Synode-indrukken.

IX.

De ontvangst.

Ook in de ontvangst VcOi 'Dr Geelkerken gaf de bynode blijk van de uiterste welwillendheid.

Toen de bynode-leden voor het eerst in Assen aankwamen, stond noch voor hen noch voor de praeadviseurs een kerkelijke auto gereed.

Zij moesten voor het overgroote deel op hun voeten omgierd door een storm, die het hun weleens moeilijk maakte het evenwicht te bewaren, den weg naar hun logies afleggen.

Maar voor Dr Geelkerken werd bij zijn aankomst officieel een auto ter beschikking gesteld.

Een deputatie, bestaande uit een hoogleeraar en een der pastores van Assen, maakte haar opwachting.

Dat er niet zooiveel Assenaren 'op. het perron aanwezig waren als de liberale pers met haar bekende vermenigvuldigingskunst. (die als het in haar kraam te pas komt voor deelingskunst moest plaats maken) gefantaseerd heeft, kan natuurlijk de Synode niet helpen.

Zij stelde zich ongetwijfeld op het toppunt van hoffelijkheid

Audi tor es uit Ams ter dam-Zuid. Ook ten opzichte van een verzoek van de deputatie uit Amsterdam-Zuid dreef de Synode haar welwillendheid tot het uiterste.

Met deze deputatie had de Synode geheel afgehandeld.

De broeders hadden het protest van hun kerkeraad ter Synode ruim «n breed toegelicht.

Twee dagen lang hadden de Synodale Com--, - missies hen aangehoord.

•' In de zittingen der dogmatische Commissie gaven zij een • uitvoerig relaas, dat eigenlij'k voor het grootste deel bij de kerkrechtelijke Commissie thuishoorde.

'• Doch in lankmoedigheid zag de voorzitter van eerstgenoemde Commissie dit alles door de vingers.

Hij liet hen uitspreken to^tdat zij niets meer op h\in hart hadden.

Rekent men nu hoe koistbaar Synodale tijd is, dan werd hiermee zeker wel de maat boordevol gematen.

En toen nu deze deputatie rroieg om ook bij de handeling tusschen Dr Geelkerken en dé Synode tegenwoordig te mogen zijn, werd zelfs dit hun toegestaan.

Daarmee week de l^Sil^^^K'^Ka.r gewoonte a, f.5 • Nimmer worden nlet-Synodeïeden ' fe^i^^S^^" deringen der Commissies toiegelaten. .•"5*^^^%; ^^

Maar hier werd-een uitzondering gemaakt, xMen meende hierdoor Dr Geelkerken aangénaajm te zijn. '^^

Vanzelf kou dezen broeders geen ander priAale'ge worden gegeven, dan als auditoires, als hoorders de betrokken zittingen bij te wonen.

Uitdrukkelijk werd bepaald, dat door hen geen aanteekeningen mochten worden "gemaakt, wijl de Synode daar zelf voor zorgde en dat zij ook niet in de zaak aiidermaar^|jï»S||!fflii^ mochteai voeren. ; ''"; ^""'¥.: 'l, ' '•

Toen een der broeders toch aanteekening hield, werd hij per kattebelletje aan de voocwaa, rde herimierd. ': «fSl^i-'M^E^SE!'

Maar als een''andere broeder gedurig op DT Geelkerken toes tapt om tijdens zijn antwoord hem met citaten te dienen, doet de voorzitter, alsof hij dit niet merkt.

De lijnen werden allerminst strak gehouden.

Tenminste, in de Commissie waarin sdirijver dezes zitting had.' Over de andere Commissie kan hij uiteraard niet oordeelen.

M.aar dit kan wel gezegd, dat in heel die Synode een stemming van de grootst mógeljgikie tegemoetkoming heerschte. ' Öi< ^§>

Het eerste incident.

Dat bleek zeker niet het minst bij het eerstei incideiit, dat er den eersten dag, waarop Djr G. voor de Synode kwam, voorviel.

Daarbij leek het, alsof Dr G. weleens spoedigi om formeele redenen de Synode zou kunnen verlaten.

Hij stelde toch als beding Voor verdere onderhandeling, dat eerst de verhouding tusschen de Synode en hem zou worden vastgesteld. Moest hij zich op grond Van het onderteekeningsformulier verantwoorden, dan maakte, hi| daartegen bezwaax.

Hem werd tijd gegund z, ijn "vraag dienaangaande schriftelijk te koncipiëeren.

Geruimen tijd ging daarmee heen.

De Synode-leden kregen nogmaals gelegenheid zich te oefenen in het wachten.

In dien tusschentijd werd het geval druk besproken.

Met de mogelijkheid, dat de Synode zonder de persoonlijke toelichting van Dr G. een oordeel zou moeten uitspreken, alleen op grond van wat hij schreef en anderer ^getuigenissen, werd door velen reeds ernstig gerekend.

Want dat de Synode slechts door formeele redenen haar besluiten zou^Ja.ten'bepi||©i|5: .: |yas natuur-, lijk ondenkbaar. fe ? 5%: *

Het materiëele van de kwestie zou evenzeer voorwerp van beraadslaging kunnen zijn.

Doch nadere toelichting van Dr G. zelf en beantwoording van de 19 vragen, welke hem reeds waren overhandigd, kwamen tooh alleszins gewenscht voor.

Eindelijk dan werd van uit de consistorie het schrijven van Dr Geelkerken binnengebracht.

Het voornaamste bezwaar van Dr G. bleek' te liggen in de wooTden uit het tot hem gerichte) telegram: nadere verklaring van gevoelen.

Hij merkte op: „aangezien deze uitdrukking woordelijk gelijkluidend is met de bekende zinsnede uit het Onderteekeningsformulier en zijn Toelichting, zou uit biet opnemen van dit punt afzonderlijk naast de beide andere kumien worden ^afgeleid, dat Uwe Synode, hetzij zelfstandig tegen mij het Onderteekeningsformulier in werking heeft gesteld, hetzij uitgaat van de rechtmatigheid van de beslissing der Particuliere Synode ran Noord-Holland inzake mijn beroep. Ofschoon ik geen van beide gaarne zou aannemen, komt 'het mij toch noodzakelijk voor, dat omtrent dit punt tussohsn Uwe Synode en mij geenerlei misv^erstand besta".

Nu heerschte hier wel degelijk misverstand en wel aan de zijde van Dr G.

Hij onderscheidde hier niet genoegzaam — en het valt hem niet al te euvel te duiden, *want er zullen er wel meer geweest zijn, wien de kracht van het onderteekeningsformulier niet volkomen helder was — tusschen het recht der kerk en de plicht van den Dienaar des Woords.

In het Onderteekeningsfoirmulier nu woïdt niet het recht der kerk geregeld, maar wel de plicht van den Dienaar des Woo-rds vastgelegd.

Nu behoeft iemand eerst aaai zijn plicht te worden herinnerd, als hij het recht, dat anderen op hem hebben, niet eerbiedigt.

De kerkelijke vergaderingen hebben ten allen tijde het recht van een Dienaar des Wooxds, tegen wien eenige klacht is gerezen, nadere verklaring van gevoelen te vragen. Het Onderteekeningsformulier heeft hiermede niets uitstaande.' Dit wordt alleen voor den dag gehaald, in geval hij weigert zulk een verklaring te geven.

Welnu, ter Synode had Dr Geelkerken nog niets geweigerd. Op het Onderteekeningsformulier , te wijzen, had dan ook geen zin. Of hij vroeger zijn verplichting, in dat formulier omschreven, was na, gekomen, moest nog onderzocht worden. Die zaak was aanhangig bij de kerkreohtelijke Co^mmissie en die was nog niet tot een konklusie gekomen.

In het begin van de Avondzitting werd daarom | i^j^^^^ë^l^^rd, dat uit de uitdrukking: ii, nadere''vericlaTing van gevoelen" allerminst mag worden afgeleid, dat, zooals Dr Geelkerken het' noemt, de Synode tegen hem „het Onderteekeningsformulier in werking heeft gesteld". '*

' t: De Synode had hieraan kunnen toevoegen, dat •-'^ij de nadere verklaring van gevoelen wenscbte op grond van het recht, dat de kerkelijke vergade-• ringen ' bezitten.

Maar mogelijk zou dit Dr Geelkerken 'weer heb ben geprikkeld.

Men wilde hem ook daarin ontzien.

Èn daarom werd het maar nagelaten.

Zoo liep dan dit eerste incident dank^ zij de i zorgen van de Synode om voor al wat prikkelen 1 kon zoo lang mogelijk uit den weg te gaan, be-•; vredigend af. ;

De termijn voor beantwoording

'Nög'^rerder strekten die Synodale zorgen zioh uit.

De Commissie bepaalde niet: tegen dien dag en \ op dat uur , mpet_ gij het antwoord op onze vragen indienen.

Had zij hét gedaan, zij ware in haar recht ge-, | weest. '1

Maar neen, aan Dr G. werd de vraag gesteld: ' i wanneer kunt gij met uw antwoord gereed zijn. I

De termijn voor beantwoording werd aan hem : overgelaten. ^ |

Indertijd had Ds Netelenbos slechts 'één dag 1 noodig. ~ .

Dr G. wenschte ruimer tijd, wat wij kunnen \ billijken. ' |

Hij zou ('t was Woensdag), misschien eerst ï 's Maandags daarop zijn antwoord kmmen indienen. >

En hij kreeg, wat hij Vroeg. |

De Synode staakte haar werkzaamheden. ;

Hoe gaarne men wat spoediger zou hebben af-\ gehandeld, omdat er zooveel noodzakelijk werk I thuis blijft liggen en men 'dat eerst goed kan af-I doen, wanneer men er zich weer geheel aan kan geven, bij de vele offers, welke men reeds gebracht had, bracht men ook dit.

Een week, waarin de Synode slechts twee dagen vergadert, is vanzelf een schadepost.

En toch, als 't de zaak ten goede kwam, wilde men ook dit voor lief nemen.

Zoo reisden wij dan 's Donderdagsmorgens huiswaarts.

De Memorie.

De haop, dat de dogmatische 'Commissie 's Dinsdagsmorgens dadelijk het antwoord van Dr Geelkerken zon kunnen onderzoeken, ging niet in vervulling.

Het was, 's Maandags pas met den laatsten trein meegekomen, waarna het nog moest worden gedrukt.

En hoe kwiek de drukkerij van den heer Hummelen in Assen ook werkt, hoezeer zij ook op nachtarbeid berekend was, ontvingen de Commissie-leden het eerst tegen twaalf uur, waaxmee weer een moxgen verloxen ging.

Het was dan ook een lijvig stuk.

Wij hoorden dadelijk het vermoeden oppieren, dat het meer als een nieuwe brochure, dan als beantwooxding van de vragen was bedoeld', een vermoeden, dat al spoedig waarheid werd.

De dogmatische Commissie had op die punten vragen gesteld, waar zij meende, dat Dr Geelkerken's uitlatingen nadere verklaring behoefden.

Haar heele toeleg was Dr Geelkerken's standpunt te leeren kennen, inzoover het haar nog niet genoeg duidelijk was.

Maar in de beantwoording, ook wel de „Memorie" genoemd, werd niet de gang van de dogmatische Commissie gevolgd, doch een heel andere. \

Vandaar, dat de vragen ider Commissie niet op den voet werden beantwoord, maar door heel de Memoxie waren heengewerkt.

Breed werd uitgeweid over punten, die niet in j het geding waren, kwistig werd met citaten ge-i strooid, maar zamelt men de deelen bijeen, welke ï rechtstreeks op de vragen slaan, zoo vormen zij 1 niet meer dan een paar iDladzijden. ' I

Men moet bewondering hebben voor den ijver, \ waarmee Dr G. zijn Memorie in zoo korten tijd '. schreef, maar het kan ook niet ontkend, dat hij ] veel onnoodig overhoop , , haalde. 1

En wat nu het antwooxd op de vragen naar zijn | kwaUteit geschat betreft, werd het door een Sy-^ node-lid lieer raak getypeerd met de» woorden: J

Voor niet-Amsterdammexs diëne-ïnérbiji^F toe-| lichting, dat op lijn 22 de tramwagens altijd door | om het Centraal-Station heenrijden.

Wat oneerbiediger prentte 'Braakensiek in „De Groene Amsterdammer" de beantwoording Van < 3^ j 19 vragen uit als een eierendans. De angstvallig-| beid, welke hij op 'het gelaat Van den getogaden ] predikant lei, om geen van de eieren aan te raken, \ gaf profetisch weers .wat in de Memoxie werd vet-'i vuld. ' I

Aan de Synode-leden werd eenige tijd gegund om | ieder voox zich de Memorie te bestudeeren. j

De daarop gevolgde diskussies wezen al spoedig \ uit, _.welk een onbevredigenden indi'uk de Memorie-^ had gemaakt. i

Mondelinge ondervraging kon niet uitblijven, j

Zou zij de vrees beschamen? >

Dat gaf spanning in menig hart.

De ondervraging.

's Woensdagmorgens nam "de ondervraging een aanvang.

Gedebatteerd werd er niet.

Het jaras slechts om nieuw licht te doen.

De dogmatische Commissie wilde langs dezen weg trachten het gevoelen van D'^^pJi.Og nader te bepalen. "'•^; -...> *-

's Middags kwam echter een tweede incident de kalmte der zitting vlerstoren.

's Morgens had Dr G. zijn Verschijnen in de dogmatische Commissie als „cioilUqium '"doctum" (samenspreking, welke een min of meer wetenschap^ pelijk karakter draagt) gekwalificeerd.

Daaraan had de Synode natuurlijk geeii oogenblik gedacht.

Zij had in de Commissie ook broeders benoemd, die niet gaarne zich het brevet van wetenschappelijkheid zouden' zien uitgereikt.

De bedoeling was geen andere dan om te on-. derzoeken óf en zoo ja in hoever de aanklacht van onrechtzinnigheid tegen Dr G. ingebracht, gegrond was.

Bij den aanvang van de midd'agzitting zei dan ook de~Praeses der Commissie: wij zullen thans de ondervraging voortzetten.

Onmiddellijk ontbrandde hiertegen het profes ^'an Dr G. Hij hield aan zijn opvatting van „collo-'qium dootum" vast. .'^ï^; .

De Commissie , daarenteg.en. ^ , kon ., e% ra!|^S^tt

De Praeses van de Synode'ffitVöofddè daaropaan Dr G., dat men zich zon honden aan de bewoordingen van het telegram: toelichting en nadere verklaring van gevoelens.

Dit werkte kalmeerend.

Maar het karakter van de bespreking jY)er9, n, derde._, daardoor .jiatuurlijk niet. '^^f^^^^B^^i

Niet de orde der Memorie, maar^ de'^^ard©^' der^ 19 vragen werd aan het verdere onderzoek ten

grondslag gelegd. De meeste leden der Commissie stelden vragen en navragen, maar in diskussie trad men niet. •

Begon het er soms even op; "te lijken, zoo werd men zich toch spoedig van zijir plicht bewust,

dat deze vergadering daarvoor niet diende. Eerst moest men precies weten, wat Dr G. leerde, wilde men, zoo er afwijking in gekonstateerd werd, pogen hem te overtuigen. .

j., . Men mocht alzoo niet vooruitloopen.

i-Toch schijnt dit niet-diskussiëeren door Dr G. en de auditores .uit; ^^ Amsterdam-Zuid verkeerd te zijn uitgelegd. ''^^^& ^-

Uit de uitlatingén, '"welke later van die zijde ge^ daan werden, valt af te leiden, dat men in de meening verkeerde als zou Dr G. de ondervragers tevreden hebben gesteld en "hun bezwaren hebben weggenomen.

weggenomen. Het zwijgen na de verschillende antwoorden, door Dr G. gegeven, beteekende allerminst, dat iPr G. het pleit gewo^nnen had. llntegendeel.

'' Scheen 's AVoensdagsmiddags even de hoop te herleven, dat Dr G. de goede richting insloeg, 's Donderdagsmorgens werd die lioop' ten eenen-

male vernietigd. 't Werd duidelijker dan ooit, dat Dr G. op het dubieus stellen van de vier bekende punten niet wilde terugkomen, maar dat juist smet alle kracht wenschte te handhaven.*

Daarenboven kon de dogmatische Commissie er niet achter komen of nog niet andere zaken of feiten in Gen. 2 en 3 door Dr G. in het disiputabile werden gezet.

Het antwoord daarop werd ontweken.

Behoeft het vermeld, .dat dit alles treurig stemde? Slechts zij nog aangeteekend, dat, afgezien van het boven besproken incident, waaraan zich nog een ander vastknoopte, het geheele onderhoud in broederlijken geest plaats had.

Het dreigende onweersbuitje heeft de vredige lucht, waardoor de Synode van Assen zich beroemd maakt, niet gestoord.

De rapporten.

- Thans hadden de Commissies haar oordeel over de geheele zaak-Geelkerken 'kenbaar te maken en haar ook van advies te dienen, hoe verder moest worden gehandeld.

De kerkrechtelijke Commissie had het eenerzijds moeilijk, anderzijds gemakkelijk.

Zij moest zich verdiepen in een legio van détails en dat was voorzeker geen benijdenswaardige taak.

Aan den anderen k'ant evenwel kon zijf wa, t Dr G. zelf betrof, zich aan zijn publikaties houden. Dr G. had geen speciale wensch om door deze Commissie gehoord te worden en de Commissie had geen speciale wensch om Dr G. te ondervragen.

Zij kon spoediger aan haar rapport beginnen.

In de dogmatisch-exegetische Commissie moest eerst over de antwoorden, welke Dr G. bij' de ondervraging gegeven had, beraadslaagd' worden ea daarna kon pas aan de rapporteurs opdra, cht worden gegeven een rapport te koncipiëeren.

In dat rapport wordt, gelijk men gezien heeft, 'liet alleen Dr Geelk'erken's gevoielen zoo objektief Mogelijk weergegeven, maar wordt dat gevoelen ; ||? k hezadi, ^^..jen waa.rdig bestreden. Het kenmerkt zich door sterken rechtyaardigheidszin en klemmende argumentatie. "-MSi^t-.

Dit rapport was aain-'-óok mede bestemd om middel te zijn tof overtuiging van Dr G.

En de eenstemmigheid, waarmee het rapport door de Synode werd ontvangen en zijn konklusies werden aangenomen, gold als een te sterker aandrang op Dr G. om zijn doolweg te verlaten.

Ik mag hieraan wel toevoegen, dat op' deze eenstemmigheid niets valt af te dingen.

Gebeui'de het bij een latere gelegenheid, dat een paar afgevaardigden in geheime zitting „tegen'' stemden, maar na zich geko^nformeerd te hebben, in openbare zitting een „voor" deden hooren — waarover later — hier was dat niet het geval.

En in de geheime zitting en in de openbare heerschte dezelfde eenparigheid.

Eenparig werd het derhalve ook aangenomen, dat Dr G. de verklaring, aan onze lezers reeds bekend, had te onderteekenen.

Nieuwe aandrang der Synode.

De bezorgdheid der Synode om Dr G. niet onaangenaam te stemmen, was door dat alles niet verminderd.

Had zij de Conclusies Van het dogma, tisch rapport aan de Christelijke Pers verstrekt, opdat deze bij de liberale en neutrale pers ditmaal niet, gelijk zoo dikwijls, zou achteraan komen, zij wilde ook niet, dat Dr G. deze Conclusies het eerst uit de krant zou lezen.

Helaas is dit toch gebeurd.

Maar de Synode stond hier voor een geval van „foice majeure".

Zij had besloten de Conclusies telegrafisch aan Dr G. te-doen toekomen.

Men behoeft niet te vragen, wat dit moest kosten.

Doch de Synode had het er voor over.

SiBij de verzending bleek echter, dat de stoim een ware verwoesting van telegracifpalen had aangericht.

Elke mogelijkheid om Amsterdam telegrafisch te bereiken, was afgesneden.

'De snelste manier om het_ rapport en zijn konklusies in handen te stellen van Dr G., was dat de „aaiidrang-deputaten" het meenamen.

AVant de Synode had een driemanschap benoemd — Prof. Grosheide, Prof. Ridderbos en Dr Thijs — om met DT G. te spreken, hem zoo noodig de Synodale stukken toe. te lichten en ei bij hem ten krachtigste op aan te dringen de verklaring te onderteekenen, tenzij dan dat zij tegen zijn overtuiging mocht ingaan.

De deputatie werd door Dr G. ontvangen, maar van haar aanbod om op een hem gelegen, üjd samen te spreken, werd geen gebruik gemaakt, ofschoon zij' zich ook de volgende dagen geheel te zijner beschikking stelde.

De „aandraug-deputaten" hadden ook' een opdracht voor den kerkeraad vaji Amsterdam-Zuid. Zij moesten er bij hem op aandringen alle pogingen in het werk te stellen O'm zijn predikant te bewegen de verklaring te onderteekenen. Evenwel vond hun woord bij den kerkeraad geen ingang.

Hun rapport op de Synode kon dan ook niet anders dan somber luiden.

Met veel zelfverloochening hebben zij zioh van hun taak gekweten.

Des te verdrietiger, dat hun zending haar doel miste.

Vier dagen.

Er is aanmerking op gemaakt, dat de Synode aan DT G. den eisch stelde om binnen vier dagen te antwoorden, of hij de verklaring wilde onderteekenen. , ^

Men heeft dit zelfs vergroiof, door er aan toe te voegen, jia*^ die vier dagen belangrijk werden gereduceerd, omdat DT G. 'S Zondags had te preeken en zich 's Zaterdags daarv'ooir had voor te bereiden.

Wat dit laatste betreft, mag men het gerust weten, dat Prof. Ridderbois heeft aangeboden dien Zondag in de bediening des Woords voor te gaan, zoodat Dr G. over die vier dagen de volle beschikking had kunnen hebben.

Daarenboven heeft men geen recht te spreken van „slechts" vier d.^gen.

Vier dagen is in 'kerkelijke processen 'efen lange tijd.

Vaak moesten zij, die door een kerkelijke vergadering waren veroordeeld, „stante pede", gelijk de uitdrukking luidt d.i. op staanden vbêl antwoorden.

Soms werd hun een uur bedenk'tijd gegeven.

En gelijk een der prae-adviseurs opmerkte, kregen de Remonstranten indertijid Van ide DoTdtsche Synode drie dagen en d!aa, rin hadden ziji zich 'te beraden over al de Dordtsohe leerregels, waarbij de korte verklaring, aan DT G. voorgelegd, vergelijkenderwijs weinig beteeként.

Bovendien was dit geen zaak', welke nieuw was voor Dr G.

Zijn proces liep al geruimen tijd.

Met de mogelijkheid, dat hem dit te wachten stond, had hij bijna twee jaaiT kunnen rekenen.

Onverwachts viel hem dit niet op het lijf.

Indien de Synode dan ook een korteren termijn gesteld had, zou daarin niets onbillijks hebben gelegen.

•-^'•^^'^'^i'^M^fl^S"" ; awSr''-'^M6€|l'Mffit#'.? ttfet de „vier dagen" een record in welwillendheid.

HEPP.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen