komt, als men over een boek spreken gaat. Want een jonge schrijver moet zijn weg nog vinden en dan brengt een eersteling den recensent altijd voor de vraag, in welke richting die ontwikkeling mogelijk zal gaan.

Met name ten aanzien van dit werk stelt men zich die vraag. '

Wie dit boek ter hand neemt, en, het doorbladerend, ziet dat het is een christelijk boek, zal bij nadere lectuur herhaaldelijk vreemd opzien. Want bet is anders dan wat we kennen en hebben. De taal is die der modernen; de stijl aphoristisch als die van het jongste proza; de uitbeelding als bij vele jongeren vaak van een bijna-opzettelijke aanschouwelijkheid, forsch, ietwat rauw soms; de samenstelling der verhalen hier en daar van de vaagheid-in-belijning, die alweer van de nieuwere prozakunst een der kenmerken is. Er is een duidelijk streven naar de effecten der moderniteit. Maar daarbij doen zich verschillende verschijnselen op, die uitwijzen dat dit streven veelszins nog is een zoeken, een experimenteeren zelfs; dat de Auteur nog niet heeft gevonden een eigen, bij zijn karakter en aanleg passenden, uitingsvorm.

Alsvanzelf stelt zich dus de lezer de vraag wat op grond van dit eerste werk voor een verdere ontwikkeling van den Auteur te verwachten valt.

Welnu, ik geloof dat op deze vraag het antwoord zeer moedgevend kan luiden. Zeker, alles wat daar zoojuist werd opgemerkt is waar. Maar daartegenover staat, dat er in geest en opvatting, ook in de literaire qualiteiten van deze verhalen iets is_, dat uitreikt boven het gewone, dat getuigt van een schrijverstalent van beslist eigen type. Onmiskenbaar is hier een kiemend artistiek vermogen, dat, verder ontbolsterd en bevrijd van een nog belemmerende onzekerheid, waarlijk-literair werk zal kunnen opleveren. Ondanks het nog-niet-gevonden-hebben, is er in wat de Auteur hier biedt een frischheid en ©en jonge kracht, die veelbelovend mag worden genoemd. En ook loopen door dezen bundel reeds de aders van de echte christelijke kunst.

Herhaaldelijk — pas nog weer in het artikel over „Koningskinderen" — heb ik er op gewezen, hoe zich de essentie van de christelijke kunst betoon en kan en moet in de psychologische ontleding van het christelijk leven; hoe daarin haar bestaansrecht ligt, maar tegelijk ook haar moeilijkheid, omdat het gevaar voor een oppervlakkige opzettelijkheid daarbij groot is. Die romans en dichtbundels, waarin deze analyse hoofdzaak is en tot haax juiste recht komt, zijn de zuivere uitingen van christelijke kunst.

En zie in dit licht nu dezen, bundel. Telkens, in iedere schets weer, treft het den lezer, dat de Auteur tracht de nooden, de geestelijke nooden, van de menschenziel te ontleden, de worsteling, die er is in de ziel in en onder de omstandigheden van het leven. En dan is het soms verrassend^, hoe diep hij daarbij peilen kan en hoe juist van teekening sommige affecten zijn, die hij weergeeft. Als men b.v. leest het verhaal van den turfboer Jonas, die heel zijn leven bedriegelijken handel heeft gedreven en nu op zijn sterfbed in de benauwing komt, staat men voor een proeve van christelijke literatuur, die zich verheft boven vele schetsen en boeken van soortgelijk gegeven. En als men nagaat, hoe uitgebeeld wordt de geestelijke ontwikkeling van den bakker Ambtman, die in verschillende schetsen optreedt, ziet men duidelijk die zuiverheid van psychologische analyse, waarvan ik sprak. De •vj; ijze, waarop de Auteur juist zulke moeilijkheden aandurft en behandelt is het, die zijn boek waarde geeft en het aanstonds een goede plaats verzekert onder de scheppingen der christelijke kunst. Nu blijkt elders in het boek ook wel weer ten dezen, dat de schrijver als Auteur nog in de vormingsperiode is, maar de kern van het werk is die, welke voorwaarde is voor christelijke kunst. En daarin is de eersteling van den Auteur J. K. van Eerbeek een verheuging en wekt zij de beste verwachtingen voor het verdere werk^ dat we van hem nog hopen te ontvangen.

Op den inhoud der afzonderlijke verhalen ga ik nu niet in bijzonderheden wijzen. Slechts zij' opgemerkt, dat in verschillende schetsen dezelfde personen terugkeeren en men dus het geheele boek gelezen moet hebben om zich over hen een indruk te vormen. Ambtman en Beltman b.v. treden in onderscheiden gestalte naar voren en men krijgt op beiden pas het juiste gezicht, als men ze in de latere verhalen van den bundel (met name in de novelle „Jonas") lieeft ontmoet. De volgorde van de stukken is dan ook wel wat eigenaardig: wat bij elkaar hoort had ook moeten aansluiten.

Er zijn sterke en zeer welgeslaagde verhalen onder deze verzameling: „Tiemen" b.v., „De Diefstal", „Het Wonder in het Gasthuis", „Jonas"; er zijn ook stukken, welker onderwerp nog ligt boven het bereik van den Auteur: „Wate Landeel" b.v. en „Gekozen" (ofschoon ik aanstonds hieraan moet toevoegen, dat ze wel de moeite van het lezen waard zijn). Enkele novellen zijn van een tragisch karakter, „Genadebrood" b.v., andere liggen aan den humoristischen kant: „Oorlogskansen". Er zijn verhalen die om een kern van zielkundig ontleden zijn heengebO'UVi^d, „De koksiaah" b.v. en, omgekeerd, zulke waarin het vertellende element hoofdzaak is en de psychologische analyse alleen haar plaats krijgt voorzoover ze voor den gang. van het verhaal noodig is: „Het Faillissement". Er is dus in den inhoud van den bundel alszoodanig een verschil in uitingsvorm, dat van diezelfde onzekerheid getuigt, waarvan ik boven sprak: het bepaalde, bij zijn talent geheel aansluitende genre, heeft de Auteur nog niet gevonden. Maar — en dat is weer het verwachtingwekkende van dezen bundel — hij kan vele kanten uit en zal, vrij zeker, goed werk leveren, welke van de hier vertegenwoordigde richtingen hij ook uitgaat. Goed werk óók uit het oogpunt van christelijke kunst, want bij de verschillende verhaal-nuanceeringen is het christelijk element goed bewaard gebleven.

We hopen dus eerlang op een roman van dezen Auteur, op een boek dat in en opzichzelf een eenheid is. Hij vermijde dan naamsverwarringen, als in deze schetsen bij herhaling voorkomen.

') Uitg. van J. H. Kok, N. V. Kampen.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen