Moderne letterkunde en Christelijke onvoeding.

XII

In tweeërlei opzicht nioot de opvoeder (ook de z elf-op voodoi-; dat is ieder gr oei© ndménsoh), die zich met onis' vrajagstuk beizig houdt, zuiver! kijken leenen.

Hij moet hebibon den kijk pp de ziel, e, n; d©ni kijk op het hoek, of, wilt ge, 'hijl moet zich een waar oordooi vormen .pver tv/e© zielen, ieder op zLchzelve èn in verband met elkander, do ziel van den mensch en de ziel van hét boek.

Verwar dez© tweeërlei ziolkundo niot met elkander. Het is mogelijk' (a, l ^1 hét uitzondering zijn), dat iemand een goed boeken-fcenner en een slecht mensch©nkenn©r is.

Of omgekeerd.

Maar het verband is zeker ©n ptatuuilijk.

En beiderlei zielkunde .is even moeilijk als gewichtig.

Boeken zijn als bloemen.

Wie kent do bloom?

Het kind, dat rmv het fonkolklourig wonder afrukt, aangaapt, wegwerpt : en... vergeet ?

Het ijdeltuitig nufje, dat met dwoperigo oogjes naar het kleurmystorie lo©rt, en dan die kleuren prostitueert Lot „verfraaiing" van een pronkerig toiloti? .

De nijvere plantenvorscher, die hot mooie natuurkind mot zijh val© vingers uit elkaar tr©ktj en de lijkdoelen laat verdoiTen in de vakjes van zijti systeem: ?

Deze monschon, allen, hebben de bloem, maar niet haar ziel, gézion-

Rousseau v©rt©lt, dat 'hij e©iis bij hét lang en aandachtig beschouwen van ©en bloem' tot tranen toe ontroerde.

Hij had ide.ziel der bloem ontdekt.

Zeg niet, 'dat toze man een sentimontoele f lauwert was, maar tracht ook, vooral gij', christen, in Gods woa-k gedachten Gods te l©z©n, en te ontmoeten don Geest, dien God uitzendt in zijn schepping om haar te & < tsn leven.

Het hoek "is het grootste kunstwerk van den

mensch, ihi| b'aart Ihet uit zijn ziel, hij maakt het naar zijn heeld.

Als het tenminste echt een boek is, en geen verzameling wooldjen op Bor papier.

Een boek lezen is dus niet woorden lezen, noch zich laten meeslepen door een verhaal, maar 'het speu.iien naaï de ziel en luisteren naar den hartekiop van wat daaj" van binnen leeft.

Het allereerste feeuringsweïk gaat dus over de vraag van dood of leven.

Een boek als het onlangs verscihenen (en in het Hollands cjh vertaaldie) werk van Rudolf Bartsch: Lukas Rabesam, hoe twaalf moderne mens chen 'God zochteto, en ook het oudere: Jörn Uhl van Gustav Frenssen, hooren bij de boeken, waarin hei leven trilt. De Pleegzoon van Van Lennep is niet uit een ziel, maar uit een verstandig (soms ook onverstandig) bestuurde pen geboren.

Het is maak-werk. Peek-en Kloppenburg-colifectie. En dan, als hij! in het boek het leven heeft ontdekt, moet de keurder, proevelr, het beoorideelen naar de wetten van de kunst en de moraal.

Gewoonlijk heeft , een levend boek een zuiveren stijl, want de stijl is ziel, onmiddellijke schepping.

Wie in de opvoeding zich verplicht acht te l? ekeaien met de kunst (en deze plicht is ohri is tenplicht), zal dus ê& yoorkéur geven aan ïet zuiver kunstpiroduct. Werkelijke schoonheid is het algemeen-genade-licht, waardoor de mensdh in zeker opzicht innerlijk wordt verlicht. Tegen leelijk-gestyleerde, fantastisch-onzuiverej zielkunidig-onwaarachtige, boeken, moeten wij' toornen, o m d a 1. wij christenen zijin.

Maar ons christensdhap verplicht ons ook tot de keur naaT de wetten der moraal.

Wanneer er geen zondebederf was, zou alle kunst per sé zedelijk zijn, omidat alle ware schoonheid is van God.

Maar waar is de pure schoonheid in dit „jammerdal"?

Er is ook een zwoele, perverse^ schoonheid uit de diepte.

Niemand durft in jie muzikale scheppingen van Wagner en Strausz het scïioonheidsmerk ontkennen.

En toch ademt He luisteraar somtijds in de atmosfeer van het pessimisme van decadente (ontaarde) zielen. , '

Er is aan deze muziek ook het parfum van lagere zinnelijkheid.

Gelijk ook de mooie stijl van Couperus bedwelmend werkt door het parfum van ijdelheid en hartstocht.

De eerste eisoh is daarom: de schoonheid moet een reine schoonjieid zijn als van een lentezon in onbezwangerde lentelucht.

Maar ook naar den inhoud heeft de kritikusopvoeder het letterkundig werk te Wegen in de weegschaal der moraal.

Alleen de volstrekt© naturalist ka, n zeggen (en dan is het nog enk'el zeggen), da't de vorm en inhoud één zijn.

De „tachtigers" op, het eei'sbe feest der nieuw ontdekte kunst zijta. van deze leuze dronken (ja Werkelijk dronk'en) geweest.

Ten deele js deze school weer door de koele werkelijkheid ontnuchterd, men geeft weer toe, dat in de 'kunst, althans in de letterkunde, de inboud eigen waarde heeft.

Maar daarm^ zijii wij er nog niet.

Want vooreerst blijft het een vraag, of de moraal van den Kunstenaar iets anders is dan die van de maatschappelijke, door de wet beschermde, zede.

En ten tweede is er de uitv; iucht, dat de door'de maatschappij' veroordeelde zede, door den kunstenaar wordt aanvaard als „geheilig< d" door de kunst.

Op dien grond (? ) hebben de moderne kunstenaars zelfs „De Hel" van Barbusse in bascherming genomen tegen de verontwaardiging van het publiek en de aanklacht van den officier van justitie.

De christen-opvoeder keurt dus den inhoud van het boek, geheel a^edacht van den kunstvorm, en naar het vecht der voor hem geldende, positief van God geordende, moraal.

Maar dan komt een moeilijkheid.

Twee moeilijkheden.

Keurt ge een boek' af, ^lleen om het feit, dat b.v. de naam des Heeren wordt misbruikt, of ijdele gesprekken worden gevoerd, of flauwe, looze, „tafereelen" worden „beschreven"?

Dan moet gij uit uw kring bannen het grootste deel van de boeken, die dusver in uw kring als onschuldige ontspanningsleotuur werden göduld.

Schrap dan 'Oltmans, Van Lennep, in ieder geval de meeste modernen. Louis Couperus voorop.

Veroordeelt ge een boek omdat de inhoud niet vereenigbaar is met de stellige waarheid van de Schrift?

Geef dan ook aan Selma Lagerlöff in uw boekenkast geen plaats.

Er zijn er onder ons, die, om de enkele reden? dat een letterkundig werk niel positief christelijk is, of zelfs in enkele oplzichten door van-het-christendomafwijkende dingen hindert, niet in den ban doen.

Men breka over de mannen van dit ruimere standpunt niet dadelijk den vonnis-staf.

Er zij eerbied voor conscientie-vrijheid.

Maar, gelijk wij in het begin betoogden, 'de'keur van het boek' moet niet gaan over de enkele zinnen, zelfs niet in hoofdzaak over de z.g. „tafereelen"> maar over den geest en de ziel van het ^evendje boek.

Een boek kan volkomien zuiver en zedelijk zijn, inzoover het door geen enkel aanstootelijk woord, of gewaagd© passage, wordt „ontsierd", en jtochj kan juist dat boek het meest gevaarlijk zijn om de ziel, die achter het woordomhulsel ademt.

Het fatalistisch „Eline Vere" kan van dit boefcensoort misschien het voorbeeld zijn.

Maar dan verder.

De ziel van het boek wordt door den opvoeder in contact gebracht met de ziel van een mensdh.

Nu komt het aan op 'de uiterst fijne beoordeeling, of dit bepaalde boek schadelijk, althans gevaarlijk, is voor dien bepaalden mensch.

Hier zijn allerlei toestanden en verhoudingen mogelijk, die niet onder streng omschreven regelen kunnen worden gebracht, en dus nopen elk geval afzonderlijk te beschouwen, in ieder geval de toepassing niet te zeer afhankelijk te' stellen van ©en zeker systeem.

Éénzelfde boek kan voor de ééne ziel onschuldig, voor de andere ziel verderfelijk zijn.

Een op zichzelf geoorloofd boek kan op zekeren tijd en in zekeren kring in aanmerlpng komen voor den boycot.

Er zijn immers omstandigheden, dat het drinken van een onnoozel glaasje wij!n voor iemand, zelfs voor ©en heel gezelschap, zondig wordt.

Maar daaroni zijn er wel 'enkele meer algemeene beginsellijnen te trekken, waarnaar de opvoeder zijn methode ricjhten 'kan.

Daar is b.v. de onderscheiding tusschen groene en rijpere jeugd.

De kwestie van d© puberteit (overgangsleeftij'd).

De kinderziel is een afzonderlijke ziel, die in een eigensoortige wereld leeft.

Vooral wanneer zij' overgroeit naar de grootemens chen-wereld is zij voor ontwricÜtingen en ontaardingen vatbaar.

Zij deint bijna hulpeloos' mee als een lichte kano, die in een stroomversnelling raakt, óf als een zeilschip, dat uit 'de effen riviiermonding opeens wordt opgetild door de golven der „volle zee".

Tegenover deze half-wassen jeugd is in den laatsten tijd, door de onbezonnenheid der opvoeders, het zwaarst gezondigd.

Ontallijke jeugd-zielen zijn door de onwaakzaamheid der „wakers" in den modernen stroom verdronken, nog ^T zij water hadden gezien.

Hier moet de reformatie der opvoeding beginnen, en is bezinning plicht.

Naschrift. C. B. te A. Uw bibliotheek, waarvan ge mij catalogus zendt, heeft mijn bewondering opgewekt. Door den omvang. Het is mij' onbegrijpelijk, hoe ge met betrekkelijk geringe middelen, zulk ©en leger hebt verzameld. Maar ook de k e u r, die ; ge aangelegd hebt, is voorbeeldig. Wellicht kan ik in mijn artikelenreek'Sj als ik aan de praktische wenken toe ben, van uw arbeid gebruik maken.

J. D, te Y. Dank voor uw belangrijke eigenlevensbeschrijving ten opzichte van de literatuur. Gij geeft mij goed materiaal tot onderzoek.

B. W.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen