In de school der wijsbegeerte.

Denk-gymnast en profeet.

We kunnen er niet aan ontkomen: de hoofdlijnen van Hegei's systeem moeten we eerst trachten te teekenen.

Dit is noch onmogelijk, noch belachelijk.

Want in Hegel zitten, evenals in Spinoza, twee menschen: de logische rekenaar en de verbééldende ziener.

Hegel volgen in zijn naakte, puur-formeele, denkevoluties, willen wij niet. Eerlijk gezegd, kunnen we het niet. Dr Kuyper sprak eens (in zijn lezing over het Modernisme) van de „duizelingwekkende denkgymnastiek" van Hegel, en daarmee heeft hij den man, even geestig als treffend, gekarakteriseerd.

Waar is de man, die hem deze reuzen-toeren nadoet?

Kort vóór zijn dood, op zijn sterfbed, klaagde Hegel, dat slechts één van zijn studenten hem begrepen had; „en", zoo voegde hij er aan toe, „deze éérie begreep me maax half".

Indien gij dus menschen ontmoet, die zeggen, dat ze Hegel begrijpen, vertrouw ze niet en geef hun gelegenheid zich te legitimeeren.

Maar nu is deze denk-gymnast ook tegelijk feen profeet geweest, of, wilt ge, hij heeft zijn enorm verstand in dienst gesteld van zijn religieuse begeerte en mystieke behoefte, en alzoo een systeem geschapen, dat in hoofdtrekken voor normale zielen kenbaar is.

Er zijn in heel Nederland geen honderd mensohen, die Spinoza's Ethiek van a tot z gelezen en b e-g rep en hebben, maax Spinoza's pantheïstisch stelsel als zoodanig versta, an kan een ieder, en zéker de mensch, die geen vreemdeling is in het Calvinistisch monisme. .

Zoo ook Hegel. Ik geloof, dat er in heel ons! land geen tien menschen zijn, die de „Phanomenologie des Geestes" doorgeploeterd en zonder rest begrepen hebben, maax wie Hegel is heeft indertijd Dï Kuyper reeds in hoofdtreklc'en ia, an zijn „mannenbroeders" duidelijk gemaak't.

We zullen de voornaamste punten noemen, (die den lezer gelegenheid geven, ziah een beeld vian den man en zijn stelsel te vormen.

1. De eerste vraag in de wijsbegeerte luidde vanouds: wat is de grond en het wezen van al het bestaande? Sommige Grieken beantwoordden deze vraag heel naïef door te zeggen: water, vuur.

Spinozia zei, zéér algemeen: oneindige substantie.

De materialisten: stof en kracht.

Hegel, de ziener, meent hiet raadsel op , te lossen door het antwoord: geest.

Het begrip geest sluit voor Hegel in Jbet begripj denken en denk'en is een zaak van verstand. De geest, die de oergrond der wereld is, wordt daarom door Hegel gaarne Vernunft (d.i. rede) genoemd.

2. Een ander hoofdprobleem, waarmee de wijsbegeerte zich bezighoudt, is de vraag naar bet tot stand komen van onze kennis. Hoe komt het ik tot kennis van het n i e t - i k (dat is de wereld buiten ons) ?

Wat is de brug van denken tot zijn?

Wij hebben reeds gezien, dat de rationalisten dat wónder-bruggetje poogden te bouwen door de principe's, die in het verstand inwonen, en de empiristen door de proefondervindelijke ervaxing, oftewel voorwerpelijké waarneming der zintuigen, die door het verstand wordt omgewerkt tot tennis. Kant leerde: voor het verstand is er geen brug, het ding-op-zichzelf, is onkenbaar. We moeten een omweg maken en wandelen over den dam der praktische rede.

Hegel geeft een verrassend antwoord: We hebben geen brug noodig, Wiont er i s geen kloof tusschen denken en zijn. Dé wereld zelf is geest, rede. Waf redelijk is is werkelijk', en wat werkelijk is is redelijk.

Optimistischer kan het niet! Niet alleen hét raadsel maar alle raadselen oplosbaar, wijl dénkbaax.

3. Met deze gedachte (zeg maax: hypothese!) verbindt Hegel een andere, die ouder is dan de weg naar Rome, maar door hem geheel wordt gerestaureerd en gemoderniseerd: de gedachte van de ontwikkeling. Bij Kant zat de ontwikkelingsidee ook, als een wezenlijk bestanddeel, in |het stelsel. Maar bij Hegel is zij een factor, die heel de filosofie kaxafcterisöert en behieerscht, radicaal in tegenstelling met een wijsbegeerte als van Spinoza. Bij Spinoza is God (of natuur) enkel sub­ stantie, waaruit de dingen volgen, op de manier als de uitkomst van een optelsom. Bij Hegel is de substantie levend, bewegend, voortschrijdend in. een proces van ontwikkeling.

4. Deze ontwikkeling moeten wij ons echter niet denken als een opgaande lijn, of een zich ontvouwende bloemknop. Zij geschiedt, in overeenstemming met den aard der substantie, puur geestelijk, naar de wet van het denken.

Hoe denken wij ? • .

Dialectisch, dat is in den weg van tegenspraak en tegenstelling.

Wij kemien de waarheid in tegenstelling met de leugen, de (logische) redelijkheid in tegenstelling met de onzinnigheid en de dwaling.

De ontwikkeling, die de wereldgeschiedenis beheerscht, vertoont zich aan den mensch als een eeuwige strijd, tusschen licht en duisternis {zie Gen. i), leven en dood (zie Gen. 3), vrijheid en dwang, vreugde en smart.

Wat wij dus ónlogisah, onheilig, onnuttig, yinden, is niet een toevallig verschijnsel, maar een (noodzakelijke) sport in de ladder der voortschrijdende ontwikkeling. Het licht vindt (schept, in zekeren zin) zijn tegenstelling in de duisternis, opdat als resultaat van den strijd |het licht lichter zij. Het verstand zet, in zijn denken, de tegenstelling van het onredelijke, om op te klimmen tot het hooger, samenvattend, begrijpen.

Wat nu in den geest van den enkelen mensdh, dus individueel, plaats grijpt, is voorbeeld (en afbeeld) van wat in 'de wereld-als-gehjeel, in den wereld-geest, geschiedt. Die wereld-geest ontwikkelt zich, in den weg der tegenstelling, tot hoogere, zelfbewuste kennis.

Eerst is er de labsolute geest, de Oer-rede, Jhet denken-op-zichzelf, de idee (wiat wij God noemen). Opdat deze geest tot (hoogere) werkelijkheid wordt, zet hij eerst zijn tegen-deel, het niet-geestelijke, de natuur, waarin toeval eu mech, anische dwang heerschen. De natuur, het zichtbaax heelal, is dus niet een gescha.pen substantie buiten God, maax een anders-zijn (antithese) van den Zijnde, en uit deze tegenstelling van het anders-zijn keert de , geest tot zichzelf terug, maar nu als bewuste rede (synthese).

Dit is de befaamde Hegelsche drieslag, of drieeenheid, (these, antithese, synthese), die den grondslag vormt van de wonderbaarlijk grotesque, en tegelijk tot in de. fijnste vertakkingen uitgewerkte, structuur van het stelsel, een systeem, iwaarvan Kuno Fischer gezegd heeft; Het is het grootste, dat de filosofie ooit te aanschouwen gaf.

In dit schema van drie-eenheid heeft Hegel alle wetenschappen een plaats gegeven.

Wij noemen de hoofdzaken.

De wetenschap van het enkele zijn is de logica (niet te verwarren met de gewone logica, die slechts denk-wetten registreert), met haar drie denferormen (ciategoriën): zijn, wezen, begrip., — die elk weer in drieën bestaan (we sparen den lezer de bijzondeiiheden!).

De wetenschap der natuur splitst zich in mechanica, physica, organica.

In deze wetenschap staat de geest „buiten zichzelf". In de natuur is het toevallige en onbegrijpelijke.

De derde en hoogste wetenschap is de filosofie van den geest.

Hierin onderscheidt Hegel den subjectieven geest, den objectieven geest en den absoluten geest.

De wetenschap van den subjectieven geest is de zielkunde.

Die van den objectieven geest: de filosofie van het recht (mooie en treffende onderscheiding in wettelijk recht, moraliteit en zedelijkheid).

De wetenschap van den absoluten geest is de zelbewustheid van den geest.

In de kunst wordt de geest zich bewust door de a, anschouwing.

In den godsdienst door de voorstelling.

In de filosofie (het allerhoogste) door het begrip.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen