Het „psycho-pathologisch element” in de moderne romanliteratuur.

I.

Eenigen tijd geleden wezen we naar aanleiding van een nieuw-verschenen boek op liet psychopathologisch element in de moderne romanliteratuur als op een ziekte-versohijnsel van bedenkelijken en, door het steeds veelvxildiger worden, zelfs gevaarlijken aard.

Voorzoover het in 't verband noodig was, omschreven we toen, wat onder dat psycho-pathologisch element moet worden verstaan, en gaven als onze bedoeling te kennen, binnen verloop' van enkele weken nader op deze zaak terug te komein.

Thans willen we traditen die belofte in te lossen, door in enkele achtereenvolgende artikelen te handelen over „het psycho-pathologisch element in de moderne romanhteratuur”.

Daarbij stellen we voorop, dat het ons minder te doen is om een literair-wetenschapipielijke uiteenzetting, dan wel om te doen zien, hoe het verschijnsel zich openbaart in de practijk. Maar toch dienen we ons eerst rekenschap te geven van het wezen der zaak, moeten we dus iets zeggen over het verschijnsel zelf, willen we in staat zijh tot practisch constateeren. Een enkele korte opmerking over het psycho-pathologische in 't algemeen moge dus deze artikelenserie inleiden.

Wat we te verstaan hebben oaider het psychopathologische in de nieuwere romanliteratuur, is, dunkt mij, duidelijk naar voren gekomen in het persdebat, dat twee bekende literatoren, Carel Scharten en Marcellus Emants, indertijd gevoerd hebben, naar .aanleiding van een artikel van den eerste in „De Gids" over „Ilathologie in de literatuur”.

Uit dat debat en uit de nadere behandeling der zaak in z'n „Kroniek der 'Nederlandsche Letteren" van 1916, kunnen we deze omschrijving van Scharten's gevoelen geven: No^rmaal doet zich voor de psyche, welke wij, gewone menschen, tot in al haar afwijkingen nog als bekend en Vertrouwd aanvoelen, diep in ons zelven. Abnormaal doet zich voor de ziel, waarmee wij op eenmaal geen raad meer weten, die ons niet meer aanspreekt, omdat zij het algemeen mensohelijke wel misschien in beginsel nog heeft, maar dan in graden en verhoudingen, 'die niet langer algemeen menschelijk zijn.

Tegenover deze opvatting stelt Emants het feit, dat theoretisch moeilijk te zeggen Valt, waar afwijking van het normale overgaat in het zielszieke, dat met den naam van psycho-pathologisch wordt bestempeld, maar dan toomt Scharten weer aan, dat die grenslijn onmiddellijk' en zonder aarzelen getrokken wordt door de praötijk, om'diat de normale mensch nimmer zichzelf herkent in de abnormale eigenstihappen der psycho-pathologisclie romanfiguur.

Uit deze, natuurlijk zeer beknopt weergegeVen gedachtenwisseling, constateeren we, dat het psycho-pathologische in de romanliteratuur is dat, wat ligt buiten de sfeer van het algemeen mensohelijke, waarbij dan natuurhjk de persoonlij'kheid van de roman-figuur, de omstandigheden en verhoudingen, gradueel verschil aanbrengen.

Dit constateeren kan' niet een definiëeren worden genoemd. Maar een definitie van het psycho^ pathologische, een wetenschappelijke definitie, is ook maar zoo niet te geven. De Geneesheer-Directteur van de 'Valeriuskliniek te Amsterdam, Dr S. T. Heidema wijst daarop in 'zijn brodiure over „Toerekenbaarheid bij Psycho^athen" en bhjkens een verslag in het „Handelsblad" heeft de bekend!© hoogleeraar Prof. L. Bonman op een in de maand April van dit jaar gehouden vergadering van psychiaters en juristen hetzelfde gezegd. Msuax, als het .„Handelsblad"-verslag 1) juist is, dan voega^, Prol. Bonman aan zijn opmerking "deze woorden toe: j, in de practijk weten wij het wel. Voor ons is ten slotte in de psycliiatrische practijk een psy. cho'paath hij, die in het algemeen trekken en symp^ tomen vertoont, die overeenkomst hebben met die van hysterici" (sexueel overspannenen), „paranoïden" (menschen, die ongeneeselijk aan een waanvoorstelling lijden) „en debielen" (zwakzinnigen). Welnu, in wat we als omschrijving uit Schar tens woorden aanhaalden, ligt voor mijn gevoel 'hetzelfde opgesloten.

We mogen dus, ook op wetenschapipelijke gronden-), het psycho-pathologische omschrijven als het zielszieke, dat wat ligt op het breede gebied van geestelijke stoornissen, die gevolg zijn van een ziekelijken aanleg, een degeneratie.

Bezien we nu in het licht van deze karakteriseering de moderne romanliteratuur, dan bemerken we, dat dit element sterk is in de nieuwere roimans, zoo sterk, dat we met recht van een verschijnsel mogen spreken. Zulks kan blijken, als we overzien de invloeden, die zich in de moderne romans doen gelden en de gegevens, waaiaüt ze zijn opgebouwd. Daarmee is natuurlijk niet gezegd, dat iedere moderne roman psycho-piathologisch is, maar het beteekent, dat we hier te doen hebben met een karaktertrek van de nieuwere romanliteratuur als geheel, als eenheid.

Als , we jjan eerst wijzen op de invloeden, die zich doen gelden in de nieuwere romans, bedoelen we te doen zien, wat al verhoudingen het denken en doen der menschen beheerschen, welke effecten hun rol spelen in het gebeuren, dat wordt geteekend.

Zeer veelvuldig zijn b.v. de elementen, die verband honden met de geheime wetenschappen, welke we onder den naam van „occultistische wetenschappen" samenvatten, spiritisme, magnetisme, fetidiisme, telepathie en dergelijke Vreemdsoortighedein! meer. Zonder al deze „ismen", die evenzoovple ziektebeelden zijn van onzlen tgd, elk op; zichzelf nader te omschrijven, , kunnen we zeggen, dat ze alle zich bezighoujden met. verschijnselen, die liggen op de grens van het bekende en het nog onbekende van het zieleleven. Maar juist daardoor hebben ze iets geheimzinnigs, iets beklemmends, dat grooten invloed oefent op den mensöh, die daarvoor toegankelijk is en brengen ze allerlei psychische reacties te weeg.

Naast deze, althans nog eenigszins nawijsbare maxihten, doen zich in de nieuwere romans voor die raadselachtige straalverschijnselen, die „blauwe-" of „groene-straalinvloeden" worden genoemd, wonderlijk-geheimzinnige krachten van zeer groot vermogen, die heeten voort te komen üit de natuur, maar zich wei-pen op den mensch in volkomen ondoorgrondelijke, doch huiveringwekkeiide openbaring. En, zeker niet minder dan de zo» juist genoemde, doen deze Verl)orgenhedten hun werking op de menschenziel, die, aldus leekenen het de romans, daardoor in haar evenwicht i'eddeloos wordt Verstoord. Afkomstig uit de buitenlandsche romanliteratuur, is dit element door auteurs als van Readen, Fro en tj es, de Wijs exL in onze eigene roman-wereld ingebracht, met al de daaraan noodzakelijk gepaarde gevolgen van zielsziekte.

Dan zijn er de veelsoortige vormen van neurasthenie (zenuwziekte) en neuralgie (z'enuwpijn), de droomgezichten, die met iden gemeenzamen naam van nachtmerries worden bestempeld, de dwangvoorstellingen, die het slachtoffer gevangen honden onder den baii Van eenig waanbegrip, alle invloeden, die tot het psychisch leven behooreu en daarop een even sterke als storende inwerking hebben. Ze zijn minder geheimzinnig dan de eerste, maar niet minder fnuikend voor een normale ziels; 'gesteldheid.

In dit verband mogen we ook wel eens wijzen op de groote rol, die opium en morphine in de romans spelen, als zeer gewenschte én Veelvuldig gebruikte middelen om de werkzaamheid der hersenen te verminderen, als de lasten des levens te zwaar worden. En dan niet het minst op de veelsoortige moreele defecten en sexueel© abnormaliteiten, waarop we stuiten.

Al deze en dergelijke invloeden vinden we inde nieuwere romans. En de gevolgen daarvan wor-. den opeitbaar in allerhande vormen van hysterie en hartstocht, van overgevoeligheid en overprikkeling, of andersom, van indolentie en volkomen gevoelloosheid.

Dat nu zijn effecten, waarvan de noirmale mensch niets bij zichzelf terugvindt, in meerdere ol mindere mate (afhankelijk natuurlijk Van graadverschil en karakterversdheidenheid) j)sychoi-piathoIogiscihe elementen dus. En daaj-Van is de modems romanliteratuur vol. Ten voorbeeld noem ik boeken als „De Zwarte Schaduw", „Morell's Milli-'Wden", „De Droomer", „Het Getoüwe", „De Belofte", „Ras", e.d. Ik volsta met titelvermeldiiig, omdat nadere specificatie tot te groote uitvoerig-

held, maar ook veelal, althajis ten aanzien van sommige dezer boeken, tot onverkwikkelijke me-(ledeeling voeren zou.

„Zielen, waarmee we geen raad weten", naar Öchartens zeggen, dat zijn 'de hoofdfiguren uit al (leze romans.

Herhaaldelijk treden zelfs krankzinnigen als hoofdfiguren op, b.v. in „Solaes", „De sonok van het doodvonnis", „Het hofken van Oliveten". Hier wordt toch de normale lezer gesteld voor verschijnselen, v^aai'van hij niets bi| zichzelf vindt en temidden daarvan verkeert hij, zoolang hij; in zulk een boek leest.

’t Meest opmerkelijk zijn in dit opizieht m.i. de vele jeugdgeschiedenissen. Als men ziet, welke invloeden, daarin tot uiting komen (ik laat hier titelvermelding liever achterwege) komt men tot de conclusie, dat het psycho-patholigsohe zeer bedenkelijke afmetingen gaat aannemen en met het volste recht ids een ziekteverschijnsel in de moderne romanliteratuur mag worden a, angemerkt.

Dit wat betreft de invloeden. In een volgend artikel. hoop ik te wijzen op dezelfde openbaring j^^ü aanzien van de gegevens der nieuwere romans.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen