Schilderingen met de pen.

(Slot.)

In de voorgaande artikelen zagen we enkele voorbeelden van schilderingen in woorden, zooals de moderne letterkunde die vermag, te geven. Het zou niet veel moeite 'kosten, nog meerdere proeven samen te brengeti, even illustratief als deze. Juist het proza is in de nieuwere literatuur sterk ontwikkeld, zooals we in het eerste artikel al zeiden, en in dat proza heeft de woordkunst zoo groote hoogte bereikt, dat tal van fragmenten schilderstukken zijn in woorden. Wanneer men bij z'n lectuur daarop acht geven gaat, zal men die veelheid zelf zien, en bovendien zal men z'n inzicht in het beeldend vermogen der taal verrijken. Dan zal blijken, dat niet slechts natuurtafreelen in woorden geschilderd kunnen worden, of interieurs; docli ook gebeurtenissen, dagelijksche dingen, voorwerpen.

Op één genre van schilderingen in woorden wil ik ten besluite van deze artikelen nog wijzen: de portret-schilderingen. We vinden in de moderne literatuur allerlei menschen geteekend, zooals talrijk zijn de schilderijen, die een of ander persoon in beeld brengen. En nu mag de fotografie-kunst in staat zijn de werkelijkheid veel nauwkeuriger te benaderen dan een schilderstu'k, deze laatste behouden toch altijd de bekoring van de kunstenaars-visie op het object, in dit geval de mensch. Wie de fotograaf is van een piortret doet weinig ter zake, anders dan uit technische overwegingen (wat allerminst een kleineering beteékent van de hoogstaande fotografie-'kunst van onzen tijd) maar wel degelij'k ligt groot karakterverschil in de portretten, door schilders gegeven. Wie de portretten van onze 17e eeuwsche kunst eenigszins kent, ziet aanstonds het onderscheid tusschen een Frans Hals •of een Van der Helst en Jan Steen.

Zoo nu, en allicht.sterlier omdat de vrijheid van uitbeelden veel grooter is, vinden we ook duidelijke karakterverschillen in de portretten-in-woor-, den, al naar de ontwerpers zijn. Er zijn schilders met de pen, die van zware lijnen houden en donkere kleuren gebruiken voor den achtergrond; er zijn er ook, die licht en fleurig zijn in han reproducties, die, als een Van der Helst of Jan Steen onder onze 17e. eeuwsche meesters, vooral oog hebben voor het effect van humor, hetzij dat in^ den geschilderden persoon zelf dan wel in de érMJ tourage tintelt. ^^

Van deze laatste ' soort nu wil ik eenige voorbeelden geven, het den lezer overlatende van de, in onze letterkunde veel 'talrijker voorkomende, eerste soort zelf voorbeelden te zoek'en.

Eerst dan een portret, da.t het licht-effect ontleent'1 aan den persoon, dien het uitbeeldt zelf, al is het I van den Jan Steen onder onze schilders met 'de pen. Ik bedoel 't beeld-, dat Felix Timmermans geeft van Pirroen, den kostelijken notaris uit het Vla^amsche stadje.

Mijnheer Pirroen was kltijd te zien, in iz'ori^ en regen, met een witten zijden hoogen hoed op, een pruimpurpelen frak' aan, en met een wandelstok' ^waarvan d^ kruk de horen van een geit was. /, M

Het viel soms wel eens voor, dat hij - SijW wintertijd, als het in. zijn smaak .viel, dan nog - een groenen overfrak 'droeg met drie manteltjes aan.

Kort en vierkantig als een doos was hij . gebouwd, de kop direct ojj de schouders, zonder hals; de JDreede kin, waarnevens harde, platte bafckebaardjes stekelden, ingetrokken, als een stier gereed om te stooten. Pirroen had groene oogen.

Een portret in woorden is niet slechts een afbeelding van het uiterlijk, van den mensch, ook wat dezen zooveel beter nog kan doen kennen, het innerlijk, ligt binnen het bereik van den schildermet-woorden. Ook van deze zijde krijgen we Pirroen te zien: f«.T«-< .*

Zei men: „'tis goed'weer vandaag", dan^ snauwde hij „dat weet 'ik ook".

Donderde het, dat het daverde, dan stond ' hij smorend aan zijn laaige pijp, in de deur naar 'den hemel te zien. Hij hield ve^ van blaaskensregen en mistlucht, om er kunnen door te wandelen liet hij zijn dringenste akteji liggen.

Hij smoorde veel pijpen, van den morgeai tot den avond; hij werkte er met twee, terwijl ^ hij de eene smoorde stopte hij de andere.

Als hij ging hij op reis ging nam hij altijd twee - pijpen mee, die hij om niet te breken, in de ' mouw van zijn frak sta'k. , ^, . 'M

Eens ging hij naar de, liefdadige tombtfla^ „Geef en zwijg". Elk lot kostte een franc.

„Geef mij drijduizend loten" zei Pirroen. „Wat belieft? " vroeg de Juffrouw verschietend van'het getal.

„Geef mij één lot" zei Pirroen. Hij beweerde, dat de ziel in den buik zit. .Hij fcon uren achtereen diskuteeren, en als men hem dan op 't laatst gelijk' gaf, zooals apiotheker Snip, dan zei Pirroen: „Neen ik heb geen gelij'k, 't zijt gij die gelijk hebt".

Hij deed veel goed in stilte, maar wie hem !kw, am bedanken vloog met een bevenden vinger de deur uit. Pirroen droeg winter en zomer, 's wei'k'en daags, bij feest en bij processie, dezelfde purpelen frak. De kleermaker moest zoo alle jaren een purpelen frak en vier broeken van verschillende kleur maken.

Hij had ook een zwart kostuum, dat hij nog nooit had aangedaan

Realiseert men zich nu deze Ireikken van Pirroen's beeld, dan staat het duidelijk en ten voetear uit voor , het oog: potsierlijk is hij gekleed; met volstrekte verachting van wat hoort of niet hoort, van wat men zeggen en zien zal; ongeloofelijk dwais, direct er op bedacht precies anders om te doen dan men verwachten zal; norsch en hoekig en volkomen onberekenbaar. Maar kijkt men goed, dan ziet men de trekken van geestigheid en guitigheid, dan ziet men ook, dat het hart heel ajrders is dan de mond. Zoo wordt dit portret van Pirroen een kostelijk schilderstuk, waar we telkens met genoegen op zien, omdat het 't beeld is van de werkelijkheid, geschilderd mét al. de effecten van echte humor. • :

Een tweede portret-in-woorden, nu een, 'waarvan de entourage karakter brengt in 't beeld zelf, is dat van Oom Zeelik uit „Hiet huisje aan d© sloot" van Carry van Bruggen.

Men kent dit mooie, auto-biografische boek, teekenend het Joodsche milieu, zooals een kind van arme, maar nette Joodsche ouders het gezien heeft.

Vetpot is het niet in het huisje aan de sloot, |en'daarom zit er al heel wat kleur in het zinnetje:

..... Oom Zeelik is gekomen. Wiarmte en heldere lampeschijn, versche koffie en oom Zeelik opi bezoek.

De verschijning van Oom 'Zeelik is , daarmee, al • als iets fleurigs aangekondigd. - pSi^SI: |y: En dan komt z'n portret:

Oom Zeelik heeft dikke wangen, dikke handen, dikke knieën, dikken buik.

Hij is geen echte oom. ... hij is gelukkig geen echte oom. Echte oorhs zijn oom Mozes, oom Meyer, oom Sander inet de echte ooms wordt er altijd gefluisterd, over belasting, over huishuur, over schulden.... naar hen tweetjes (^ 't zusje, dat vertelt en haar broertje) wordt dan. nauwelijks gekeken.... ze mogen niet meepraten en moeten vaak de kamer uit... dan luisteren ze stilletjes in het alcoof naair de stem.men en naai den l5ila, n'k van het zilveren geld'... mogen ze na een poosje weer binnenkomen, dan worden hun kleeren bekeken en, zij ^elf over school ondervraagd... De echte ooms rooken geen pijpen, de echte ooms vertellen geen grappen maar oom Zeelik" rookt altijd een pijp en vertelt .altijd een grapi. De echte .doms hebben „Zaken" en bovenhuizen in een groote stad, maar oom Zeelik heeft besseboompjes, een hond met rood haar, witte kippen en zeven hengels, in het dorp aan het water waax hij dertig jaar grootvaders buurman is geweest. : ,

De tegenstelling met de echte ooms, die Zaken hebben (men lette op de hooMletter), ' blijkbaar de veel armere familie zoO' nu en dan genadig eens wat geven, waarvoor ze meer dank! verwachten dan de gift waard was, die bazen over de kinderen om dezen te doordringen van nun meerderheid, die te deftig zijn om een pijp' te rooken en te gewichtig om een grap te vertellen, die tegenstelling maakt eigenlijk Oom Zeelik's piortret. Wiant de gezelligheid in huis, de pijp en de grappen, ze hooren 'bij Oom Zeelik, zooals zfe niet hooren bij de echte Ooms.

Zie nu eens, hoe anders Oom Zeelik tegen de kinderen doet.

Hij heeft een krentekoek meegebracht, hij heeft een rookworst meegebracht, hij heeft apipels meegebracht!

Die herhaling wijst op het bijzondere voor de kinderen. Wat is Oom Zeelik royaal! Zooveel attentie zijn ze van de • echte Ooms niet gewoon, maar die zijn ook anders, dan Oom Zeelik.

Weer dus een trek van diens beeld, duidelijk eerst door de entourage.

Braaf opgepast? Goed geleerd op school? Niet den meester vooi den gek gehouden? Ja, dat vragen ook allemaal de echte ooms, maar Oom Zeelik lacht met glimmende wangen en kleine oogjes en hij zou blijven lachen, al hadden ze niet braaf opgepiast, slecht geleerd en den meester voor den gek 'gehouden.

Zooveel vertrouwen hebben ze in de vriendelijkheid van Oom Zeelik, dat ze nog niet ba, ng voor hem zouden zijn als ze eens niet gunstig konden antwoorden op z'n vragen. Denk u eens even in, wat in dat geval de Zaken-ooms zouden doen!!

Nog weer een trek van Oom Zeelik's portret: z'n goedmoedige vriendelijkheid, z'n willen-begrijpen wat kinderen zijn.

Zoo gaat de Schrijfster door met schilderen, telkens weer de figuur van Oom Zeelik plaatsend tegen den achtergrond van gewichtigheid der andere Ooms, en zoodoende hem volkomen typeerend. Geen enkele, eigenschap wordt van hem genoemd, maar de lezer ziet intusschen al z'n 'karaktertrekken.

Dat is, op een andere wijze wel dan gewoonlijk geschiedt, maar toch ook waarlijk, portret-schil-.dering-in woorden.

Deze enkele voorbeelden mogen voldoende zijn. Wie meer zoodanige portretten begeert te z'ien, die zoeke in de prozia-literatuur, waar ze te kust en te 'keur te vinden zijn, midden tusschen andersoortige, maai-even bezienswaar'dige, schilderingen in woorden.

Door zulk lezen gaat de lectuur eerst leven', ! wordt ze meer dan de minst vervelende manier om ledige uren door te komen, wordt ze een verrijking en verfrissching.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen