GeheugenvandeVU cookies

Voor optimale prestaties van de website gebruiken wij cookies. Overeenstemmig met de EU GDPR kunt u kiezen welke cookies u wilt toestaan.

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies zijn verplicht om de basisfunctionaliteit van GeheugenvandeVU te kunnen gebruiken.

Optionele cookies

Onderstaande cookies zijn optioneel, maar verbeteren uw ervaring van GeheugenvandeVU.

Bekijk het origineel

Nieuwe Boeken.

Bekijk het origineel

+ Meer informatie

Nieuwe Boeken.

8 minuten leestijd Arcering uitzetten

V.

Marie Diers, D'e Brieven van ouden Josias. (Vervolg.) den

In het vorige nuim'mer van ons blad had ik al do beschikbare ruimte noodig voor een algemeen overzicht van Marie Diers' briefvorm-roman „De Brieven van den ouden Josias". Enkele opmerkingen, die ik nog miaken wilde, moesten daardoor achterwege blijven; ik voeg die dan in dit onmiddellijk' laansluitend artikel toe.

Marie Diers is een Duitsdhè auteur en dus is het boek, zooals het voor ons ligt, vertaald werk. Het behoort derhalve niet tot de Nederlandsche letterk'unde en mag als z'oodanig dan ook niet beoordeeld worden. De vele echt-Duitsch© opvattingen en verhoudingen, die ons in het in 't Nederlandsch gestelde boek wat zonderling aandoen, mogen daarom geen invloed oefenen op ons oordeel. Intusschen, ik geloof, dat die sfeer heel zuiver is weergegeven, want men herinnert zich bij het lezen telkens weer de productie van Fritz Reuter, die bij uitnemendheid kenner was van het Noordduitsche volkstype en levensmilieu.

Toch komt ge er onwillekeurig toe dit boek' te vergelijken met de eigen literatuur van den laatsten tijd. Want in z'n gesgeven stemt het geheel overeen met de omvangrijke groep romans, die we reeds herhaaldelijk als „tendenz"-literatuur bespraken, 't Is immers hetzelfde conflict: de individualiteit van het kind in botsing met de opvattingen van de ouders! Ook hier een dochter, die zich losworstelt uit den hand van het ouderlijk gezag en haar eigen wegen gaat; ook hier de strijd tusschen eigen begeeren en kinderplicht; ook hier de dwingende macht der liefde, die de individualiteit doet zegevieren!

Er is dus inderdaad reden genoeg dit boek met de genoemde openbaring der eigen literatuur te vergelijken.

Welnu, als we dit doen, komen we tot verrassende resulta.ten, zelfs al bij de vluchtige beschouwing, waartoe artikel-verband dwingt. Want sterker dan door lange besprekingen blijkt uit zoodanige Vergelijking, het tendentieuze karakter der eigen romans.

Hier, in dit boek, ziet ge dat conflict in het licht der weAelijkheid en dan bemerkt ge, dat het voor all© partijen e©n lijdensgeschiedenis is^ "dat een zee van smart golft, evenzeer over het kind, dat in den ©igen "weg gaat, ajs over de ouders, die andere opvattingen zijn toegedaan. Hier hebt ge nu een sterk gesteld voorbeeld, dat inderdaad van vooroordeel en conservatisme bij den vader kan gesproken worden, en dat tóch' een zich daarvan bevrijden door eigenmachtig handelen uitloopt op de ruïne van eigen geluk'. Dus: een krachtig bewijs, hoe verzet tegen den \vil der ouders, zelfs ials er verklaarbare reden voor is, toch het middel niet is om te verwerven het geluk', dat . men zich onthouden adht ©n meent zelf te ktanen grijpien. En juist daardoor blijkt het tendentieuzie van die romans onzer eigen letterk'unde, die den schijn wekken, dat mten op deze wijze wèl z'n levensgeluk bemachti]gen kan.

Een boek als dit, waai-werkelijk bij den vader een groot deel ligt van de schuld en eigtenUjik! nooit onder het lezen antipathie bij u oprijst tegen de dodhter, bewijst duidelijk, dat al de mooi© resultaten, die in de „tendenz-romans" worden bereikt, verkregen worden door een opzettelijk verwringen van de werkelijkheid. Geen enkele lezeres, al meent ze nog zooveel reden tot ontevredenheid te hebben, zal den weg van Else Köpping willen g'aan, terwijl de begeerte tot navolging van wat ik' eerder noemde de „tendenz-heldinnen", bijn^. zeker zal gaan gloeien in hiet hart van vele [moderne meisjes. Dit verraadt u onmiddellijk, dat ge in 't laatste geval te doen hebt met mooi-m: aklerij, met tendenz.

Eigenaardig is ook, dat ge in „De brieven..." altijd gevoelt een (diepe tragiek, een scihrijningl, ^ steeds scherper naarmate ge 't einde nadert — in de andere boeken mindert de tragiek juist bij elke bladzijde, die u brengt, naar 't slot van het hoek, omdat daar immers de heldin het onbereikbare geluk heeft gegrepen.

En eindelijk, de „tendenz'-rom'an.s" ruimen in de eerste plaats op' Wat het gewensclhte succes onmogelijk maakt, den band tusscihen kind en ouders, — in „De brieven..." blijft tot aan de breuk toe deze sterkste van alle banden trekken en juist als hij doorgesneden schijnt blij'kt hiij' hechjter dan ooit te zijn!

Er is nog een tweede eigenschap, die dit boek aantrekfcelij'k maakt. Dat is de groote rijkdom aan diep© gedachten. Uit de verschillende brieven van den ouden Josias zou samen te brengen zijn een schat van uitspraken, die ook voor ons waarde hebben, omdat ze van levenswijsheid en door levensscherpte gepunte ervaring getuigen.

Enkele voorbeelden mogen ter illustratie dienen:

„Het is toch eigenlijk heel wijs ingericht, dat men niet in zorgelooze, lichte tijden de mienschen goed leert kennen, maar eerst als de kring ortil iemand kleiner wordt, en het hart droef.”

„De gedachten komen dikwijls als groote vogjels, Elske, heb jij dat ook Wel gehad? Men kan ze niet roepen en niet verjagen, men kan maar stil zitten en voelt ze om het hqofd fladderen en met de vleugels slaan.”

„Het ergste is als iemand de onschuldige tranen branden, die men veroorzaakt heeft. Och kind, dat doet bittere pijn. Daar helpen geen uitvluchten, kronkelen of draaien.”

(Zulk een uitspraak hoeft ge in de tendenz-romans niet te zoeken).

„Lieve deern, ik breng je aan het schreien. Dat is niets, pk heb ook geschreid. Mei grappen maken komen we niet door het leven, wij moeten de zwarte uren ook door.”

„Een leugen, een in stilte begaan kwaad met zich mee te sleepen, dat is de grootste straf. Daar is geen andere mee te vergelijken. Die drukt en bgt en knaagt, dat men er bijna krankzinnig van wordt. Dan is het een weldaad en verlossing te biechten en geen deiigd.”

Van zoodanige gezegden is dit boek' vol! Menziet het, de vaders van anders-'willende kinderen zijn nog geen suffers, al hebben ze ook hun „vooroordeelen".

Een enkele opmerking ook nog over het godsdienstig gehalte van dezen roman.

Om dit volkomen billijk te beoordeelen zou men eigenlijk de mentaliteit van de menschen op 't platteland van Oost-Pruisen .geheel moeten kennen. Ze zijn anders dan wij, ook in hun religieus leven en dus zullen hun begrippen en hun woorden ook anders zijn dan de onze. Volksaard, levensomstandigheden en levensmili©u drukken ook op de godsdienstige opvattingen der menschen een zeker stempel, waardoor een billijk beoordeelen voor vreemden heel moeilijk wordt. Daarom moeten we pok ten opzichte van een boek als dit voorzichtig zijn met V e r oordeelen.

De sfeer van dezen roman is zeker wel ©en godsdienstige. Meerdere uitdrukkingen in de brieven van den ouden Josias zouden we zonder meer kunnen overnemen als de onze; ze klinken ook voor ons godsdienstig besef niet vreemd, en passen geheel in het verband.

Daartegenover staan weer heel wonderlijk© gezegden, die in geheel andere richting wijzen. Zoo schrijft Josias b.v. aan Else ergens:

„Dat Je met Advent naar de kerk geweest bent is best. Ik geloof nu wel niet dat alles zap glad en helder is als de heeren dominees ons voor demonstreeren. Maar het kan geen kwaad."

En even verder ziegt Mj over den dorpsdominee, dat hij wel 'heeft gestudeerd, maar

„Ik weet alleen niet, hoe men in zoo iets kan studeeran, waarvan men toch eigenlgk niets zeker weet.”

En weinig in overeenstem'ming met de Adventsgedachte lijlit ons z'n zeggen:

„Als er in den heiligen Adventstijd niet altijd zoo'n geheimzinnige keukenlucht door het huis zweeft, dan zou men de heele chose willen afschaffen."

Soortgelijke citaten staan naast uitdrukkingen, die niets vreemdsoortigs hebben. Maar moestal komen zulke passages voor in brieven, die heelemaal in ietwat bitteren toon zijn gesteld, 't Zijn gewoonlijk stemmings-effecten en dan zijn ze in brieven, die immers onder een bepaalde stemming geschreven worden, makkelijker te verklaren, dan in verhalend verband.

Ik geloof daarom, dat we z.ulk'e zonderlinge gezegden nog niet dadelijk hoeven aan te merken als bezwaren tegen 't godsdienstig gehalte van het boek. Bij geen enkele christen wijst de thermometer van zijn religieus leven altijd even hoog. Wel meen ik den roman geen onrecht te doen als ik zegt, dat de godsdienstige toon mij over 't algemeen oppervlakkig voorkomt. Maar, ik zei het reeds, 't is moeilijk hier een billijk oordeel te vellen. Bepaald stuitende uitdrukkingen heb ik nergens gevonden, wel meerdere malen een mooi, ook warm woord. Vooral in de latere brieven, die na Else's dood geschreven zijn, kan men gezonde gedachten 'tegenkomen.

Na alles wat ik in dit en het vorige artikel geschreven heb en, al schrijvende, van het boek weer heb doorleefd, k^n ik niet anders zeggen dan dat de lectuur v, an dezen roman mij heeft verrijkt. Er blijft een indruk na, die midden onder ander soortig werk nog wel eens opvlamt. En zulk een invloed gaat dunkt mij alleen uit van boeken, die iets beteekenen.

Gaarne wil ik hier nog met waardeering vermelden de „Jaarlijksche Boekenschouw", over 1922, die van Roomsche zijde wordt uitgegeven. Elders in de christelijke pers is in den breede op deze publicatie gewezen, ik volsta dus in ons blad met dankbare vermelding alleen. De aanwijzingen en opmerkingen zijninatuurlijk Roomsoh gekleurd, maar dat neemt niet "weg, dat ze voor ons groote waarde hebben. Dikwijls wordt met een enkel woord volstaan, maar er zijn ook vele boeken, waaraan we niet meer dan een of twee woorden behoeven te wijden. Enkele samenvattende artikelen oriënteeren heel goed over bepaalde groepen. Wij danken de Redactie van „Boekenschouw" voor dezen belangrijken arbeid.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Bekijk de hele uitgave van vrijdag 19 januari 1923

De Reformatie | 8 Pagina's

Nieuwe Boeken.

Bekijk de hele uitgave van vrijdag 19 januari 1923

De Reformatie | 8 Pagina's