Christina Doorman, Selma LagerlöÖf.

Zeer veel reeds werd geschreven over de Zweedsche kimsteaiares iSelina Lagerlöf en haar 'werk, niet alleen door buitenlandsche publicisten, maar ook door Nederlanders, in onze eigene taal. Talrijk zijn de artikelen, de grootere en kleinere studiën, die men samenbrengen kan, als men over de Schrijfster van het wonder-mooie ©n aJtijd weer bekorende „Gösta Berling" materiaal zoekt! Hel is daarom ook niet in de eerste plaats de verwachtiiw op iets nieuws, die aanstonds onze belangstelling wekt, als een nieuwe studie oivier Selma Lagerlöf wordt aangekondigd, maar de aantrekkelijkheid van het onderwerp. Als men „Oösta Berling" gelezen heelt, werkelijk gelezen, en men de zeldz'ame bekoring van dat boek heeft gevoeld, wil men telkens weer in die lectuur terugleven, door te lezen, wat anderen er orer scihrijven en grijpt men belangstellend nastr een nieuw boek, dat over de Schrijfster van „Gösta Berling" en haar werk ver. i schijnt.

Eenige maanden geleden nu k'wam ziflk een^ nieuwe studie van de pers, en daar wellidht oot onder onze lezers sommigen zijn, die interesse hebben voor de Lagerlöf-literatuur, kan het zijn nut hebben, op dit boek eens de aandacht te ves­tigen.

Het is „Selma Lagerlöf, haar leven en haar werken op Marbacka ^) en geschreven door een Auteur, die reeds eerder over dit onderwerp handelde in tijdschriftartikelen, Christine Doorman 2). Christine Doorman heeft in Zweden gereisd en daar Selma Lagerlöf persoonlijk ontmoet, ze heeft de Lagerlöf-literatuur bestudeerd, i zoo goed als ze de verschillende boeken van flé: Schrijfster heeft gelezen, ze beschikt dus over voldoende kennis van zaken om beteekenende voorlichting te kunnen geven over deze vieelszins moetj lijke materie.

Al aanstonds op de eerste bladzijde van taai boek komt ze met een opmerking, welker juistheid de lezer van Selma Lagerlöf's boeken, terstond gevoelen kan. „Wanneer men", zoo zegt z!e, „een volkomen beeld wil geven van Selma Lagerlöf ei haar werk, dan is het noodig, dat m^en het land kent en met eigen oogen gezien heeft, waaruit zjj geboortig is. Want zoozeer is zij één met hm Zweden en bovenal met haar provincie Wermland, dat men zich haar zelve en haar sagenfiguren, heel baar werk niet kan voorstellen, niet tot op den bodem der ziel kan verstaan, wanneer men dat Zweden en Wermland niet kent.”

Daargelaten nu voor het oogenblik de minder mooie styleering van dezen zin (over 't geheel vind ik den stijl van het boek slordig), wat hier gezegd wo^rdt is zeker juist. Inderdaad dioet de nauwkeurige lectuur van ^jG-östa Berling" en b.v. ook van. het laatst verschenen boek „Marbacka" (Selma lagerlöf's Jeugdbiografie) duidelijk zien, dat de Sohriil ster zoo geheel één 'is met haar Wermland, daarvan zoozeer „de personificatie" is, dat het waar moet zijn, dat eerst de kennis van dat land en z'n verho'udingen de sfeer van Selma Lagerlöf's boden volkomen kan doen begrijpen. Trouwens, mannen als Georg Brandes, André Bellesort, Oscar Levertin hebben in hun beschouwingen over deze literatuur hetzelfde getuigd.

Een tweede opmerking van beteekenis maakl Christine Doorman als ze er óp wijst, hoe Selma; Lagerlöf in haar schrijven „haar landgenooten juist' precies (geeft) wat zij vragen, waar zij behoefte' aan hebben. Haar verhalen zijn de weerspiegeling van wat er in hen zélf omgaat De Zweed vraagt om hem sprookjes en sagen te vertellen, vreemder, emotioneeler en bovennatuurlijker nog dan die, welke hij diep in zichzelf hoort zingen gedurende de eentonigheid zijner winters en'de slapelooslieid zijner zomers Hij dweept met het onverwafihte, de levendige, schokkende aandoeningen, met

het geheimzinnige, dat zweeft 'over het landschap" Hij, die „Gösta Berling" en „Niels Holgersons wonderbare reis" kent, zal bij deze analyse van de Zweedsche volksziel toestemmen, dat zulke boeken „zijn de in woorden gebrachte zielvibratiesi van (haar) wezen". Het eigenaardig fantastische, dat ons, menschen van andere mentaliteit, zoozeer in deze verhalen bekoort, zal ongetwijfeld in nog veel sterker mate hen aantrekken, die daarin hun eigen wereld terugvinden. Wanneer we dan ook in het verdere van Christine Doorman's boek lezen, hoezeer de Wermlanders hun Schrijfster vereeren, kumien we dat volkomen begrijpen.

Na deze inleidende besohoiuwing, die Selma Lagerlöf's werk plaatst tegen den achtergrond, dien we moeten zien om het in z'n sfeer te kennen, gaat dan Christine Doorman over tot een breedvoerige bespreking van de eigenschappen, die deze literatuur kenmerken. En ook in dit gedeelte lezen we verschillende opmerkelijke dingen.

Zoo, dat aan meerdere personen en vlerhoudingen in de boeken historiciteit ten grondslag ligt. Een figuur als de Majoorske beeft Wiermland gekenjd; Martha Dohna heeft een historisch voorbeeld; in de beelding van Gösta Berling zelf heeft een bepaalde jongeman, dien de Schrijfster kende, haar voor de aandacht gestaan. Ook is een huis ials Ekeby en de geheele toon, die daar heerscht, reëel; verscheidene van de kasteeden èn landhuizen, die in „Gösta Berling" worden genoemd, bestaan in werkelijkheid: Bjo-me van de Sinclairs, Fors, Sintrams verblijf, Borg, waar Gösta sprak' met Ebba Dohna. Zelfs de kist van Oom Eberhard, Üie immers niet geopend worden mocht omdat Ebba Dohna niet mocht weten yan Oom Eberhards somberen twijfel, kan men gaan zien in het kerkje van Svartsjö. Maar rondom deze historische of reëele menseben en verboiudingen beeft de fantasie van Selma Lagerlöf de sagen gesponnen, zóó fijn, dat ze allé den sagenvo< rm hebben aangeno'men en in dat typisch-mystieke waas zijn gehuld, dat zijn tooverachtigen glans over dit boek beeft gelegd.

Een heel goed gedeelte van Christine Doorman's boek is voorts dat, waarin ze de eigensdbappien van Selma Lagerlöf's kunst aanwijst. Niet alleen sage en fantasie, maar ook de primitieve volksziel leeft in haar boeken, het geloof, dat de dingen meedenken en meelijden met de leVende wezens, dat er invloeden zijn, onwaameembaar voor de zinnen, maar niettemin reëel, die tusschen de verhoudingen een mystiek verband leggen. Met veelvuldigheid van voorbeelden toont Christine Doorman dit aan en dan blijkt, dat bet (dikwijls de eigen ideeënwereld der Schrijfster is, die ze in haar figuren gestalte geeft, dat de psychische gesteldheid van verscbillende van haar personen haar eigen zielsgesteldheid is. Daardoor komt iets visionairs in baar werk, dat soms zelfs (b.v. in „De Koninginnen van Kungahalle") tot profetische groo-tbeid stijgt.

Ook is het een bijzondere eigensdhap van Selma Lagerlöf, dat ze de kinderziel verstaat (ten voorheeld daarvan noemt Christine Doorman de leekening van de evolutie in Niels Holgerson's ziel) betgeen voornamelijk berust op-een sterk levende herinnering aan haar eigen kinderjaren, waarvan ze telkens vertelt (pas weer in bet reeds genoemde boek „Marbacka"). Daarmee in verband staat de trek van humor, dien we herhaaldelijk in haar werk vinden, in Gösta Berling b.v. in de teekening van Omeclon, van Ulrika Dillner, de tragicomische huishoudster van de üggla's o-p Berga, in sommige van de Kavaliers....

Met illustratieve bewijzen wordt zoo het beeld van Selma Lagerlöf in dit nieuwe boek geteekend, en, ofschoon we 'veel van wat hier geboden wordt, ook elders, zij het dan in anderen vorm, gevonden hebben, de samenvatting, op grond van wat de verschillend© geschriften der Zweedsche kunstenares omtrent haar persoonlijkheid leeren, geeft een duidelijk en goed inzicht. Dat is zeker eein verdienste van Christine Doorman's boek', die veimelding verdient.

Toch bevredigt deze biografie niet volkomen. Ze geeft niet, wat de ondertitel 'doet verwachten, ©en beeld van Selma Lagerlöf's werken en haar leven op Marbacka. Zelfs vinden we daarvan ^betrekkelijk weinig en dat juist was het, wat naar dit boek grijpen deed. Wetende, dat Christine Doorman 'de beroemde Schrijfster heeft bezocht, met haar gezeten heeft in haar werkkamer op Marbacka, met baar door Wermland is getrokken en veel heeft gesproken over menschen en dingen, hadden we veel meer een biografische schets verwacht (die natuurlijk ook licht wierp over de geschriften) dan, wat dit boek geeft, een beschouwing over'het werk der Schrijfster. Al erkennen we daarvlan met waardeering kennis genomen te hebben en meer dan een belangrijke opmerking daarin te hebben gevonden, we zochten toch in dit boek "iets anders. En nu vinden we wel iets, van wat we verwachtten (b.v. de beschrijving van de aankomst der post op Marbacka, die de vele relaties van Selma Lagerlöf doet zien, de teek'ening van het landgoed zelif en zijn bewoners), maar het staat eigenbjk' vrijwel buiten bet verband vlan het boek. Bovendien hier en daar verspreid tusschen andersoortige mededeelingen, maakt bet de samenstelling van het geheel onrustig, 't Boek is niet een eenheid, wat het, bij accentueering óf van het eene óf van het andere zeker had kunnen zjjn. Mede daardoor wordt ook bet slordige van den stijl duidelijker gezien. Verschillende constructies zijn foutief (men zie b.v. het eerst-aangehaalde ciitaat) en een te overvloedige woordherhaling veroorzaakt zekere matheid, te meer jammer, waar de Schrijfster ongetwijfeld schrijven kan. 't Boek maakt den indruk de samenvoeging te zijn van verschillende losse stukken, die ieder opzichzelf interessant genoeg zijn, maar niet tot een eenheid zijn gegroeid.

Verschillende toegevoegde illustraties geven aan de goed verzorgde uitgave iets fleurigs.

1) üitg'. van Nügh en vaii Ditmar's Uitg. Mij', Rotterdam.

2) Ik herinner mij' in elk geval artikelen, van haar haiii in het Letterk. Bijblad van de „N. Rt. Ot." en üi „^ Vrije Arbeid”.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen