Jacobus van Looy.

In dit eerste artikel, dat na 'de zomer-inperkiug Van ons blad in deze rubriek versehijint, willen we gaarne nog even terugkomen op een feit, dat reeds eenige weken achter ons ligt.

Den 12en September j.l. vierde d© sehilder-schrijver-dichter Jacobus van Looy zijh. zeventigsten verjaardag en in dat feit, dat allerwegen in de literaire pers werd geda, Ght, ligt ook voor ons aanleiding, om met een enkel woord' op da 'beteekenis van de Van Looy-figuur te wijzen.

Algemeen bekend als de Auteur 'v'an de auto-bio^ grafische verhalen „Jaapje" en „Jaapi", maar voor velen zoo ook alleen bekend, is het wellicht niet ondienstig, nu de omstandigheden zulks meebrengen, ook op het andere werk - vran dezen kunstenaar de aandacht te vestigen.

Bij de beschouwing van Van Looy's proza — want dat is het beste van z'n literair werk — dienen we in 't oog te honden, dat hij' meer nog dan literair-, beeldend kunstenaar is, schilder v]an erkende verdienste (welke, jaren geleden al, in da toekenning van de „prix de Il, ome" haar uitdrukking vond). Want lalszoodanig openbaart hij! zich yooT alles ook in z'n literair werk. Zijta. proza IS van een sterk-beeldend karakter, uitdrukking van diepdoordringende waarneming van het omringende leven, visionair .veelal en rijk van kleuren-impressie. „In zijii werk ziet men den schilder", zegt Prof. Prinsen, „hem lezen is hem zien werken voor zijh ezel, zettend vast en welbewust zijn toetsen door en over elkaar, geestig vegend en modeleerend m de natte verf". En dan doet hij' niet slechts het ge-, beuren zelf zien, dat hij' in een'weelde v^an woorden-Kleur schildert, maar hij dringt ook door tot de sfeer, waarin het geschiedt, die ontledend en peilend in haar wezen. „Aandoening ©n indruk" worden, naar Maurits Uyldert het uitdrukt, door zijin „doordringend zien, peinzend en met medegevoel • zien" bij Van Looy „tot iets wat men openbaring kan noemen". , , Zoo roept", ik citeer andermaal Maurits Uyldert, „Van Looy's proza in flonkeringen en glanzen van helle, beeldend© taal ©en werkelijkheid en een wereld voor ons op; , een wereld', waarin wij; leven, en die niet minder wezenlijk is, dan onze eigen ervaringen”.

„Jaapje” ©n Jaap", die bovendien proeven zijn van tintelende vertelkunst, doen ons inderdaad zoo den Schrijiver kennen, maat al van meet alan zien we in Van Looy's proza dat beeldend karakter. Zijln schets „Een dag - vlan Sneeuw", di© in den eersten jaai'gang van de „Nieuwe Gids" versdi©©n, in 1886 dus, trok daardoor reeds de aandacht, en het is de merkwaardigheid van Van Looy's kunst, dat diezelfde structuur in zijin later werk bewaard bleef, door , alle wisseling van inzicht op literair terrein heen. Daardoor kan Prof. Prinsen er terecht „een vastheid en rust, een kracht en zelfbewustheid" in roemen, die slechts weinigen van de Nieuwe Gidsers hebben bereikt, daardoor ook heeft het persoonlijkheid.

Van Looy's literaire arbeid dateert van den tij'd, toen zijn schilderscarrière reeds gemaakt was. Begonnen als letterzetter, straks als schildersknecht, kwam hij' met groote '©nergi© tot de studie aan < ie Academie voor Beeldende Kunsten te Amsterdam, en, na de voltooiïng daarvan, tot een spoedige, alleszins verdiende bekendheid. Eerst na z'n studiereis (dank zij de prix de Rome) naar Italië, Spjanje en Maxokko', toen dus zijln persoonlijkheid gevormd was en z'n kunst belijSaing had gekregen, begon hij met literairen arbeid, door bij te dragen aan de „Nieuwe Gids". Hierin zal ongetwijfeld vO'Or een goed deel de verklaring liggen vaii het feit, da, t de kunst van Van Looy haar eigen karakter behield in haar verdere ontwikkeling (die minder een groei was, dan wel verfijlning en verdieping), waar de meesten, die met hem in de „Nieuwe Gids" debuteerden, nog niet tot een geheel eigen beschouwing en dus niet tot een eigen uitdrukking waren gekomen. De „Sturm imd Drang", die hem telkens van inzicht, en veelal ook van richting deed veranderen, was hij' eigenlijk al te boven: zijn kunstopvatting had haar positieve gestalte verkregen.

Duidelijk blijkt dit, als we den bundel „I^oza" lezen, dié in 1892 door de samenvoeging van yerschillende „Nieuwe Gids"-bijdragen ontstoind. Daarin vindefn we stukken („Een Stierengevecht", „De Hengelaar", „De dood van mijb. poes", „D© Naohtcactus"), die evenzeer van een welbewust inzicht als van een beheerschte techniek' getuigen, en die" nog altijd do'Or haar schoonheid van visie en zegging bekoren, ofschoon de dertig jaren, die sinds d'a verschijlning verliep^en, ons ook andere vormen en kleuren brachten ten laanzien v; an de proza-kxmst, Een latere, gelijksoortige bundel, „Feesten" (van 1902), meer psychologisch nog "dan de eerste ©n daardoor dieper indringend', be'Viestigde zijln positie als literair-kunstenaar niet weinig.

Tusschen deze beide geschriften in verscheen het reisverhaal „Gekken", dat in d© teekening van herinneringen aan Marokko, de sterk-'visionaire uitbeelding is van de worsteling, di© hij! voor zijn artistieke overtuiging daar doorgema^t had; en diezelfde sfeer van bespiegeling en 'droom, behield hij! in de latere „Wonderlijk© ayonturen - van Zebedeus", waarin hij soms zelfs tot volkomen abstracte fantasie komt. Deze beide, zeer persoionlijlke en daarom vaak moeihjk te begrijpen geschriften, zijln zeker de minst bekende (we zeggen niet: minst beteekenende) v.an zijln boeken, omdat uiteraard, het visionaire van een kunstenaar — we denken b.v. aan zoodanig werk van Potgieter —' boven de directe en algemeene bevatting van den lezer ligt, die in een andere, veelmeer concreete verhouding tot de dingen staat.

De intrinsieke waarde van Van Looy's proza spreekt daarom-veel sterker uit het meergenoemde „Jaapje" en „Jaap" en uit den bundel „Reizen", waarin bijl met strak-oostersch© kleurkracht vlakten en bergen, menschen, dieren en planten teekent van het Marokkaansche land. Hier is Van Lo'Oy weer schilder-in-woorden bij' uitnemendheid......

De poëzie van dezen kunstenaar is in hoofdzaak vertaling, van Macbeth, Hamlet, Romeo en Julia, van 'de „Nuit de Mai" (van Alfr. de Musset) ©.d. In de gebondenheid aan het origineel, gaat daarin veel verloren yan wat juist het voornaamste is in Van Looy's werk, het eigene.

Zoo zien we, in groote lijhen, den arbeid vaneden thans zeventigjarigen kunstenaar, een arbeid, ontstaan te midden van zijh werkzaamheid als schilder, die voo'r hem de hoofdzaak was en bleef. Dat de beteekenis van deze kunst, die, dank zijl haar beeldend vermogen zoo bijzonder paste in d© sfeer van de wassende, moderne begrippien, aanzienlijk is, kan wel niemand ontkennen; de bekendheid, die ze nog altijd geniet, is, trouwens de illustratie in feite daar'v^an. Ook in O'nz© christelijk© kunstbeschouwing is voor een obejctieve waardeering ongetwijfeld plaats. Maar bevredigen kan het werk van Van Looy ons toch niet, omdat hij' in , z'n zoeken naar en qntleden yan sdho'Onheid niet gaat daar, waar ze, naiar onze overtuiging, alleen en werkelijk is. Christelijke kunst wil ook het leven en de werkelijkheid zien, maar dan onder andere belichting. Wat Van Looy in zijin groote levensliefde, die inderdaad aan zij'n werk hekoring en warmte geeft, ziet, is alleen de naar den mensdh gekeerde zijd© en die 'doorschouwt en ontleed't hij met al de innigheid Van den begrijlpenden en meevoelenden kunstenaiair. Maar er is voor ons besef ook nog een andere kant aan het leven, hooger dan de alleen-menschelijke en de analyse daaryan, die belangrijker is dan v^an de eerste, omdat ze reikt ver over de grenzen vlan het tijjdelijke, vinden we niet. En daarom vinden we ons ook niet bevredigd in deze technisch zeer toog staande kunst.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen