LITERATUUR EN KUNST

De groote Armeniscbe roman.

Er zijn weinig volkeiren, waalman wij meer gehoiord hebben, maar minder weten, dan van de Aïmeniërs. Onze kennis blijft meestal beperkt tot ie vele geruchten ove!r geweldige slachtingen, aangericht dooT de Turken van oudsaf. Ook dat het hier christenen geldt, is niet onbekend. In de laatste jaren heeft het comité voor Armeensichie viuchtelingen veel gedaan, waardoor de naam van dit verdrukte volk dikwijls genoemd werd.

'Maar niemand zal het overbodig achten, eens meeir te hooren over land en volk. Van bet boek van den bekenden Duitscher Werfel kan inderdaad gezegd worden, dat bet in een "behoefte voorziet. En het doet dit gjrondig. Drie zware deelen, onder de titels: de Nadering; de Strijd der zwakken; Ondergang, redding, ondergang, vormen de trilogie: De veertig dagen van den Musa Diagh. De vertaling van Jhr. Nahüys is over helf] algeheel goed, hoewel sommige germanismen en, mindielr goede vertalingen, nog naar het Duitsdhi rieken.

Het boek houdt het midden tusschen een interessant geschiodverhaal en een boeienden romiani. Eigenlijk is het allebel afzonderlijk. Daar de schrijver zeer uitvoerig uitweidt over allerlei historische, reli^ieuse, folklo'rlistisdhe en geografische bijzonderheden, en zijn stijl bij deze ver- Ihalende gedachten soms kroniekachtig gewoon is, zal een lezer die niet gewend is aan üispianning biji het lezen, , wel eens moeite hebben, vooral üi het begin, om zijn aandacht er t> ij te houden. Het is er eenigszins zoo mee, als met onze oude (historische romans: eerst moet men een dikke schil van beschrijvingen dóór, om bij de sappige kern te komen. Maar bij dezen roman geldt meer dan bij onze vroegere, de noodzakelijkheid dier uitweidingen. Immers niet alleen moieten we helt volk goed leeren kennen met zijh. zeden en ger woonten, die zoozeer versctüllen van de onze, maar men kan zich geen juist oordeel vormen over de oorzaken en aanleidingen dier enorme moordpartijen, als men niet de pohtiek b^frijpjt van de Turken. De sdirijver laat duidelijk zien en hooren, dat de slachtingen, aangericht door de vroegere sultans, niet te vergelijken zijn met de duivelsch opgezette deportaties van groote bevolkingsgroepen, waarvan er niet een het leven behoudt.

De haat der Jong-Turken tegen de over het falgemeen ontwikkelde Armeniërs, de gevaarlijkle politiek der gevierde Turksche generaals tegen dit volk tijdens den wereldoorlog, opi gevaar af den oorlog te verliezen door het afmaken van alle Armenische soldaten, is onbegrijpelijk, als m.& a. de diepere oorzaak niet leert kennen. fWiant niet de ouderwetsche, mohamniedaanschie Turk, is de uitroeier van het Armenische voük van ongeloorvigen, neen, hun verhouding is dikwijls zeer goed, maar de Jong-Turken — de nationalisten — zijn de doodsvijanden. En juist zij kiezen het oogenbUk zoo, dat tijdens den wereldoorlog Engeland en Frankrijk niet kunnen helpen, omdat zij vijanden van Turkije zijn, en Oostenrijk en Duitsahland niet dnrven helpen, omdat ze hun bondgenoot niet kunnen afvallen. Zoo zijn de Armeniërs hulpeloos overgeleverd aan hun felste bestrijders.

Eén episode uit den vreeselijken ondergang van een geheel volk, heeft IWerfel nu tot onderwerp van zijn roman gemaakt Meesterlijk is hij er in geslaagd de geheele Armeensahe kwestie in zijn verste godsdienstige en poliliiieke geledingen, ontroerend te teekenen, rond een gebeurtenis van veertig dagen.

Op aandrang van Gabriel Bagradian, ©en fijnbeschaafd geleerde, met Europeesche opvoeding en gewoonten, besluiten de inwoners van de zeven ohristendorpen aan de kust van KRedn-Azië, zich op den hoogsten top van het gebergte, den Musa Dagh, te verzetten tegen Inm deportatie.

Gabriel, als oud-Turksch officier, kent de Jong- Turken en weet wat de zijnen te waohten staat. Bovendien heeft hij van een Armeensdh predikant en diens zuster, verminkt tijdens faun deportatiei^j vernomen wat de bedoeling was van de regeering; Onder voorwendsels van: verraad^ landsbelang cdi werden de bewoners gedwongen huis en goed té verlaten, om weg te sterven van honger of mish handeUng in de vlakten van Mesopotamië. Oxih danks de verhalen van nameloos lijden, verkiest een dteel der bevolking, protestantsdhe Armeniërs, zidh niet aan Gods bedoeling, zoo zij: meemen, te onttrekken. Zij gaan hun vreeselijken dood tegeimoet. De anderen verschansen zich echter lop den 'Musa Dagh, en weten het veertig dagen vol! te houden tegen de geweldige overmacht der Turken niet alleen, maar zij, ongeordend en ongeoefend bijna, verslaan de geregelde Turksche troepen en houden stand, totdat toevallig passeerende Pransche oorlogsschepen de uitgehongerde massa aan boord nemen.

Zeer onderhoudend weet de schrij'ver te vertellen van die families ©n hun onderlinge verhouding. Prachtige typen zijn de priester, de bmigeimeeste'r, de dokter en de apotheker. Geestig beiischrijft hij deze, deels ontwikkelde mensdhen, soms met Europeesche, wetenschappeljke opvoeding, die echter vervaagd is door de jaren tot een stralende herinnering, en de kwasi geleerden, , die niet onder wülen doen voor de bevoorrechten en zich bespottelijk maken met vertiooni van voorgewende geleerdheid.

Het is geen geflatteerd beeld, dat hier van dte Armeniërs gegeven wordt. Ze worden geteekend in hun onderlinge twisten, kleinzieligheden en ondeugden, maar ook in hun heldenmoed bij' het taai verdedigen van hun schijiïbaar ten dooide opgeschreven levens. De soberheid van den verhaaltrant, de totale afwezigheid van effectbejiag doet te treffender uitkomen het verschrikfeeJijk© lot van dit doodbloedende volk. Verlaten door hun medechristenen, richten zij hun klacht alleen tot God, zooals het motto van het eerste deel getuigt: „Hoe lang, o heilige en waarachtige Heersdher, oordeelt Gij ons bloed niet aan degenen die op de aarde wonen".

De vergeefsche pogingen van den Duitsdhen gefleerde Dr Lepsius, werpen een schril Idht op de tot machteloosheid gedoemde politiek der dhristenrvolkeren.

Vooral het tweede en het derde deel zijn. prachtig. De spaiming wordt steeds grooter, het verhaal boeiender. Gabriel Bagradian, die zijh leven van luxe, zijn Eüropeesdhe Vrouw, ten slotte zijn leven opoffert, is het symbool van het energieke, intelligente, stil vrome volk, dat afgeslacht wordt onder de oogen van Europa.

Dit boek is een droievig epos, maar ook een sterke aanklacht. Als geschiedenisbeschrijving nauwkeurig en interessant, als roman aangrijpend en boeiend.

Het is jammer dat de druk niet uitlokt tot lezen. De klein© letter, de groote, dichtbedrukte bladzijfden, zullen sommigen misschien afschrikken. Eni dat zou jammer zijn. Ieder die zioh heenzet over deze bijkomstigheden, die rustig, ook de beschrijvende gedeelten, die toch onmisbaar zijn voor het goede begrijpen, leest, zal zich ruimschoots beiloond vinden. Het is niet een boek voor iedereen, maar wel voor alle goede lezers.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen