LITERATUUR EN KUNST

Ieder is alleen.

Bert Bakker: Ieder is alleen. „Holland", Amsterdam. Uitg.-Mij.

Na „Drijfzand", de roman, waarmee de dichtei^ Bakker zidh biji de prozaïsten voegde, veirscheen nu van zijn hand een i'omian, waarin de poëzie een belaogrijke rol heeft.

De titel is ontstaan onder invloed van een vers van Jan van Nijlen: „De mensdh is eenzaam tot en met zijn dood". De hoofdpersoon, Ds JBaert, raakt zijn geesteUjk evenwidht kwijt, als hij bij het maken van zijn Goede Vrijdagpreek zich niet kan ontworstelen aan den invloed die een pessimistisch gpdicht op hem heeft. En latör, na veel getob, spreekt een vers voor hem uit, dat die mensch zijn moeiten alleen moet uitvechten. De vrouw van een anderen gekweldei, tracht dtezen op te beuren door het lezen van gedichten van Moens, in de hoop dat die „een richtinig gevend Evangelie" voor hem zullen zijn. Die zelfde man; , als liij tracht uit te komen uit zijn verkeerde levenshouding^ getroffen als hij is door ©eai kruiswoo'rd, blijft worstelen met het vers , , lcnielen zal ik".

En toch heeft in werkelijkheid de poëzie geen wezenlijke rol in dit werk, dat om versdhillende redenen merkwaardig is. Deze roman heeft namelijk zooveel goede kwaliteiten, dat men, alleen daarop ziende, een loflied zou lammen zdngien. Maar de fouten die deze kwaliteiten aankleven zijn zoodanigi, dat iemand, idie daar vooral op let, niet veel goeds van het boek zal zeggen.

Het gegeven, zooals gezegd ontleend aan een gedicht, illustreert de schrijvei- niet aan het leven van één persoon, maar hij neemt verschillemdo knensehen, allen gebukt gaand onder een groot leed.

Ds Baert kan niet gelooven, dat het offer vaai Golgotha ook alle dagelij ksche zonden verzoent. Zijn twijfel, of liever ongeloof, is dus zuiver godsdienstig van aard. Zijn vrouw, Eke, kan hem niet helpen, omdat ze niet de diepte van zijin leed kent, maar ook zij is eenzaam, daar haar man ook buiten haar diepste wezen staat. Hun zoom, Frans Johan, leert moeilijk, is tamelijk muzikaal, maar zijn gevoelsleven wordt niet door de ouders begrepen, zoodat ook hij alleen staat. In deze eene familie dus drie eenzamen, ieder met een eigen soort eenzaamheid.

De domtneeszoon raakt verliefd op een meisje, Basje, dat zooveel van hem gaat houden, dat haar moeder zich haar eenig kind voelt ontnooien worden, waardoor ze zich nameloos eenzaam gevoelt. s g v

Albert Valentijn heeft onschuliddg! in de gevangenis gezeten, is later wel gerah'aMliteerd, maar kan het gevoel van gescliandvlekte niet van zidli zetten, haat God en menschen, waardoor hij' gdhieel alleen staat in de wereld. Zijn vrouw tradht hem te verlossen van zijn idee fixe, maar kan het niet, waardoor ook zij eenzaam is. Tenslotte is er nog een studente, die langen tijd ziek is geweest, en die zich eenzaam voelt, omdat niemand haar kata helpen in haar geestelijken nood Uit een dhristeüjk gezin komend, kent ze de leer doOr en dool-, maar in haar omgeving w'as het formalisme, zonder levexide aanraking met God, zooals zij'die zoekt D e r v t e h d d d b s

Voorbeelden van eenzamen dus genoeg, elk geval op zichzelf belangrijk, maar hier tezamen gebracht wordt het geval te gevarieerd. m '

De compositie is ten deele heel goed. Daar alle personen met Ds Baert in aanraking komen, wiordt hij vanzelf de hoofdpersoon, de centirale figuur ia het geheele boek. Maar daar ieders eenzaamheidsgevoel anders van pisychisdhe gesteldheid is, en ieder zijn eigen , , geval" tot oplossing z; oek1 te brengen, wordt de compositie zeer fragmentarisdh. De schrijver heeft in het eerste deel: „Dioo: d; ^ spoor" alle gevallen gesteld, en wil in het tweed* deel: „Knielen zal ik", de mogelijMieid geven oj uitkomst voor ieder. Daar echter deze gevallen zoo verschillend zijn, gaat hier het verhaal met g t m n h d b I o h e 't

rukjes veraer, dooi''ü'& ï b.ü eens van de eene fatnilfe dan weer van een andere iets verteld wordt. Bovendien hebben eerst enkele „gevallen'' niets met elkaar te maken, maar worden ze pas door een auto^ongeluk verbonden. Door dit ongeluk wordt Frans Johan gedood, en daar om Jieen ontwikkelt zich een ni'euw complex. De ouders weten niet of hun kind in den hemel is en beschuldigen zich van nalatigihaid. De veroorzaker, hoewel lonschuldig, ziet zijn sdhuld nu verzwaard en voelt zich moordenaar.

De eenige die oplossing kan brengen is het meisje, Basje, een kind van vijftien jaa'r. Naar haar gaat nu aller belangstelhng uit en zij wordt nu hoofdfiguu'r. Ze krijgt daardoor iets tweeslachtigs: als kind is ze niet geschikt voor haar rol, waarom de schrijver haar steeds noemt, vrou'Vi' in wording. Haar optreden 'is echter diikwijl's grootmenschelijk, waardoor de schrijver zidh soms geroepen voelt, er aan te herinneren, dat ze kind is. De studente staat buiten het ongeval, en haar „geval" blijft dan ook onopgelost.

Bij! andtere gevallen, o.a. het indroevige van Albert Valentijn, vraagt de lezer zich af, of voor de oplossing, die zioo treffend eenvoudig is, zulk een lang verhaal en zooveel tijd noodig moest zijn. Ook de stijl heeft zijn voor en zijn tegen. Vooral in het begin boeit de zeer moderne zinsbouw en woordienkeu'S. De korte, snelle zinnen geven dikwijls een zeer mooi effect. In enkele gedeelbetö wordt de angst er als 't ware zichtbaar in uitgebeeld. Ook het herhalen van zinnen en woorden bereikt in andere gedeelten vaak goed zijta, doel, van het uitbeelden eener onzekerheid, die naar rust zoekt.

Vete beelden hebben 'een sterk plastisch vermogen, zijn aanschouwelijk en modem, zonder eenige gewdldheid of modemisme.

Daartegenover staat echter, diat op den duur deze kortheid, die herhalingen, die zelfde beeld^ spraak gaat vervelen, en men armoede van taal gaat vermoeden. Een opzichzelf goed beeld: zich optrekken aan, zich ankeren in enz. gaat totaal vervagen, als men het telkens weer tegenkomt. Dik\vijls ook is de beeldspraak te zwaar voor den eenvoudigen inhoud, b.v.: „Hij liep op haar toe, hij roeide zich tot vlak bij haar", waai- roeien^ als verzwaarde herhaling van loopen, duidt op een tegenstand, die niet gegeven is. Verkeerd is ook een zin als „z: ij zou daartoe afscheid geven aan haar vader", d.wz. zij ging haar vader goedendag zeggen; terwijl de uitdrukking: „Zij hingen de Geref. Kerk aan" eenvoudig absurd is.

Zoo kan men doorgaan, maar dan doet men toch den schrijver onrecht. Overwegend zijn deze misbruiken niet, ze 'hindteren alleen door him consequent gebruik.

De zielkundige ontleding is soms heel goed, maar weer — ik kan het niet helpen, maar wil 'het toch zeggen — soms „te" goed. De schrijver gaat den lezer helpen, gaat eiken psychisdhen trek ten slotte verklaren, waardoor hij ijselijk schoolmeesterlijk wordt, als hij zegt: de lezer vergete niet..., men lette er op dat..., enz. iWiat ik echter het meest betreur is, dat de personen ondanks deze verklarende psychologie grootendeels niet tot bevredigende optossing komen van him „geval". Ik weet niet of de lezers het slot zullen begrijpen, of dat ze aarzelen zullen tusschen twee mogelijkheden: Ds Baert valt terug in zijn twijfel, nadat hij er even boven uit gekomen is, of, ondanks het tusschengeschoven beeld van den lijdenden eigen zoon, tusschen hem en God, ziet hij toch Jezus, dié stierf, omdat Hij zoozeer ook Ds Biaert üefhaid.

Dit hoek is voor mij zeer tweeslachtig. Er zit zeer veel moois in het gegeven, in de oompositie en in den stijl; men leest het ©eirst met genot, maar alles is te geforceerd, zoodat het goede weggedrukt wordt en men eindelijk een onbevredigd gevoel overhoudt.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen