GeheugenvandeVU cookies

Voor optimale prestaties van de website gebruiken wij cookies. Overeenstemmig met de EU GDPR kunt u kiezen welke cookies u wilt toestaan.

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies zijn verplicht om de basisfunctionaliteit van GeheugenvandeVU te kunnen gebruiken.

Optionele cookies

Onderstaande cookies zijn optioneel, maar verbeteren uw ervaring van GeheugenvandeVU.

Bekijk het origineel

LITERATUUR EN KUNST

Bekijk het origineel

+ Meer informatie

LITERATUUR EN KUNST

8 minuten leestijd Arcering uitzetten

Reinier Bloemert: Alzoo ook op aarde Gustav Renker: Rocca krijgt een dominee. Uitgeg. door Boscli en Keuning N.V., Baarn.

Contrasten.

Het is iiiel slechts de eisch van een klassiek drama, dat eenheid van handeling een noodzakelijke voorwaarde is, voor een goed gecomponeerd stuk. Zelfs liet meest romantische werk vraagt zelftucht van zijn auteur, vermijding van alle noodelooze bijkomstigheden, concentratie van alle stijlmiddelen tot één doel, de logische ontwikkeling van de handeling naar haar oplossing.

Van de bedoeling van den roman hangt liet grootcndeels af, in hoeverre milieu-beschrijving en zakelijke uitweidingen gerechtvaardigd of zelfs noodzakelijk zijn. Zij kunnen sfeer geven aan het verhaal en bevorderlijk zijn voor een goed begrip van de tijdsomstandigheden, doch mogen niet slechts dienen als schilderaditig decor, dat in wezen los staat van de handeling. Vooral in den psychologischen roman, die de ontwiklieling geeft van het zleleleven van een of meer personen, zullen alleen die gebeurtenissen beschreven mogen worden, die invloed uitoefenden op den hoofdpersoon. Te vèël actie Teïdt dé' aandacht af én werkt verwarrend.

De heer Bloemert geeft in zijn — vermoedelijk eersten roman — de teekening van een jongen man, mobilisatie-slaclitoffer, die na jaren onder de wapenen te zijn geweest, terugkomt in zijn burger-omgeving. Als jong dichter had hij zich aangetrokken gevoeld tot een schilder, die de menschen ontvlucht was naar de heide, om zich in eenzaamheid te wijden aan zijn kunst, onverschillig voor het oordeel der menschen. Deze zelfstandigheid heeft indruk gemaakt op den dichter, en reeds spoedig vinden we hem in conflict met zijn burger-, voor hem burgerlijke omgeving, die den kunstenaar niet begrijpt en afmeet naar haar eigen bekrompen normen. Wanneer hij zich in de journalistiek verdienstelijk meent te kunnen maken, wordt hij gedwarsboomd door een venijnige jalocrschheid. Een geweldige explosie van zijn opgekropten haat bezorgt hem zijn ontslag en voert hem naar het kamp der socialisten. In dezen lering van onburgerlijke maatschappij-verbeteraars voelt de Idealist wereldhervormer zich aanvankelijk thuis.

Een roode das, ongepoetste schoenen en een avcrechtschc sok zijn de attributen die den jongen socialist tieren. Doch in zijn nieuwe omgeving ontmoet hij ook weer niets dan intriges, speciaal tegen hem, den begaafden dichter. Op intens gemeene manier wordt hij uit de partij gewerkt, als 'hij een Immigrant verbergt voor de politie. Hij gaat nu over naar de revolutionnairen, maakt de bitterste armoe mee onder werkloozen, die hem ook al niet fair behandelen, en vecht ten slotte mee in een hevig barricaden-gevedit tegen de politie.

Daar het nu niet erger met hem kan, komt de weg terug. Een vriendin haalt hem midden uit het gevecht weg en brengt hem naar het sterfbed van zijn moeder. Afgunstige partijgenooten maken hem onmogelijk bij zijn kameraden en zooi wordt de revolutionnair gemalikelijk getemd door de vriendin en een vriend, die niet veel woorden meer noodig hebben om den wereldhervormer tot een berustend christen te maken, waardoor de weg geëffend is voor een gelukkig huwelijk met de vriendin in quaestie. (

Deze korte inhoudsopgave is voldoende om te' laten zien, dat er van dezen roman heel wat te maken was geweest. De auteur heeft echter van den hoofdpersoon een sprekende pop gemaakt, clle alles zegt en doet wat hem bevolen wordt. Hij leeft niet, maar wordt geleefd, hij wordt getrouwd, dit huwelijk wordt ontbonden. Deze persoonlijkingrijpende gebeurtenissen worden en passant even genoemd — zij schijnen van weinig waarde in het leven van dezen christen jongeman. Maar zeer UI den breede wordt ingegaan op de kritiek, die hij heeft op kerk en maatschappij. Van beide deugt weinig. De dominee en de kerksche menschen zijn in-kleinburgerlijke zwetsers, hun leven en wandel is eigenlijk een bespot tuig van het ware christendom. Dat leeft slechts in een zonderlingen schoenmaker, een geestelijk dwaallicht van de zotste soort, in een christen-anarchist, in den hervormer-dichter zelf en enkele minder buitenissige personen.

De slappe hoofdpersoon, die een groote dosis zelfgevoel meekrijgt van den schrijver, zou niet de geringste belangstelling verdienen, als de auteur niet het milieu had laten meewerken op de geweldigste wijze. Zwaar melodramatische scènes, tot verbitterde barricadengevechten moeten den indruk geven, dat de hoofdpersoon in een wel zeer bewogen tijd leeft. Dit geweldige gebeuren wordt echter door den schrijver telkens omgeredeneerd tot een doelloos kabaal, wanneer hij de lezers achter de schermen laat zien het intrigeerende spel van de raddraaiers. De arme hoofdpersoon wordt door den schrijver meedoogenloos van de eene scène tot de andere gedreven en accepteert eindelijk ademloos de hem opgedrongen oplossing. Alleen de lezer is niet bevredigd.

Wat moet hij denken van het leven van dezen, als christen geponeerden dichter? Tegenover den sleur-christen dominee, is hij de waarachtige christen, vol kritiek op kerk en maatschappij en zóó innig geloorig, dat hij meer bidt dan de dominee, maar dit verborgen houdt voor ieder, zelfs voor zijn verloofde. Over zijn verhouding tot zijn vrouw, over de scheiding zelfs, heeft de schrijver in dit lange verhaal niets te zeggen, ook niet na de bekeering van den „held". Voor de maatschappelijke bekeering moet het grofste geschut in actie gebracht worden, voor de geestelijke omkeering, die toch van meer belang is, zijn weinig zeggende regels voldoende.

Er zou veel kunnen gezegd worden van dit werk. Hel slappe christendom past wel bij de slappe hoofdfiguur, maar de schrijver weet er geen krachügen christelijken roman van te maken. De schrijver had moeten doen, wat een redacteur Paul aanried: heel veel bekorten, al het noodelooze weglaten en zich bepalen tot de hoofdzaken. Zijn roman had dan veel gewonnen, want ik geloof dat deze auteur wel schrijven kan, maar dan mag het christelijk element niet zijn een goedkoope kritiek op menschen, maar een zoutend zout. Een goede roman schrijven is moeilijk, een goede christelijke roman nog moeilijker, maar ook veel mooier.

Een zeer groot contrast met bovenbesproken roman vormt het uit het Duitsch vertaalde dagboek van dominee Johannes Sartorius. Een tegenstelling, die geheel ten gunste van dit laatste boek uitvalt.

Doorgaans is een dagboekvorm eenigszins vervelend — hier niet, omdat er geen indeehng of versnijcüng in kleine stukjes gegeven wordt, maar het verhaal in den ik-vorm een aaneengesloten geheel vormt.

Ook dit verhaal behelst de geschiedenis van een hervormer, een idealist. Maar deze dominee is een man met een groot geestelijk fonds, een onverschrokken karakter, iemand die zich met hart en ziel geeft aan zijn herderlijk werk, een kerel uit één stuk. Zijn taak is, de verwilderde protestanten uit een Italiaanscli bergdorp weer terug te brengen tot het Woord van God. Als tegenspeler ontmoet hij een man, die zich uit haat tegen de menschheid naar dit haast ontoegankelijk dorp heeft teruggetrokken, waar hij de mannen aanvoert tol vermetele smokkeltochten, zuiver uil liaal tegen menschelijke geboden. Deze kraclitfiguur heeft een magischen invloed op de jeugd van Rocca en het kan niet anders, of de dominee en hij moeten in conflict komen en een strijd voeren om de zielen der menschen. Deze liooge inzet vereischt machtige middelen; de strijd tusscheii twee mannen van zulk een hoog geestelijk kaliber, als 't ware de geïncarneerde boosheid en liefde, kan slechts op forsche manier beschreven worden, en dat gebeurt ook.

Hel milieu is niet toevallig. Hel wilde bergdorp en de majestueuze grootheid der woeste Alpen is niet slechts entourage. Het is in de ongerepte heerlijkheid van Gods grootsche natuur, dat het kwaad wordt bedreven. De bergen moeten den smokkelaars schuilplaatsen en sluipwegen bieden. Het berglandschap wordt daardoor in den strijd der menschen een medespeler. Een catastropihale gebeurtenis in de natuur forceert een oplossing, die noodig was, maar die menschen niet konden bewerken. God zelf breekt niet alleen de bergwanden, maar verbreekt hel hardere steenen hart der menschen en bereidt zoo den akker die hel zaad van Zijn liefde kan ontvangen.

Het christendom van dezen dominee-hervormer is heel wat meer waard, dan dat van den dichlerhervormer Paul. Zijn geloof is onwankelbaarder dan de bergen, daarvoor zet hij aardsche liefde achteruil omdat hij weet, dat God sterker is dan menschen.

Het is alles even forsch in dit boek: de menschen, hun liefde en haat, de natuur, de strijd tusschen beide. En toch is hel zoo heel gewoon geschreven, zonder eenig literair middeltje. Deze vertellende auteur laat zijn personen, ja het heele milieu, handelen. Men beleeft deze grootsche natuur, men ontmoet de menschen zelf, men ademt op groote hoogten, waar kleine dingen wegvallen, eu waar de barricaden der menschen nietig en dwaas zijn. De aangewende middelen zijn hier oneindig groolscher dan in hel vorengenoemde boek, maar ze konden niet minder wezen, terwijl ze daar reeds te bovenmatig waren, omdat ze builen verhouding stonden lol den zwakken hoofdpersoon.

Hier heerscht harmonie — hoewel ook hier natuurlijk niet alles even goed is — lusschen vorm en inhoud, hier is de eenheid van handeling goed doorgevoerd, waardoor een boek ontstond, dat men met klimmende spanning leest, een boek dat boeit en sticht.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Bekijk de hele uitgave van vrijdag 9 februari 1940

De Reformatie | 8 Pagina's

LITERATUUR EN KUNST

Bekijk de hele uitgave van vrijdag 9 februari 1940

De Reformatie | 8 Pagina's